Morgunblaðið - 15.09.1996, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1996 21
HÓLMFRÍÐUR og Sigurður þurrka jurtirnar á sérstökum grind-
um og er heitt loft látið leika um þær. Mikilvægt er að þurrkun-
in takist vel og er það undirstaða þess að jurtirnar haldi sem
bestu bragði og lækningaeiginleikum.
íslandi. Birkilauf, blóðberg, beiti-,
sortu- og aðalbláberjalyng er auð-
velt að nálgast um mestallt land
og það sama má segja um fjalla-
grösin, sem voru hluti af fæðu
landsmanna allt frá landnámi.
Sjaldgæfari tegundir eru svo
hvönn, einir og vallhumall, sem
lengi hafa verið þekktar fyrir
lækningaáhrif sín. Miklu máli
skiptir hvernig tínslunni er háttað.
Til dæmis eru blóðberg og fjalla-
grös frekar seinvaxin og því er
ekki ráðlegt að nýta sama svæðið
til tínslu á þeim oftar en á þriggja
ára fresti. Aðrar tegundir má tína
árlega á sama svæði og svo mikið
er af lyngi og birkilaufí í Aðaldals-
hrauni að þar mætti margfalda
tínsluna án nokkurra vandkvæða.
En það er ekki nóg að jurtirnar
vaxi í ríkum mæli um mestallt
land. Fyrsta skrefið er að tína þær
og koma þeim í hús og það getur
reynst æði tímafrekt. Til þess að
vernda gróðurinn og geta nýtt
hann ár eftir ár eru bæði jurtir
og lyng tínt með höndunum og
með litlum trjáklippum og því tek-
ur það dágóða stund að fylla pok-
ana. Að auki er sá tími sem jurtim-
ar eru í blóma mislangur eftir því
hvernig viðrar, þó yfirleitt sé hægt
að tína þær á um tveggja mánaða
tímabili. Sigurður segir tímakaup-
ið við teframleiðsluna ekki hátt,
sennilega eitthvað í kringum
verkamannataxtann, en það sé
hins vegar ekki svo slæmt þegar
litið er til þess að mikill hluti fram-
leiðslunnar fari fram á tíma sem
lítið annað sé við að vera. Um leið
og jurtirnar eru komnar í hús tek-
ur svo þurrkunin við. Jurtimar eru
lagðar á grindur og heitt loft látið
leika um þær. Þurrkunin tekur
tæpa viku og mikilvægt er að rétt
sé að henni staðið til þess að lækn-
ingaeiginleikar og bragð verði eins
og best er á kosið. Eftir að jurtim-
ar hafa verið þurrkaðar gefst góð-
ur tími til vinnslu og pökkunar.
„Það má eiginlega segja að þessar
jurtir þurfí svipaða meðhöndlun
og hey. Þær eru mjög viðkvæmar
þangað til búið er að þurrka þær,
en eftir það geymast þær vel.“
Rólegir dagar á haustin og vetuma
eru því notaðir til þess að hakka
hráefnið, blanda hinar ýmsu teg-
undir og að lokum pakka þeim í
neytendaumbúðir.
Náttúrulækningar
Síðustu árin hefur orðið nokkur
hugarfarsbreyting á meðal fólks
sem gjarnan er kennd við nýöld.
„Tiltrú manna á grasalækningum
hefur aukist að nýju og sennilega
er þessi framleiðsla að einhvetju
leyti angi af þeirri þróun,“ segir
Sigurður. „Uppskriftirnar hafa að
mestu verið óbreyttar frá upphafi
og innihalda jurtir sem hafa verið
notaðar til grasalækninga í ald-
anna rás. Þær teblöndur sem við
emm að framleiða í dag eru að
mestu leyti búnar til eftir ritum
séra Björns Halldórssonar frá
Sauðlauksdal, sem var uppi um
miðja átjándu öldina.“ Bjöm var
náttúrufræðingur og frömuður í
garðrækt og annarri jarðyrkju og
skrifaði meðal annars bókina
„Grasnytjar“, þar sem taldar voru
upp allar íslenskar lækningajurtir
sem vitað var um á þeim tíma og
eiginleikum þeirra lýst. Nýrri vitn-
eskja um lækningagrös, sem
byggist á vísindalegri grunni en
Grasnytjar, var fengin úr bókinni
íslenskar lækningajurtir og var
hún höfð til hliðsjónar þegar jurt-
irnar vom valdar. „Það er alveg
merkilegt hversu margt er svipað
í þessum bókum og það segir sína
sögu um áreiðanleika gömlu fræð-
anna, sem náttúrulega vom byggð
á aldalangri reynslu," segir Sig-
urður en bendir þó á að auðvelt
sé að fínna ýmislegt í ritum Björns
sem flokka megi sem hreinar
skottulækningar og hjátrú í dag.
Allavega sé það misjafnt að trú-
verðugleika. Til dæmis eftirfar-
andi lýsing á eiginleikum einis.
„Einibeijaolía daglega inn tekin
styrkir höfuð og minni og fjórir
dropar af henni hafa verið látnir
dijúpa í eyra unglingi, sem mjög
var daufheyrður og batnaði honum
strax þar á eftir.“
Teblöndur við ýmsum kvillum
í dag eru framleiddar þijár mis-
munandi teblöndur hjá tefélaginu;
fjallagrasablanda, vallhumals-
blanda og blóðbergsblanda. Að
auki er framleitt hreint blóðberg
sem bæði er hægt að nota sem te
og krydd, enda er það ekki ósvipað
timian eða „einfaldlega íslenskt
timian“ eins og Hólmfríður segir.
Áhrif þessara tegunda eru mis-
munandi. Fjallagrasablandan er
góð við bólgu í maga og þurrum
hósta. Vallhumalsblandan hefur
róandi áhrif og er því góð sem
kvöldte fyrir svefninn og er að
auki sýkladrepandi, enda hefur
vallhumall verið notaður til að
græða sár í gegnum tíðina. Blóð-
bergsblandan er góð við flensu og
kvefi. Að auki eru allar blöndurnar
góðar fyrir magann og melting-
una. „Pabbi notaði alltaf fjalla-
grasaseyði sem lyf við magasári,"
segir Hólmfríður, „Flestar íslensk-
ar jurtir eiga það einmitt sameigin-
legt að þær eru góðar fyrir mag-
ann og eru vatnslosandi og því
góðar við bjúg.“
Góðar viðtökur
Stærstur hluti framleiðslunnar
er fluttur til Reykjavíkur, þar sem
teið er selt í heilsuvöruverslunum,
en utan Reykjavíkur er Heilsuhús-
ið á Akureyri eini söluaðilinn. Að
sögn Freyju Svavarsdóttur í
Heilsuhúsinu á Skólavörðustíg
hefur teið fengið mjög góðar við-
tökur. „Jurtate er sífellt að verða
vinsælla og því eru bæði íslending-
ar og útlendingar ánægðir með
að geta fengið íslenskt jurtate.“
En ætli það hafí heyrst einhveijar
kraftaverkasögur af teinu og
áhrifum þess? „Ég hef nú ekki
heyrt neinar svaka sögur, en teið
þykir gott og hrífur greinilega, því
fólk sem kaupir það hefur gjarnan
haft spurnir af því frá vinum og
kunningjum. Svo er það líka notað
sem krydd.“ Sjálf segist hún halda
sig við kaffíð á morgnana en í
hádeginu og seinnipartinn drekki
þau í búðinni oft teið frá Sandi.
„Það er allskonar fólk sem kaupir
þetta te, bæði ungir og gamlir og
fastir viðskiptavinir og fólk sem
villist hingað inn. Og svo náttúru-
lega erlendir ferðamenn.“
Tímamót
Hvað er svo á dagskránni hjá
Hinu íslenska tefélagi? Ætla te-
bændur að hefja útflutning í stór-
um stíl eins og upphaflega hug-
myndin fól í sér?
„Nei, varla, en hins vegar
stefnum við á að pakka teinu í
gjafapakkningar og bjóða það
ferðamönnum í íslenskum heimil-
isiðnaði og íslenskum markaði í
Leifsstöð_ innan árs,“ segir Hólm-
fríður. „Á seinasta ári stóð fram-
leiðsla og eftirspurn á jöfnu, en
í vor vorum við orðin uppiskroppa
og bíðum bara eftir að geta byij-
að að tína. Salan er að smáauk-
ast og það virðist sem nokkuð
margir séu orðnir reglulegir kaup-
endur. Við framleiðum um 2.000
pakka á ári og nú er svo komið
að við verðum að fara að taka
ákvörðun um hvort við eigum að
gera teframleiðsluna að einhveiju
meira en aukabúgrein. Sókn á
erlenda markaði gæti hins vegar
krafíst svo mikils magns að ef til
hennar kæmi þyrfti væntanlega
mikinn mannskap til þess að
safna jurtum í heilu landshlutun-
um. Það er svo alls óvíst að söfn-
un í slíkum mæli færi saman við
náttúruverndarsjónarmið." Hólm-
fríður segist helst vilja halda te-
framleiðslunni sem heimilisiðnaði,
enda sé öruggasta leiðin til að
tapa á íslandi sú að fara að byggja
og nauðsynlega þurfi stærra
þurrkhús til að auka framleiðsl-
una að ráði.
„Ekki hætt í kaffinu"
Hólmfríður og Sigurður segjast
ekki vita til þess að neinn annar
aðili á íslandi sé í teframleiðslu
svo einhveiju nemi. Hólmfríður
vill þó leggja áherslu á eitt: „Þó
svo við séum farin að framleiða
þessar teblöndur nýlega hafa hús-
mæður búið til te og seyði fyrir
sitt heimilisfólk um aldir. Menn
áttu jurtir við öllu hér áður fyrr
og enn er til töluvert af fólki sem
tínir sín eigin heilsugrös." Hólm-
fríður og Sigurður segjast ekki
vera hætt í kaffinu en játa þó að
þau séu farin að drekka meira te.
Einnig nota þau allar tegundirnar
sem krydd við matargerð og er
uppáhalds tegund þeirra blóð-
bergsblandan. „Hana má nota á
allt mögulegt kjöt, bara að strá
henni yfír. Svo rekur fólk upp stór
augu þegar maður mætir í grill-
veisluna með kjöt og te.“
w^~ Vinátta
ymhverfismái
^élagskapur
Strákar
nemi'jokri
acniil'ju Skcitcin
| ■ Úölíf
VirkjMtaka