Morgunblaðið - 08.08.1996, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 8. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kaup Islendinga á
rússneskum fiski -
framtí ðarmö guleikar
Á SÍÐUSTU misser-
um hefur mikið verið
ijallað um viðskipti ís:
lendinga og Rússa. í
þessari grein yerður
flallað um kaup íslend-
inga á rússneskum fiski
síðustu árin.
I dag eru keypt um
20 þús. tonn af bolfiski
af Rússum. Það er
raunhæft að áætla að
íslendingar geti hæg-
lega keypt um 50 þús.
tonn af bolfiski af Rúss-
um á ári. Þetta er mat
þeirra sem hafa stund-
að viðskipti á þessu
sviði. Sé miðað við þær
efnahagsstærðir sem
liggja fyrir nú þegar í þessum við-
skiptum, má áætla að þjóðhagslegur
ávinningur yrði gífurlegur. Til þess
að gefa hugmynd um slíkt má nefna
að heildartekjur gætu orðið 8 millj-
arðar króna og verðmætasköpun
gæti orðið 4 milljarðar króna og allt
að 1.000 ný störf gætu skapast í
kringum þessa atvinnugrein.
Breytingar
Fyrir árið 1992 voru landanir rúss-
neskra skipa og rússneskur bolfiskur
svo til óþekkt á íslandi. Ástæður
fyrir breytingunni eru fjórar:
• Minna framboð var af íslensku
hráefni vegna minni kvóta.
• Fiskvinnslan fór að færast mun
meira á haf út sem leiddi til þess
að minna framboð var af hráefni
fyrir vinnsluhúsin.
• Stjórnmálaástand í Rússlandi
breyttist.
• Rýmkanir í lögum um landanir
erlendra skipa á íslandi.
Lengri saga liggur að baki við-
skipta með rækju, en innflutningur
hófst um 1980 og var á bilinu
5-10.000 tonn árlega fram til ársins
1990. Þessi innfiutningur hefur verið
að dragast saman síðan vegna minna
framboðs af rússneskri rækju sem
Stæstur hluti aflans er flokkaður
sem sjófrystur afli og fer hann að
mestu til vinnslu innanlands, þó hef-
ur orðið mikil aukning á söltun á
þessu hráefni.
Aflamagn sem erlend skip lönduðu
til vinnslu á Íslandi skiptist á verkun-
araðferðir þannig að iangmest fór í
frystingu og bræðslu eða tæp 30
þús. tonn og í söltun fóru um 7 þús.
tonn.
Mikilvægi
Þjóðhagslegur ávinningur af kom-
um rússneskra skipa sem og annarra
erlendra fiskiskipa er margþættur
og hefur víðtæk áhrif á ýmsum svið-
um atvinnulífsins. Þó er hægt að
skipta tekjum af komu erlendra skipa
í tvennt:
Hver 50 tonn af fiski,
segir Kristófer Frank
de Fontenay, gefa af
sér eitt heilsársverk
í atvinnu.
• Tekjur og virðisauki af afla sem
er landað og unninn er hér á landi.
• Beinar og óbeinar tekjur af sölu
á vöru og þjónustu við skipin
þegar þau landa hér við land.
Hráefnisverð sveiflaðist mikið til
á árinu 1993 allt frá 1.100 USD upp
í 1.700 USD fyrir tonnið, en árið
1994-5 hefur ríkt nokkur stöðugleiki
í verðmyndun hefur meðalverðið ver-
ið í kringum 1.500 USD. Margir
álykta að verðmætasköpun af þess-
um fiski sé lægri en við vinnslu á
hefðbundnum einfrystum fiski. Það
er þó ekki alveg rétt eins og kemur
í ljós þegar eftirtalin atriði eru skoð-
uð og metin:
1. Verðmæti við saltfiskvinnslu
hækkaði mikið frá árinu 1992, en
15% aflans fara í þessa verkun.
og vegna aukins fram-
boðs af heimamiðum ís-
lendinga.
Arið 1993 lönduðu
60 rússnesk skip á ís-
landi og árið 1994 voru
þau rúmlega 70. Þegar
litið er á síðasta ár kem-
ur í ljós að 35 rússnesk
skip lönduðu hér á landi
eða helmingi færri en
árið áður. Skýringu á
þessu má finna í því
magni _ sem skipin
fluttu. Árið 1995 var
mikið um flutningaskip
sem komu með mikið
magn í einu og fluttu
þessi skip inn meira
magn en árið 1994.
Allar aflatölur sem eru birtar hér
á eftir miðast við fisk upp úr sjó,
óslægðum með haus. Súlurnar sýna
innflutt heildarmagn af viðkomandi
tegund en línurnar sýna hlut Rúss-
lands í þorski og ýsu.
Árið 1992 var heildarafli erlendra
skipa sem landað var hér til vinnslu
um 21 þús. tonn, að verðmæti 750
milljónir króna en árið 1993 var afl-
inn 33 þús. tonn að verðmæti 1.040
milljóna króna.
Árið 1994 lönduðu erlend fiskiskip
á íslandi um 70 þús. tonnum af fiski.
Þar af var um helmingur loðna eða
35.444 tonn. Árið 1995 voru flutt inn
64 þús. tonn af físki og þar af voru
tæp 24 þús. tonn þorskur, rúm 5
þús. tonn úthafskarfi, 2 þús. tonn
af ýsu og eitt þúsund tonn af ufsa
og karfa. Frá Rússlandi koma rúm
20 þús. tonn af þorski og eitt þúsund
tonn af ýsu. Verðmæti innflutts hrá-
efnis var um 2,4 milljarðar króna
árið 1995.
Ef litið er á verðmæti erlends afla
unnum á íslandi árið 1995 kemur í
ljós að verðmæti þorsksins er lang-
mest eða um 1,4 milljarðar kr., næst
á eftir koma ýsan og úthafskarfínn
að verðmæti um 150 milljónir kr.
hvor.
Kristófer Frank
de Fontenay
Innflutningur á erlendu hráefni
árin 1992 til 1995
— þorskur
n ufsi
KE karfi
^ úthafskarfi
I I rækja
= þorskur
— ýsa
2. Söluaðilar og vinnsluhús hafa
náð sambærilegu verði fyrir tvífryst-
an fisk og fyrirtæki fá almennt fyrir
einfrystan fisk.
3. íslenskir verkendur hafa öðlast
mikla reynslu í vinnslu á tvífrystum
físki. Sú vara sem framleidd er úr
þessu hráefni í dag er betri vara en
unnin_ var fyrir þremur árum.
4. í flestum tilvikum þar sem um
frystingu er að ræða, er rússafisk-
urinn notaður í vinnsluna á annars
rólegum tíma, þ.e. þetta hráefni er
notað til sveiflujöfnunar. Því má líta
á vinnsluvirði afurðanna út frá
breytilegum kostnaði og án þess að
líta á fastan kostnað svo sem vélar
og húsnæði.
Markaðir
Mikill meirihluti af þessum físki
fer á Bandaríkjamarkað og er það
vegna þess að ekki eru til samningar
á milli Islands og ESB um sölu á
hráefni frá þriðja landi. í dag er
komin nokkur hefð fyrir þessa vöru
á Bandaríkjamarkaði og nægir þar
að benda á Kanadamenn sem hafa
stóraukið sölu á þessum fiski til
Bandaríkjanna.
Verðmætasköpun afla frá erlend-
um fiskiskipum hefur aukist úr um
1,4 milljörðum árið 1992 upp í rúma
3 milljarða árið 1995. Samhliða þess-
ari aukningu hefur atvinnusköpun
að sjálfsögðu vaxið jafnt og þétt úti
um allt land. Útreikningar benda til
þess að hver 50 tonn af físki gefi
af sér eitt heilsársverk í atvinnu,
þ.e. eftir að margfeldisáhrif hafa
verið metin.
Auka má vinnslu og verkun á er-
lendum bolfiski um tugi þúsunda
tonna um allt ísland. Dreifíleiðir eru
til staðar til þess að dreifa til smárra
og meðalstórra verkenda þannig að
þeir geti aflað hráefnis í takt við
eigin vinnslugetu án of mikils birgða-
halds og fjármagnskostnaðar.
Framtíðarhorfur
Á síðasta ári var verðmæti erlends
afla sem landað var á íslandi 40%
hærra en árið 1994. Fyrstu þijá
mánuði þessa árs hafa komur rúss-
neskra skipa verið mun tíðari en
árið 1995, og það sama á við um
físk sem landað er til vinnslu.
Ekki eru horfur á öðru en að veitt
magn í Barentshafi verði áfram með
óbreyttum hætti á næstu árum. Því
má gera ráð fyrir að framboð af
hráefni eigi eftir að haldast óbreytt
á næstu 5-7 árin.
I þessum viðskiptum eru mikil
tækifæri fyrir íslendinga og þá sér-
staklega landvinnsluna sem hefur
verið í vandræðum síðustu misseri.
Með því að auka framboð af hrá-
efni, frystu eða fersku, næst betri
nýting á fastakostnaði hjá vinnsl-
unni. í þessu samhengi er skemmst
að minnast góðs framtaks Útgerð-
arfélags Akureyringa þegar það hóf
kaup á fersku norsku hráefni sem
hefur reynst vel í upphafí.
Á Islandi er markaður fyrir rúss-
neskan físk og það er víst að vinnsla
á þessu hráefni á eftir að aukast á
næstu árum. Möguleikarnir eru fyrir
hendi en það þarf framtak og bjart-
sýni í bland við raunsæi til þess að
nýta þessa möguleika.
Höfundur starfar sem
markaðsráðgjafi &
sjávarútvegssviði hjá
Utflutningsráði íslands.
Morgunblaðið og rekstur spítala
REYKJAVIKURBREF
Morgunblaðsins laugar-
daginn 27. júlí sl. fjallar
eingöngu um rekstur
spítala. Höfundur fjall-
ar þar um málin af tölu-
verðri þekkingu og í lok
greinarinnar kemst
hann að þeirri niður-
stöðu að ríkisstjórn og
þingflokkar eigi að
hefja undirbúning að
sameiningu stærstu
spítala landsins í eina
stofnun. Rökin fyrir
þessarri niðurstöðu eru
m.a. þau að tillögur
stjórnar Sjúkrahúss
Reykjavíkur séu
óásættanlegar fyrir
fólkið í landinu. í sama blaði er á
bls. 2 viðtal við Ingibjörgu Sólrúnu,
borgarstjóra, og þar segir hún m.a.
„Maður hlýtur að spyija sig þeirrar
spurningar hvort verið sé að svelta
sjúkrahúsin til sameiningar ...“.
Ráðgjafarnir á vegum
Ríkisspítala
Borgarstjóri hittir nefnilega nagl-
ann á höfuðið. Sameining Landakots
og Borgarspítala hefur nú staðið yfir
meira og minna undanfarin 5-6 ár.
Mikil andstaða kom fram við þessa
sameiningu og ætti að vera mörgum
í fersku minni. Andstaðan kom ekki
síst frá stjómendum Ríkisspítala sem
fengu á þessum tíma ráðgjafa sem
skiluðu skýrslu 1991 og lögðu til að
önnur leið yrði farin eða eins og seg-
ir í áðurnefndu Reykja-
víkurbréfi: „Ráðgjafar
Moret Emst & Young
leggja því til að Ríkis-
spítalar taki upp við-
ræður við Borgarspítala
um að sjúkrahúsin láti
fara fram nákvæma at-
hugun á hagkvæmni
þess að sameina þau á
einum eða tveimur stöð-
um.“ Þessi athugun hef-
ur hinsvegar aldrei farið
fram þannig að niður-
staðan liggur alls ekki
fyrir eins og greinarhöf-
undur og heilbrigðisráð-
herra virðast telja. Það
er nauðsynlegt að und-
irstrika það rækilega að
ráðgjafarnir voru hér á vegum Rík-
isspítala en ekki heilbrigðisráðuneyt-
isins og skoðuðu málið því einvörð-
ungu frá því sjónarhomi.
Sjúkrahús Islands mikið bákn
Síðan gerist það að stjórnendur
Ríkisspítala hafa flutt sig um set og
tekið við störfum í heilbrigðisráðu-
neytinu. Það er því skiljanlegt að
þessar gömlu hugmyndir hafa fengið
nýjar áherslur og menn telji þær allra
meina bót. Væri ekki rétt að skoða
þessar hugmyndir nánar? Hvers kon-
ar stofnun yrði til úr Sjúkrahúsi
Reykjavíkur og Ríkisspítölum? Hér
yrði um að ræða stærsta fyrirtæki
landsins, sem yrði stjórnað að meira
eða minna leyti úr heilbrigðisráðu-
neytinu, með öðrum orðum alger
Nauðsynlegt er að líta
á rekstur heilbrigðis-
*
kerfis, segir Olafur
Orn Arnarson, eins og
hvem annan rekstur
fyrirtækis.
miðstýring og einokun á mjög við-
kvæmri þjónustu. Fyrirtækið hefði
yfir fimm þúsund starfsmenn og velt-
an yrði um það bil 11-12 milljarðar
króna eða um 10% af fjárlögum ríkis-
ins. Starfsemi fyrirtækisins yrði á
mörgum stöðum í borginni og víðar
og hafa ekki komið fram neinar hug-
myndir um hvernig tilfærsla á starf-
seminni ætti að eiga sér stað. Ef
veruleg hagræðing ætti að nást
þyrfti að endurskipuleggja allt hús-
næði og byggja fyrir tugi milljarða
króna.
Samvinna og verkskipting
mikil í dag
Sameining slíkra stofnana er geysi-
lega flókið og erfítt mál enda snertir
það þúsundir starfsmanna. Það þekkj-
um við sem höfum reynsluna af sam-
einingu Landakots og Borgarspítala.
Samvinna spítalanna á höfuöborgar-
svæðinu undanfarna tvo áratugi hefur
byggst á ákveðinni verkaskiptingu
sem komið var á upp úr 1970 fyrir
tilstilli heilbrigðisráðuneytisins. Hún
hefur í raun tekist mjög vel og í dag
er t.d. ein hjartaskurðdeild, ein augn-
deild, ein heila- og taugaskurðdeild,
ein háls- nef og eymadeild, ein slysa-
deild, ein fæðingardeild, skipting
bráðavakta og fleira mætti telja. 1
raun rekum við hér svo kallað par-
sjúkrahús. Auk þess er samvinna á
ýmsum fleiri sviðum í sambandi við
rekstur, t.d. tölvumál, innkaupamál,
þvottahúsrekstur o.fl. Það sem hefur
komið í veg fyrir að samvinnan hafí
þróast enn frekar er kannske þessi
eilífa sameiningarárátta.
Hagræðing í rekstri
Hagræðing í heilbrigðismálum á
að fara í annan farveg. Það er nauð-
synlegt að líta á rekstur heilbrigðis-
kerfis eins og hvem annan rekstur
fyrirtækis. Það þarf að koma upp
kerfi kaupanda þar sem ríkið hlýtur
að gegna stóru hlutverki. Ríkið á hins
vegar ekki að vasast í sjálfum rekstr-
inum. Þar þurfa seljendur þjónustu
að koma til. Ríkið þarf að gera þjón-
ustusamninga við stofnanir, sem
byggjast á því magni þjónustu sem
ríkið vill kaupa. Stofnanirnar þurfa
að vita kostnað við þjónustuna í smá-
atriðum, þ.e. kostnað við hvem sjúkl-
ing og þannig fengist samanburður á
milli stofnana og nauðsynlegt aðhald.
Markmið hverrar stofnunar væri ekki
að skila beinum arði heldur að ná sem
mestu út úr því fjármagni sem til
þessara mála er veitt. Væri slíkt kerfi
í gangi stæði Sjúkrahús Reykjavíkur
ekki í þeim sporum sem það stendur í
í dag, að gera tillögur um niðurskurð
Ólafur Örn
Arnarson
þvert gegn vilja sínum. Sjúkrahús
Reykjavíkur fær nefnilega ekki fjár-
framlög í neinu samhengi við umfang
þeirrar þjónustu, sem það veitir. Það
má ekki gleyma því að framlögin em
veitt á pólitískum forsendum og
manni fínnst að þingmenn Reykjavík-
ur hafí sofíð illilega á verðinum við
gerð fjárlaga.
Hugmyndafræði
Morgunblaðsins
Hlutur Morgunblaðsins í þessu
máli er hins vegar all sérkennilegur.
Ég hef alltaf litið á Mbl. sem máls-
svara andstæðinga sósíalismans.
Þær kenningar sem Reykjavíkurbréf-
ið byggist á eru hreinn og beinn
miðstýrður sósíalismi af versta tagi.
Ætlar Morgunblaðið kannske að
beijast fyrir sameiningu og einokun
á öðrum sviðum þjóðlífsins? Sjálfsagt
má færa rök fyrir því að einn fjölmið-
ill dygði fyrir landið, ein útvarpsstöð,
ein sjónvarpsstöð og svo framvegis.
Og er ekki mesti óþarfí að vera með
svona margar tegundir af bifreiðum
og viðtækjum í landinu? Á kannske
að beijast fyrir endurvakningu Bif-
reiðaeinkasölu Ríkisins og Viðtækja-
verslun íslands? Ilugmyndafræðilega
sé ég engan mun á þessu og manni
bregður við þegar Mbl. berst fyrir
hreinum ríkissósíalisma. Og ekki
batnar það þegar jafnvel ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins og þingmenn
taka undir þessar hugmyndir. Var
annars ekki einu sinni ungur og upp-
rennandi stjórnmálamaður sem ruddi
sér braut á vettvangi stjórnmála
undir kjörorðinu: „Báknið burt“?
Hiifundur er læknir og
framkvæmdastjóri v. Sjúkrahús
Reykjavíkur.