Morgunblaðið - 23.07.1996, Blaðsíða 27

26 ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ1996 2 7
fKwgmiÞIafetfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMBÚÐ FÓLKS
OG BÍLA
HÁVAÐAMENGUN vegna bílaumferðar í Reykjavík hefur
verið í sviðsljósinu að undanförnu vegna áforma um að
byggja þrjú fjölbýlishús við Kirkjusand, skammt frá Sæbraut,
þar sem umferðarþungi er mikill svo og vegna upplýsinga, sem
fram hafa komið um áhrif umferðar á íbúa við Miklubraut og
Hringbraut. Fram hefur komið að hávaði við vegg húsanna
mælist 70 desibel og að innandyra verði hann um 40 desibil, en
í nýrri reglugerð um leyfiiegan hávaða við nýbyggingar er gert
ráð fyrir að hann sé ekki meiri en 55 dB utan dyra og 30 inni við.
í sunnudagsblaði Morgunblaðsins er gerð grein fyrir áhrifum
hávaða á heilsufar fólks og þeim miklu óþægindum, sem sífelld-
ur umferðarniður veldur þeim, sem við hann búa. íbúar um 1.700
íbúða í eldri hverfum Reykjavíkur búa nú við umferðarhávaða,
sem er yfir 65 dB við húsvegginn. Við Miklubraut hefur hljóð-
styrkurinn mælzt 78 dB, sem telst heilsuspillandi hávaði.
Ekki fer á milli mála að hávaðamengunin er alvarlegt vanda-
mál víða í borginni. Við hana bætist svo loftmengun af völdum
útblásturs bíla og tjöruagna, sem hjól þeirra rífa upp úr malbik-
inu, og sú hætta, einkum fyrir börn, sem fylgir því að fjölfarnar
umferðargötur liggi nálægt íbúðarhúsum.
Einkabíllinn er áberandi í Reykjavík. Guðrún Ágústsdóttir,
forseti borgarstjórnar, bendir á að umferðin í borginni sé eins og
í 300.000 manna borg, enda eigi Reykvíkingar hlutfallslega
miklu fleiri bíla en íbúar borga annars staðar í Evrópu.
Forseti borgarstjórnar segist þeirrar skoðunar að þrengja
þurfi að einkabílnum, auka veg almenningsvagna og leigubif-
reiða og taka tillit til þess að margir vilji ganga eða hjóla til
vinnu. Eflaust er ástæða til að bæta almenningssamgöngur og
aðstæður gangandi og hjólandi vegfarenda í Reykjavík — jafn-
vel þótt ekki sé „þrengt að“ einkabílum. Framhjá því má þó
ekki líta að íslenzk veðrátta er með þeim hætti, að einkabíll er
oft þægilegasti ferðamátinn. Ósennilegt er að almenningssam-
göngur eða hjólreiðar geti náð sömu vinsældum hér og í mörgum
nágramjalöndum, þar sem náttúran er mildari.
Borgaryfirvöld hljóta þess vegna að leitast við að finna leiðir
til að bæta sambúð fólks og bíla, meðal annars með því að haga
skipulagi þannig að helztu umferðaræðar borgarinnar liggi ekki
við húsvegginn hjá íbúum. Jafnframt er athugandi að borgin
taki þátt í að leysa vanda íbúa í eldri hverfunum, hugsanlega
með.gerð skjólveggja eða með því að greiða hluta kostnaðar við
hljóðeinangraða glugga. Það virðist sömuieiðis liggja beint við
að borgaryfirvöld hagi ákvörðunum um nýbyggingar á þann
veg, að ekki verði til ný vandamál af þessu tagi.
OLYMPÍULEIKAR
í ATLANTA
LIÐLEGA tíu þúsund keppendur frá öllum heimshornum taka
þátt í Olympíuleikunum í Atlanta. Leikarnir rekja rætur
til íþróttamóta, sem háð voru í Grikklandi hinu forna á árabilinu
frá 776 fyrir Krist til 394 e.Kr. og allir frjáisbornir Hellenar
höfðu aðgang að. Á okkar tímum eru Olympíuleikarnir heims-
mót hæfasta íþróttafólksins, sem þjóðirnar geta teflt fram hverju
sinni.
Olympíuleikar nútímans hafa af fjölmörgum stórkostlegum
afrekum að státa, í undirbúningi, framkvæmd og árangri. Þeir
hafa engu að síður sína annmarka, eins og önnur mannanna
verk. Þannig þykir sumum sem fjármunir setji um of svip á leik-
ana. Og miður æskileg „hjálparmeðul" hafa komið við sögu,
þrátt fyrir strangt eftirlit, en heildarmyndin er glæsileg og já-
kvæð.
í uppiýstum samféiögum gerir fólk sér grein fyrir mikilvægi
líkamsræktar og hollra lífshátta. íþróttir gegna leiðandi hlut-
verki á þeim vettvangi. Olympíuleikarnir eru ekki aðeins hápunkt-
ur keppnisíþrótta í veröldinni, heldur jafnframt og ekki síður
dýrmætur vegvísir að því marki, að þjóðir heims geti leitt saman
hesta sína, á öðrum samskiptasviðum, í heilbrigðri keppni með
friðsömum hætti.
LANDSMOTSKATA
SKÁTAHREYFINGIN er, eins og íþróttahreyfingin, skóli í
heilbrigðum lífsmáta — og reyndar einnig í hollum lífsvið-
horfum. Landsmót skáta, sem nú fer fram að Úlfljótsvatni og
sótt er af þrettán hundruð íslenzkum skátum og á fimrnta hund-
rað erlendum, undirstikar þetta.
Yfirskrift mótsins er „Á víkingaslóð". Ekkert vopnaskak verð-
ur þó á mótinu. Því til staðfestingar munu 100 litlir skátavíking-
ar afhenda vopn og skildi á opnunarhátíðinni til merkis um friðar-
vilja.
Skátahreyfingin leiðir æsku landanna saman til hollra leikja
og vináttu. Hún hefur ærnu hlutverki að gegna á viðsjálum tím-
um, þar sem fjölmörg villuljós blasa við ungu fólku á mótunar-
aldri.
ÞÓRSHÖFIM
Morgunblaðið/Sverrir
GESTIR streymdu til Þórshafnar uni helgina og var áætlað að
íbúatalan hefði tvöfaldast. Flestir þeirra voru annað hvort brottflutt-
ir Þórshafnarbúar, nágrannar úr sveitunum í kring, frá Raufar-
höfn eða Bakkafirði. Hér heilsast systurnar Laufey frá Gilhaga i
Öxarfirði og Signý sem býr á Þórshöfn en þær eru Guðbjörnsdætur.
VIGDÍS Finnbogadóttir, forseti íslands, fór í sína síðustu embættis-
ferð til Þórshafnar á laugardaginn. Það var því vel við hæfi að
Verkalýðsfélag Þórshafnar gaf bænum 150 trjáplöntur í tilefni af-
mælisins. Hér fylgist Vigdís með skemmtidagskrá á sviði í Þórs-
veri. Á hægri hönd henni situr Halldór Kristjánsson sýslumaður
og vinstra megin Reinhard Reynisson sveitarstjóri.
Súrt og sætt í 15 0 ára
verslunarsögu Langnesinga
Verslun hófst á Þórs-
höfn á Langanesi löngu
áður en þar varð til
byggð. Helgi Þor-
steinsson fræddist um
verslunarsögu staðar-
ins og fylgdist með há-
tíðarhöldum í tilefni
verslunarafmælisins.
ILEYFISBRÉFUM erlendra
kaupmanna er getið um
verslun á Langanesi á 16.
öld. Verslunarleyfi fékk
Þórshöfn fyrir 150 árum, árið
1846. Þessum timamótum fögn-
uðu Þórshafnarbúar um helgina.
Það hefur gengið á ýmsu í
verslunarmálum Þórshafnar.
Fram undir aldamót var hún í
höndum erlendra lausakaup-
manna sem komu á skipum sín-
um á sumrin. Þórshafnarbúar
stofnuðu pöntunarfélag árið
1895 og upp úr því voru stofnað-
ar fastaverslanir á staðnum. Eins
pg gerðist víða annars staðar á
íslandi færðist verslunin smám
saman í hendur kaupfélagsins
en það var stofnað á Þórshöfn
árið 1911.
Á afmælisárinu st.endur versl-
unin á nokkrum tímamótum þvi
kaupfélagið varð gjaldþrota í
febrúar síðastliðnum. Upp úr því
var hlutafélagið Lónið stofnað,
en það tók við rekstri matvöru-
verslunar, bakarís, vöruaf-
greiðslu og byggingarvöruversl-
unar. Eigendur Lóns eru sveitar-
félögin á svæðinu, starfsfólk
verslunarinnar og fyrirtæki.
Samtals eru eigendurnir áttatíu.
Steini Þorvaldsson, verslunar-
stjóri Lóns, tók við erfiðri stöðu
hjá kaupfélaginu á sínum tíma.
„Rekstur kaupfélagsins var í
raun í jafnvægi en það voru
gamlar skuldbindingar sem
drógu það niður. Því var ekki
hægt að fara aðra leið en í gjald-
þrotið. íbúarnir tóku síðan hönd-
um saman um að endurreisa
verslunina. Hún er lífsnauðsyn
fyrir Þórshöfn. Ef ekki væri hér
vöruafgreiðsla til dæmis kæmu
loðnubátarnir hér ekki inn.“
TRÚSSLEST reið í bæinn á laugardaginn. Þar voru á ferðinni
bændur með ull þvegna úr hlandi sem þeir ætluðu að skipta fyrir
kaffi, sykur og brennivín hjá kaupmönnum.
BROTTFLUTTIR Langnesingar sýndu verk sín um helgina. Hér
sjást gestir á sýningu Arnar Karlssonar en listamaðurinn stendur
í dyrum. Auk Arnar sýndu Rut Rebekka Siguijónsdóttir, Sveinn
Björnsson og Freyja Önundardóttur, formaður afmælisnefndar.
SÉRA Ingimar Ingimarsson,
sóknarprestur í Þórshafnar-
prestakalli, blessaði flugbraut
og nýtt flugskýli við hátíðlega
athöfn á laugardag. Halldór
Blöndal vígði brautina en Vig-
dís Finnbogadóttir, forseti Is-
lands, var farþegi fyrstu vélar-
innar sem þar lenti.
Steini segist líta björtum augum
á framtíðina þrátt fyrir nýaf-
staðna erfiðleika. „Það fylgja því
auðvitað ákveðnir erfiðleikar
hversu fámennt verslunarsvæðið
er. Á svæðinu frá Raufarhöfn til
Bakkafjarðar búa um þúsund
manns. En við þjónum líka að-
komubátum, bæði íslenskum og
útlendum."
Fyrr á öldum komu Hollend-
ingar, Frakkar, Englendingar,
Færeyingar og Danir með salt,
veiðarfæri, kex, kaffi, sgkur og
fleira til Langnesinga. I staðinn
fengu þeir sjóvettlinga, ull, fið-
ur, skinnavöru og kindur. Danir
koma enn við og við en Græn-
lendingar og Rússar hafa tekið
við af hinum þjóðunuin. Þeir
koma með loðnu að landi en fá
í staðinn alls kyns vistir í skip
sín. Rússarnir sækja sér líka
varahluti í bíla, sjónvarpstæki
og ýmislegt fleira sem er fágætt
i heimalandinu.
Vestur-Evrópuþjóðirnar sem
voru tíðir gestir á skipum sínum
á sumrum áður eru einnig farnar
að koma aftur. Útlendir ferða-
menn hafa ekki verið tíðir gestir
á Norð-austurhorni landsins en
sífellt fleiri koma til að skoða
auðnina á Langanesi. Verslunin
hlýtur að njóta góðs af því.
ÆFLEIRI vísindamenn
rannsaka nú áhrif
farsímanotkunar á
heilsu manna og
rannsóknum, sem benda til þess að
mikil farsímanotkun auki hættuna
á krabbameini og öðrum sjúkdóm-
um, fer einnig fjölgandi. Hafa niður-
stöðurnar orðið til þess að allmarg-
ir vísindamenn hafa ráðlagt fólki
að stilla farsímanotkun í hóf og
þeir eru til sem telja að menn eigi
helst að sleppa því að bera farsíma
upp að eyranu. En svo eru þeir einn-
ig fjölmargir sem benda á að ekki
séu nægilega sterk rök fyrir því að
hræða farsímanotendur. Fjöldi um-
fangsmikilla rannsókna er í farvatn-
inu en ljóst er þó að rannsóknirnar
hafa engan veginn náð að fylgja
eftir þeirri miklu sprengingu sem
orðið hefur í farsímaeign.
Ein af nýjustu vísindagreinunum
um þetta mál er eftir Nerendra
Singh og Henry Lai, sem starfa við
Washington-háskóla í Seattle í
Bandaríkjunum og birtist í Inter-
national Journal of Radiation. Þeir
hafa komist að þeirri niðurstöðu að
rafsegulsvið geti skaðað DNA-sam-
eindir í heilum rotta, en klofið erfða-
efni er talið tengjast sjúkdómum á
borð við krabbamein, alzheimer og
parkinsonveiki.
í samtali við danska blaðið Berl-
inske Tidende sagði Singh að hann
og Lai teldu mjög sterkar vísbend-
ingar til þess að rafsegulsvið hefði
áhrif á erfðaefnið. Rannsókn þeirra
væri frábrugðin fyrri rannsóknum
þar sem hún hefði verið gerð á
heilafrumum, sem væru mun við-
kvæmari en aðrar frumur. Hefðu
heilafrumur verið áreittar með raf-
segulbylgjum af svipuðum styrk-
leika og farsími gefur frá sér og
niðurstöðurnar gæfu til kynna að
vissara væri að nota farsíma í sem
stystan tíma í senn.
Danskir krabbameinssérfræðing-
ar segja það hafa verið vitað að
heilinn hitni lítillega nærri rafsegul-
sviði, svipuðu því sem sé í farsím-
um. Þá hafi hann líffræðileg áhrif
á frumurnar og því sé ekki hægt
að útiloka að hættan á krabbameini
aukist. Það valdi vissulega áhyggj-
um að í ljós hafi komið að breyting-
um sem verði á frumunum, svipi til
þeirra frumubreytinga sem séu und-
anfari krabbameins.
Minni hætta af nýjum símum
Sendirinn í farsímum sendir frá
sér rafsegulbylgjur, eða örbylgjur,
svipað því sem gerist í örbylgjuofn-
um, að því er segir í The Financial
Times. Þrátt fyrir að fjölmörg tæki
sendi frá sér rafsegulbylgjur, eru
fá tæki sem eru að jafnaði eins
nálægt heilanum og farsímar. Það
hefur orðið til þess að kynda undir
hræðsluáróðri um að bylgjurnar úr
farsímum „sjóði“ heilann. Það á
ekki við rök að styðjast, þar sem
styrkur bylgjanna er um 1 watt,
og ekki berast þær allar inn í heil-
ann. Til samanburðar má nefna að
örbylguofnar eru flestir 600 wött
eða öflugri. Þá hafa lögregiu- og
hermenn árum saman notað tal-
stöðvar sem senda frá sér öflugri
bylgjur en farsímar.
Framleiðendur farsíma hafa vís-
að á bug öllum fréttum af því að
þeir séu hættulegir heilsunni. Hins
vegar kann vel að vera að þróunin
í framleiðslu símanna muni verða
til þess að draga úr meintri hættu.
Unnið er að því að draga úr krafti
rafsegulbylgjanna sem berst frá
símanum, til að lengja notkunar-
tíma hans á milli þess sem hann
er hlaðinn. Þá er tíðni rafseguL
bylgna nýjustu símanna hærri en
verið hefur, en slíkar bylgjur berast
ekki eins langt inn í líkamann.
„Eins og að stinga höfðinu í
örbylgjuofn"
Sífelldar fréttir af öllu því sem
reynst getur mönnum hættulegt,
þreyta marga og eru fréttir af far-
símum þar engin undantekning.
Hins vegar fjölgar sífellt þeim rann-
sóknum sem styðja þetta og tengj-
Fylgikvillar
farsíma
Æ fleiri rannsóknir benda til þess að farsíma-
notkun geti verið skaðleg heilsu manna.
Vísindamenn eru ekki á eitt sáttir um hvort
þessi fullyrðing stenst eða hversu mikil
áhrif símarnir hafa.
Styrkur
o
o o
o o o j; n
ö9§o^$
o o o o JS
o o o o o o ~C onn U-7
oocíooc!oq'1' \
ooooooooo \
o o o o ^ o o
o o o o . ^
COCOOOOCOOCOCO
ast afleiðingum á borð við krabba-
mein, alzheimer, parkinsons og
astma. Heit umræða hefur verið um
málið í Bretlandi, m.a. var málið
tekið fyrir í neytendaþætti BBC,
„WatchDog Health-Check“, þar
sem rætt var við vísindamenn víða
um heim.
í Svíþjóð hafa verið gerðar rann-
sóknir sem benda til þess að farsím-
ar geti valdið notendum óþægindum
og jafnvel verið skaðlegir heilsunni.
Olle Johansson, prófessor við Karói-
ínsku stofnunina í Stokkhólmi, seg-
ir að farsímar séu tæki „sem hafi
verið hleypt inn á markaðinn án.
þess að nægilegar prófanir hafi
verið gerðar á þeim“. Segir Johans-
son að líkja megi því, að tala í tvo
tíma í farsíma, við það að stinga
höfðinu inn í örbylgjuofn í eina
mínútu.
Dr. Bruce Hocking, sem var yfir-
maður heilbrigðiseftirlits ástralska
símafyrirtækisins Telstra, segir að
hann hafi skráð hjá sér yfir 40 til-
felli þar sem símnotendur kvörtuðu
yfir miklum höfuð- og vöðvaverkj-
um sem þeir tengdu notkun sím-
anna. Og landi Hocking, skurðlækn-
irinn John Holt, segist hafa sönnun
fyrir því að krabbameinsfrumur
vaxi hraðar og breiðist hraðar út
þegar þær verði fyrir rafsegulbylgj-
um en eila. Segir hann að áhrifin
vari þó aðeins á meðan frumurnar
verði fyrir bylgjunum.
í niðurstöðu skýrslu sem Banda-
ríska geislaráðið lét gera og lekið
var til fjölmiðla, segir að menn verði
að jafnaði fyrir allt of miklum raf-
seguibylgjum. Telja höfundar henn-
ar að eigi að gera bragarbót á þessu,
verði að fara út í umfangsmiklar,
flóknar og kostnaðarsamar breyt-
ingar á notkun ýmissa raftækja.
Önnur bandarísk rannsókn, sem
Reba Goodman við Columbia há-
skólann gerði, styður niðurstöðu
Singhs og Lais um áhrif rafseguls-
sviðs á frumur.
Efast um hættu af símnotkun
Jorgen Bach Andersen prófessor
við háskólann í Álaborg, hefur rann-
sakað áhif farsíma og er að leggja
síðustu hönd á undirbúning fimm
ára rannsóknar á vegum Evrópu-
sambandsins. Hann segist efast
stórlega um sannleiksgildi fullyrð-
inga um það hversu hættuiegir far-
símar geti verið heilsunni. Hins veg-
ar verði að fylgjast mjög vel með
rannsóknum á áhrifum rafseg-
ulbylgna, því vitað sé að þær hafi
áhrif á frumur. Menn viti bara ekki
hvernig.
Rannsókn sem Flæmska tækni-
og rannsóknarnefndin (VITO) í
Belgíu gerði, leiddi ekki í ljós að
rafsegulbylgjur hefðu bein áhrif á
heilsufar manna, eða yllu krabba-
meini. Hins vegar hefði komið í ljós
„samvirkni" undir vissum kringum-
stæðum; örbylgjur virtust auka
áhrif krabbameinsvaka í blóðfrum-
um. Þetta gerðist ef frumurnar urðu
fyrir 1,6 watta örbylgjum í tvo tíma
eða meira.
Fjöldi kannana
í farvat ninu
Fjöldi umfangsmikilla kannana
er í farvatninu. Nefna má danska
könnun sem ná á til þeirra 800.000
manna sem fengu sér farsíma á
árunum 1981-1995. Bera á saman
heilsufar farsímaeigenda og síma-
notkun þeirra.
Alþjóða heilbrigðisstofnunin
(WHO) hefur ákveðið að veija um
210 milljónum ísl. kr. í fimm ára
rannsókn á áhrifum rafsegulbylgna
frá ýmiss konar rafmagnstækjum,
svo sem farsímum og rafmagns-
rakvélum.
Framkvæmdastjórn Evrópusam-
bandsins hefur skipað tíu manna
nefnd til að gera grein fyrir þeim
rannsóknum sem gerðar hafa verið
á áhrifum rafmagnstækja, og gera
tillögur um frekari rannsóknir.
Bandarísk rannsóknarnefnd á
þráðlausum rafmagnstækjum,
ákvað í júní að veija um 27 milljón-
um ísl. kr. til 2 'h árs rannsóknar á
því hvort farsímanotkun yki hætt-
una á heilakrabbameini. Og sænska
vinnueftirlitið hefur látið hrinda af
stað faraldsfræðilegri rannsókn á
10.000 farsímaeigendum í Svíþjóð
og Noregi, þar sem könnuð verður
tíðni einkenna á borð við höfuðverk,
minnistap, útbrot, ógleði og pirring.