Morgunblaðið - 02.07.1996, Page 34
34 ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚLÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
Plinrj0m44l»Ial>ií
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
I FORSETIÍSLANDS
"W Teldur hver á heldur, voru lokaorðin í forystugrein Morgunblaðs-
\ ins á kosningadaginn. Og nú hefur þjóðin, eins og allar skoð-
anakannanir bentu til, kosið Ólaf Ragnar Grímsson til að gegna
embætti forseta íslands næstu ijögur árin. Ólafur er gamalreyndur
stjórnmálamaður og um hann og stjórnmálabaráttu hans hafa löngum
verið skiptar skoðanir, einkum á þeim árum þegar kalt stríð geisaði
í álfunni og utanríkismálin voru viðkvæm deiluefni, en eftir hrun
Sovétríkjanna hefur hið pólitíska landslag gjörbreytzt, flokkakerfið
er ekki jafnsterkt og kreljandi og áður og þverpólitísk afstaða ræður
atkvæði margra. Pólitískar skoðanir og flokksbönd eiga þó einnig
verulegan þátt í niðurstöðu forsetakosninganna eins og greinilega
má sjá af úrslitum á Austurlandi.
Það er einnig harla athyglisvert hvað skoðanakannanir hafa verið
nákvæmar um niðurstöðurnar. Þessar kannanir hafa allar sýnt yfir-
burðastöðu Ólafs Ragnars Grímssonar. Þótt fylgi hans hafi dalað frá
fyrstu könnunum hefur hann augsýnilega haldið forystu frá því hann
lýsti yfir framboði sínu og niðurstöðumar eru mikill og athyglisverð-
/ ur árangur, ekki sízt með tilliti til þess, að hann hefur til skamms
tíma verið harla umdeildur stjórnmálamaður. En hann hitti á sína
lukkustund eins og forsætisráðherra sagði kosningakvöldið, en utan-
ríkisráðherra benti á að þessi glæsilega kosning stjórnmálamanns í
embætti forseta íslands hlyti að vera uppörvandi fyrir starfandi stjórn-
málamenn, því að hún sýndi að verk þeirra væru metin að verðleikum.
Allt er þetta athyglisvert og þá ekki sízt sú staðreynd að úrslitin
hafa verið löngu ráðin, ef draga má ályktanir af utankjörstaðaatkvæð-
i um. Kosning utan kjörstaða hófst fyrir mörgum vikum, en við taln-
ingu kom í ljós, að hlutföllin milli frambjóðenda voru nokkum veginn
eins þegar atkvæði utan kjörstaða voru talin og þau vom eftir sjálf-
ar kosningarnar á laugardaginn. Það virðist sýna, að meginþorri kjós-
enda hefur verið búinn að gera upp hug sinn skömmu eftir að fram-
boðsfrestur var útrunninn. Gæti það bent til þess, að áróður í kosn-
ingabaráttunni hafi minna að segja en margir hafa talið, t.a.m. er
óvíst þegar þetta er haft í huga, hvort sjónvarpsumræður hafa haft
jafnmikil áhrif og margir ætla og jafnframt virðist þetta benda til
þess, að upphlaup í dagblöðum, gagnrýni og ádeilugreinar vegi ekki
jafnþungt og höfundar eða áróðursmeistararnir virðast halda.
Hið innra lýðræði sem er virkt afl í hveijum kjósanda virðist því
ráða ferðinni og það af miklu meiri þunga en ætla mætti í fljótu
bragði. Þannig mátti sjá fyrir mörgum vikum — og stóðu raunar flest-
ar vísbendingar til þess — að hinn nýkjörni forseti færi með sigur
af hólmi. Lögmál þessa innra lýðræðis þekkir enginn og það geta
engin vísindi skýrt þau til fulls eða sagt fyrir um þau með neinni
vissu. Þau eiga rætur í viðbrögðum okkar og tilfinningum, sem við
þekkjum ekki heldur til neinnar hlítar. Þegar ekki er kosið um gall-
hörð málefni heldur fyrst og síðast um persónur — og þá gjarna um
samúð eða andúð eða fordóma — hafa menn við lítið annað að styðj-
ast en þessar sömu tilfinningar, eða geðþótta sinn. Þó má að sjálf-
sögðu oft rekja þessi viðbrögð til þess, hvort kjósendur þekkja til
viðkomandi frambjóðanda eða ekki. Gamalkunnir stjómmálamenn
geta notið góðs af slíkum óbeinum persónulegum kynnum við kjósend-
ur. En þessi óbeinu kynni geta þá einnig orðið forsenda neikvæðrar
afstöðu.
Ólafur Ragnar Grímsson hefur að vísu verið umdeildur stjórnmála-
maður, en hann hefur jafnframt verið atkvæðamikill talsmaður flokks
síns og hugmynda, sem hafa að vísu ekki átt upp á pallborðið í þing-
ræðislegu flokkakerfi. En opinber þátttaka hans hefur samt skilað
honum miklum árangri. Hann hefur um langt skeið verið aðsópsmik-
ill þingmaður, hvort sem mönnum hefur líkað málefnaleg barátta
hans vel eða illa, og sem slíkur hefur hann eignazt sterka persónu-
lega stöðu í þjóðfélaginu. Nærvera hans hefur sem sagt skipt sköpum
í þeirri baráttu um forsetaembættið sem nú er nýafstaðin með sigri
hans.
Miklu minna hefur farið fyrir öðrum forsetaframbjóðendum í þjóðfé-
laginu, þótt Guðrún Agnarsdóttir hafí á sínum tíma setið á þingi við
góðan orðstír. Ástþór Magnússon var nær óþekktur af þorra manna
og Pétur Kr. Hafstein og Guðrún Pétursdóttir, sem hætti við fram-
boð fyrir kosningar, voru einna helzt þekkt í eigin röðum og þá af
ágætum störfum sínum þar, en síður út í þjóðfélaginu þar sem atkvæð-
in eru. Miðað við þessar staðreyndir og þessar aðstæður geta þau öll
vel við unað. Ólafur Ragnar Grímsson hefur að vísu notið góðs af
þeim minnkandi þjóðfélagsátökum sem fyrr er að vikið og einkennt
hafa tímabilið eftir kalda stríðið og þeirri þverpólitísku þróun sem
hér hefur orðið og oft hefur verið minnt á hér í blaðinu, en það breyt-
ir engu um þá staðreynd, að árangur hans er mikill og óumdeilanleg-
ur persónulegur sigur. Hann hefði þótt óvæntur á sínum tíma, nán-
ast óhugsandi, en ekki að breyttum aðstæðum eins og nú horfír.
Þjóðfélagið er gjörbreytt og enginn þekkir það til hlítar. Eða hver
þekkir kjör þeirra sem verst eru settir? Og hvaða áhrif hefur afstað-
an til Evrópusambandsins eða auðlindarinnar, en þessi viðkvæmu
stórmál eru enn óuppgerð í þjóðfélaginu. Þau eiga áreiðanlega eftir
að koma til kasta þingsins — og það líklega fyrr en seinna. Jafnvel
um eða upp úr næstu kosningum.
Um leið og Morgunblaðið óskar forsetahjónunum Guðrúnu Katrínu
Þorbergsdóttur og Ólafí Ragnari Grimssyni til hamingju með kosninga-
úrslitin, velgengni í nýjum störfum og allra heilla, er ástæða til að
minna á að þjóðin hefur síðasta orðið og þeim dómi verður ekki áfrýj-
að. Megi sárin eftir Sköfnung, sem Ásgeir Ásgeirsson vék að á sínum
tíma, gróa sem fyrst eftir harða rimmu. Ólafur Ragnar Grímsson
ætti að hafa burði til að safna þjóðinni saman undir sameiningar-
tákni Bessastaða, en það er frumskylda forsetans og meginverkefni,
auk annarra starfa sem um er fjallað eða að er vikið í stjórnarskrá
íslands, eða þeim anda laganna sem tími og reynsla hafa innblásið
í lýðræðishefð okkar.
Niðurstöður síðustu skoðanakannana fyrir kosningar
og úrslit forsetakjörsins 29. júní 1996
39,5
40,4
39,5
40,86
37,7
%
31129,6 29.6.30'6, 29,20
26,04
| Félagsvísindastofnun
26.-27. júní
DV og Stöð 2, 27. júní
Talnakönnun 27. júní
Gallup 27.-28. júní
I ÚRSLITIN 29. júní
3,3 o 5 , 3,4 2 64
=..ZÆ_HS^g
>lafur Ragnar
Grímsson
Pétur Kr. Hafstein Guðrún Agnarsdóttir Ástþór Magnússon
Stuðningur við Ólaf Ragnar jókst rétt fyrir kjördag
Skoðanakannanir
voru nánast sam-
hljóða úrslitunum
STEFÁN Ólafsson, prófessor
og forstöðumaður Félagsvís-
indastofnunar, telur að nei-
kvæðar auglýsingar sem
birtust um Ólaf Ragnar Grímsson
skömmu fyrir kosningar hafi leitt til
þess að stuðningur við framboð hans
jókst. Þetta sé ein af skýringunum á
því að Óiafur fékk heldur meira fylgi
í kosningunum en skoðanakannanir
gáfu til kynna að hann fengi.
Ólafur Ragnar fékk 40,9%
greiddra atkvæða í kosningunum, en
það er heldur meira fylgi, en skoðan-
akannanir, sem gerðar voru tveimur
dögum fyrir kosningar, gáfu til kynna
að hann myndi fá. Þær mældu fylgi
hans 39-40%. Fylgi annarra fram-
bjóðenda er hins vegar heldur meira
í könnunum en í kosningunum. Mun-
urinn er þó vel innan skekkjumarka.
Síðustu kannanir, sem gerðar voru
síðustu tvo dajga fyrir kjördag, gáfu
til kynna að Olafur Ragnar væri að
auka fylgi sitt. Eina undantekningin
er síðasta könnun Gallup, sem gerð
var á fimmtudag og föstudag í síð-
ustu viku. Þorlákur Karlsson, sér-
fræðingur hjá Gallup, sagðist ekki
geta skýrt þetta til hlítar. 80% könn-
unarinnar hafi verið gerð á fimmtu-
deginum og 20% á föstudeginum.
Ólafur Ragnar hefði verið með meira
fylgi seinni daginn, sem gæfi til
kynna að hann hefði verið að auka
við sig fylgi.
Síðustu kannanir gefa
réttustu myndina
Ólafur Ragnar Grímsson fékk heldur meira
fylgi í kosningunum en skoðanakannanir, sem
gerðar voru skömmu fyrir kjördag, gáfu til
kynna að hann myndi fá. Forstöðumaður
Félagsvísindastofnunar telur að birting nei-
kvæðra auglýsinga um Ólaf Ragnar hafi átt
-------------------------------------^-----
þátt í að auka stuðning við hann. Egill Olafs-
son ber úrslit forsetakosninganna saman við
skoðanakannanir.
hafa þeir oftast verið nær kjördegi
en aðrir og þar með haft meiri líkur
á að fara nær úrslitum. Blaðið hefur
verið að túlka þetta sem mælikvarða
á nákvæmni þeirra kannana, en það
er algerlega út í hött,“ sagði Stefán.
„Almennt má segja um kannanir
sem gerðar voru síðustu daga fyrir
kjördag, að þær fara eins nálægt
úrslitum kosninga og hægt er að
ætlast til af könnunum. Skoðana-
kannanir eru ekki það nákvæm mæli-
tæki að þær eigi að geta sagt fyrir
um úrslit kosninganna upp á auka-
staf, ekki frekar en að trésmiðir geta
notað tommustokk til að mæla tíunda
hluta úr millimetra.“
Stefán Ólafsson sagði að meiri lík-
ur væru á að kannanir, sem gerðar
væru rétt fyrir kjördag, endurspegl-
uðu niðurstöðu kosninga en þær sem
væru gerðar væru nokkrum dögum
fyrir kjördag. Þetta ætti sérstaklega
við þegar einhveijar breytingar væru
að verða á fylgi, eins og var í þessu
tilviki. Að öðru leyti væri ----------
það hending hvaða könnun
kæmist næst úrslitunum.
Síðasta könnun Félags-
vísindastofnunar var gerð
26.-27. júní, en þó að
stærstum hluta þann 26.
Talnakönnunar og DV
Uppsveifla hjá Ólafi rétt
fyrir kjördag
Þorlákur Karlsson sérfræðingur
hjá Gallup sagðist telja ljóst að stuðn-
ingur við Ólaf Ragnar hefði verið að
aukast daginn fyrir kjördag. Það
væri ekki hægt að afgreiða það sem
ingar í garð Ólaýs Ragnars hafi bætt
í við þessa sveiflu, sem þá var hafin,
og fleytt honum upp fyrir allar skoð-
anakannanirnar," sagði Stefán.
Stefán sagðist þó ekki vera þeirrar
skoðunar að auglýsingarnar væru
eina skýringin á auknu fylgi við Ólaf
Ragnar. Barátta og baráttuaðferðir
frambjóðenda hafi einnig haft sín
áhrif. „Um miðja vikuna sýndi skoð-
anakönnun Félagsvísindastofnunar
að bilið milli frambjóðenda var orðið
tiltölulega lítið. Skýringin á því var
að hluti af fylgi Ólafs var greinilega
að færast til Guðrúnar. Eg tel að
þegar það fólk, sem var að færa sig
þarna á milli, sá möguleika á að
Pétur gæti farið upp fyrir Ólaf hafi
það snúið til baka.“
Pétur að dala síðustu vikuna
Kannanir
traustari en
vangaveltur
Kannanir
voru gerðar
27. júní og síðasta könnun Gallup var
gerð 27.-28. júní eða daginn fyrir
kjördag.
Ef litið er á einstakar skoðana-
kannanir er minnstur munur á úrslit-
um kosninganna og niðurstöðum síð-
ustu skoðanakönnunar DV. Skoðana-
könnun Félagsvísindastofnunar kem-
ur þar á eftir, en mestu munar á
úrslitunum og könnun Gallup.
„DV hefur alltaf lagt áherslu á að
gera sína síðustu könnun mjög ná-
lægt kjördegi. Þó það gildi ekki núna
tilviljun að allar skoðanakannanir
sýndu minni stuðning við
Ólaf en hann fékk í kosn-
ingunum.
Stefán er sama sinnis.
Hann sagði að skoðanak-
annanirnar, sem gerðar
voru í vikunni fyrir kosningar og um
helgina, sýndu að Ólafur var að missa
talsvert mikið fylgi í byijun vikunn-
ar. Síðasta könnun Félagsvísinda-
stofnunar hefði hins vegar sýnt auk-
inn stuðning við hann. Könnunin
hafði leitt í ljós að uppsveifla Guðrún-
ar hafði stöðvast og Pétur var farinn
að missa fylgi.
„Ég tel einsýnt að þessi sveifla til
Ólafs, sem var hafin strax á miðviku-
dag, hafi haldið áfram til kjördags.
Mér sýnist að kannanir Félagsvís-
indastofnunar gefi þeirri tilgátu
stuðning, að þessar neikvæðu auglýs-
Samkvæmt könnunum Félagsvís-
indastofnunar var fylgi við Pétur að
minnka síðustu vikuna fyrir kjördag.
Fylgi við hann var 33,3% í könnun
sem gerð var 22.-23. júní, 32,6% í
næstu könnun og 31,2% í ---------
síðustu könnuninni. Hann
fékk síðan 29,2% fylgi í
kosningunum.
Stefán sagði að flest
benti til að fylgi hans hefði
Uppsi
Guðr
stöðv
náð hámarki viku fyrir kosningar og
dalað síðan hægt. „Kosningabarátta
hans síðustu vikuna var bara endur-
tekning á því sem hafði verið lengi.
Það var ekkert nýtt í henni og hún
þess vegna kannski ekki til þess fall-
in að bæta neinu nýju við. Ég held
að hann hafi í upphafi vikunnar ver-
ið búinn að fuilnýta sér sín sóknar-
færi. Ólafur Ragnar breytti hins veg-
ar aðeins um takt í sinni baráttu viku
fyrir kosningar og sendi kjósendum
m.a. mynd af sér, sem sjálfsagt hefur
virkað vel á einhveija."
Skoðanakannanir sýndu stóraukið