Morgunblaðið - 08.09.1996, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
Reuter
ÍRASKIR hermenn með brynvagn sinn skammt sunnan við Arbil, að sögn Bandaríkjastjórnar
hafa stjórnvöld í Bagdad flutt allt herlið sitt frá sjálfri borginni. Liðsmenn Barzanis reyna nú
að taka bækistöð Talabanis i borginni Sulaimaniyah.
Iraskir Kúrdar leiksoppar
grannþjóða
BRÆÐRA-
VÍGÁNÝ
BAKSVIÐ
Kúrdar í írak eru klofnir í tvær fylkingar
sem nú eiga í blóðugum átökum, segir í
grein Krisljáns Jónssonar. Saddam Huss-
*
ein Iraksforseti hefur notfært sér sundr-
unguna til hins ýtrasta. Hernaðaraðstoð
hans við fylkingu Massouds Barzanis í
borginni Arbil var liður í tilraunum hans
til að ná aftur yfírráðum á svæðum Kúrda.
Massoud Barzani Jalal Talabani Saddam Hussein
LIÐSMENN Barzanis, sem
er leiðfogi Lýðræð-
isflókks Kúrdistans
(KDP), tóku Arbil í lið-
inni viku af heijum Jalals Talaban-
is, er fer fyrir hinni aðalfylking-
unni, Þjóðernisbandalagi Kúrdist-
ans (KUP). Barzani naut aðstoðar
hersveita Saddams Husseins íraks-
forseta, „Slátrarans í Bagdad“ eins
og margir Kúrdar nefna hann en
Talabani hafði ráðið Arbil í tvö ár.
Menn Talabanis svöruðu fyrir
sig með því að rjúfa vatns- og
raforkuflutninga til borgarinnar.
íraskir verkfræðingar könnuðu
möguleika á að tengja Arbil við
veitukerfi Iraks á ný er síðast
fréttist.
Er Saddam beið ósigur í Persa-
flóastríðinu í ársbyijum 1991 hófu
Kúrdar uppreisn gegn honum en
hún var barin niður með hörku
og meira en helmingur þjóðar-
brotsins flúði norður á bóginn til
fjallahéraða á landamærum íraks
og Tyrklands. Svo fór að öryggis-
ráð Sameinuðu þjóðanna sam-
þykkti að undirlagi Vesturveld-
anna að íraksher mætti ekki beita
sér norðan við 36. breiddargráðu,
þ. e. á svæðum Kúrda sem sneru
þá heim. Síðan hafa þeir notið
verndar Vesturveldanna en efna-
hagsástandið hefur verið bágbor-
ið, ekki síst vegna þess að Irakar
svöruðu m.a. viðskiptabanni SÞ
með því að hindra viðskipti við
héruð Kúrda.
Þjóð án ríkis
Kúrdar í írak eru um 3,5 millj-
ónir, þar af búa 750.000 í Arbil
sem er eins konar höfuðborg
Kúrdahéraðanna. Um 4.000
manns hafa fallið í átökum fylk-
inganna tveggja undanfarin tvö
ár, segir í bandaríska dagblaðinu
The Washington Post.
Kúrdar eru alls um 22 milljónir,
þeir eru múslimar af grein súnníta
en ekki arabar. Tunga þeirra, er
skiptist í ýmsar mállýskur, er indó-
evrópsk. Þeir búa innan landa-
mæra Tyrklands, íraks, írans,
Sýrlands, Armeníu og Azerbajdz-
hans og út á við segjast þeir vera
ein þjóð en eru í reynd klofnir í
fjölmarga ættbálka. Ættir þeirra
Barzanis og Talabanis hafa t.d.
lengi barist um áhrif á Kúrda-
svæðum í írak.
Efnt var til kosninga þar 1992
og hlutu flokkar Talabanis og
Barzanis, sem er sonur helstu
sjálfstæðishetju þjóðarbrotsins á
öldinni, svipað fylgi og ákváðu að
skipta jafnt með sér völdum. Tala-
bani hefur meira fylgi meðal
vinstrisinna og menntamanna en
fyrst og fremst er þó um valda-
tafl ættanna að ræða.
Barzani hefur haft töglin og
hagldirnar á vesturhluta svæðis-
ins, þar sem hann hefur nýtt sér
af kostgæfni aðstæður til að
heimta skatt af milliríkjaviðskipt-
um sem stunduð eru í blóra við
bann SÞ. Hann hófst handa strax
eftir Persaflóastríðið 1991 við að
skipuleggja smyglið milli Tyrk-
lands og olíuborgarinnar Mosul í
írak þar sem gríðarstórir tankbíl-
ar Tyrkja eru fylltir og varan
seld með miklum hagnaði í Tyrk-
landi. Barzani hefur haft um
250.000 Bandaríkjadollara, um
14 milljónir króna, í skatttekjur
af olíuviðskiptunum einum á ári.
PUK hefur ekkert fengið af þessu
fé og hefur það ekki orðið til að
bæta samskiptin milli fylking-
anna.
Fái írakai' leyfi til að selja olíu
á ný verða Tyrkir stórir viðskipta-
vinir og varan verður flutt um
leiðslur á svæði Barzanis sem
gegnir því mikilvægu hlutverki í
efnahagslegu tilliti.
Tyrknesk stjórnvöld hafa árum
saman barist gegn Kúrdíska
Verkamannaflokknum (PKK) sem
hefur þjálfunarbúðir og athvarf í
fjallaskörðum handan landamær-
anna í norðurhluta íraks. PKK
fullyrðir að Barzani hafi samið í
fyrra við Tyrki um að þrengja að
þjóðbræðrum sínum í fjalllendinu
gegn því að fá vopn og skotfæri
frá stjórnvöldum í Ankara.
íranar inn á sviðið
Friðurinn milli fylkinga íraskra
Kúrda stóð ekki lengi og 1994
hófst stríð sem lauk með ótraustu
vopnahléi ári síðar en þá hafði
Talabani náð undir sig Arbil; um
miðjan ágúst hófust bardagar á
ný. íranar hafa reynt markvisst
að auka áhrif sín meðal deiluaðila
og orðið mest ágengt hjá Tala-
bani. I júlí í sumar réðst íranskt
herlið langt inn í landamærahérað
í norðurhlutanum og var sagt að
markmiðið hefði verið að elta
uppi kúrdíska þjóðernissinna er
heijuðu þaðan á íran. Barzani
fullyrðir að íranar hafi skilið eftir
mikið af hergögnum, Talabani til
afnota, og segir hann að Banda-
ríkjamenn hafi í engu skeytt ósk-
um sínum um aðstoð vegna þess-
ara breyttu aðstæðna. Hann hafi
því ekki átt aðra kosti en leita
hjálpar hjá Saddam.
íraskir Kúrdar hafa að mörgu
leyti búið við betri efnalegar að-
stæður en þjóðbræðurnir annars
staðar. Þeir hafa lengi notið sömu
borgararéttinda og Irakar, höfðu
víðtækt forræði í eigin málum um
hríð á áttunda áratugnum og
Saddam hefur skipað Kúrda í
mikilvægar valdastofnanir þar
sem einræðisherrann tekur þó að
sjálfsögðu allar mikilvægar
ákvarðanir. Hvað sem því líður
munu Kúrdar seint gleyma
grimmd írakshers er Saddam ótt-
aðist að þeir ætluðu að styðja ír-
ana í stríðinu 1980-1988. Þá lét
hann m.a. beita eiturgasi gegn
Kúrdum og þúsundir karla,
kvenna og barna létu lífið.
„Hvernig getur nokkur Kúrdi
samið við Saddam?“ spurði van-
trúaður og ráðvilltur íbúi í Arbil
er hermenn Barzanis treystu tök
sín í borginni um miðbik vikunn-
ar. Flestir reyndu þó að láta fara
sem minnst fyrir sér en hvísluðu
að fréttamönnum að hyggilegast
væri að lýsa stuðningi við þann
sem væri við völd á staðnum
hveiju sinni. Borgarstjórinn
reyndi að berja í brestina og sagði
að víst væri Saddam einræðis-
herra en Kúrdum hefði ávallt
verið ljóst að héruð þeirra væru
hluti af írak. Þeir hefðu aldrei
viljað kljúfa ríkið.
Þröng staða Clintons
Stjórnvöld í Washington hafa
sýnt vanþóknun sína á samningi
Barzanis við Saddam með því að
embættismenn Bandaríkjastjórn-
ar hafa neitað að ræða við full-
trúa KDP í Ankara, að sögn
Kúrda í Tyrklandi.
Bandaríkjamenn gripu til flug-
skeytaárása til að refsa Saddam
fyrir afskiptin af deilum Kúrda
og brotin á vopnahlésskilmálum.
Ráðamenn í Washington töldu sig
verð að svara hernaðaríhlutun
Saddams með einhveijum hætti
til að glata ekki öllum trúverðug-
leika í Miðausturlöndum þar sem
ráðamenn líta ávallt á hik sem
merki um veikleika. Jafnframt
vildu menn vestra komast hjá því
að taka beinlínis afstöðu í inn-
byrðis átökum Kúrda.
Þetta var vandratað einstigi
og ekki skortir gagnrýni um allan
heim. Ymist er sagt að Banda-
ríkjamenn hafi gengið of langt
eða fullyrt að aðgerðir þeirra séu
ófullnægjandi; nær allir eru sam-
mála um að fyrst og fremst hafi
verið um að ræða lið í kosninga-
baráttu Bandaríkjamanna. Bill
Clinton forseti hafi þurft að sýna
kjósendum að hann væri harðj-
axl.
Hver sem áhrifin af flugskeyta-
árásum Bandaríkjamanna verða
fer ekki milli mála að þeir eru nú
í þeirri kaldhæðnislegu stöðu að
önnur fylking Kúrda í írak styðst
við írana, hin við íraka, hvort
tveggja ríki sem líta á Bandaríkin
sem virki myrkrahöfðingjans á
jörðunni. Vestra telja menn ríkin
tvö helstu málsvara alþjóðlegra
hryðjuverka.
Sérfræðingar í málefnum
Kúrda segja að stjórn Clintons
hefði átt að leggja mun harðar
að sér við að reyna að miðla mál-
um milli fylkinganna tveggja í
tæka tíð til að afstýra frekari
átökum, einnig hefði átt að bregð-
ast strax af hörku við afskiptum
írana af deilunum og herför þeirra
inn í norðurhluta íraks.
Svikin loforð?
Barzani telur Bandaríkjamenn
og Vesturveldin öll hafa svikið
loforð um sjálfstæði Kúrda sem
gefin hafi verið við lok Persaflóa-
stríðsins. Hafi slík fyrirheit verið
gefin verður að telja að ekki hafi
mikil alvara legið að baki. Stjórn-
málahefðir og margslungnir hags-
munir ríkjanna í Miðausturlönd-
um og stórveldanna sem þar koma
við sögu eru þess eðlis að hvorki
Bandaríkjamenn né aðrir málsað-
ilar hafa mikinn áhuga á að
styrkja Kúrda til sjálfstæðis.
Innbyrðis sundurþykki Kúrda í
írak verður síðan til þess að vonir
þeirra um að vinna almenningsálit-
ið í heiminum á sitt band dvína
og enn færri munu endast til að
setja sig inn í flækjurnar á svæð-
inu.
Vesturlönd eru háð olíu Mið-
austurlanda og meðan svo er álíta
stórveldin að þau verði að einbeita
sér að því að tryggja stöðugleika,
tryggja að hvorki Saddam Hus-
sein né aðrir verði allt of öflugir
á svæðinu og nái þannig kverka-
taki á efnahagslífi Vesturlanda.
Kúrdar og hlutskipti þeirra verður
neðar á dagskránni.