Morgunblaðið - 30.10.1996, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 1996 23
LISTIR
EINN af dúkum Guðbjargar Lindar.
VIÐ S JÓN-
ARRÖND
Talnafíkn
fullorðinna
MYNPLIST
Sólon íslandus
MÁLVERK
Guðbjörg Lind. Opið alla daga frá
kl. 14-18. Til 11. nóvember. Aðgang-
ur ókeypis.
EINFALDLEIKINN hefur frá
upphafi verið meginveigurinn í allri
listsköpun Guðbjargar Lindar, og
jafnan gengur hún út frá skýrt af-
mörkuðum myndstefjum á sýningum
sínum.
Aðskiljanlegur leikur með vatns-
form hefur verið Guðbjörgu hug-
leikinn, fossar, strengleikir, bunu-
lækir, loks víðáttur hafsins með ein-
stökum kennileitum. En þessi fyrir-
bæri nálgast listakonan á sinn hátt,
rífur ríkjandi lögmál úr samhengi
fyrir myndrænar vísanir, frumdýr
eins og sýgur til sín fossbunu eða
hún fellur á dúkað borð, myndar
jafnvel bogformað skreyti við jaðar
fallelfunnar þannig að skoðandinn
er á báðum áttum hvort þetta sé
alvörbuna eða slæða af himnum
ofan. Hér er sitthvað á ferð, sem
rekja má til skáldskapar á mynd-
fleti, táknsæis og ríkrar tilhneiging-
ar til óvenjulegra sjónarhorna. Fyr-
irbæri náttúrunnar birtast í óræðum
myndtáknum á fletinum, eru þó af
hlutlægum uppruna, og hér er allt
á fullu þótt nokkurra breytinga sjái
stað í þessum nýju dúkum hennar,
sem flestir eru frá þessu ári. Helst
fyrir upphafna birtu og fjölþættrai
leik með ljósið, sem nú sker mynd-
flötin allan í mynd láréttra ráka sem
búa yfir mörkuðum stíganda til
áherslu stökum einföldum formum
við sjónarrönd.
í fyrstu koma þessir dúkar manni
spanskt fyrir sjónir, því það er sem
þá skorti nokkuð innileika fyrri
mynda, en við nánari athugun sér
maður að hann er þrátt fyrir allt
ríkulega til staðar, en hins vegar eru
dúkarnir síður í réttu umhverfi. Hið
opna hráa hvíta rými og grófa gólf
eins og gleypir þá, því hvítu rákirn-
ar, stígandi þeirra, þensla og birta
myndheildanna skila sér ekki nægi-
lega sterkt til skoðandans. Menn
ímyndi sér einungis þessa dúka í
hlýlegra rými og með dekkri bak-
grunn, gjarnan mettum fölgrænum
lit. Útkoman yrði snöggtum önnur
myndunum og heildaráhrifunum í
hag.
Hér skortir þannig á hnitmiðaða
innsetningu í tilfallandi rými eins
og það er orðað, sem myndi gæða
dúkana þeim töfrum sem í þeim býr
og gerir sýninguna um leið óþarflega
einhæfa.
Guðbjörg Lind er framsækinn
málari og þessi sýning staðfestir að
hún er í miðri rannsókn á óræði og
dulmögnum myndflatarins.
Bragi Asgeirsson
BÆKUR
S káldsaga
LITLI PRINSINN
eftir Antoine de Saint-Exupéry.
Þýðing Þórarinn Bjömsson. 95 bls.
Útgefandi Mál og menning.
LITLI prinsinn kom fyrst út í
íslenzkri þýðingu Þórarins Björns-
sonar 1961. Hún er með fjöllesn-
ustu bókum franskra bókmennta -
ekki að ástæðulausu. Hún samein-
ar alvöru og gaman, djúpa speki
og létt grín.
í stuttu máli er söguþráðurinn
sá að flugmaður (sem um leið er
sögumaður) er staddur, ásamt bil-
aðri flugvél sinni, í Sahara-eyði-
mörkinni, með takmarkaðar vatns-
birgðir. Einn morgun vekur hann
lítill drengur og biður hann um að
teikna fyrir sig mynd af kind. Eft-
ir nokkrar tilraunir hefur hann
teiknað mynd sem drengurinn
sættir sig við. Flugmanninum
finnst skrítið að hitta dreng þarna,
sérstaklega dreng sem hefur ekki
meiri áhyggjur af stöðu sinni, að
vera þúsundir mílna frá öllum
mannabústöðum, en þá að hann
vilji bara fá mynd af kind. Dreng-
urinn segir flugmanninum sögu
sína sem aftur segir okkur hana.
Nú er þessi þýðing komin út að
nýju, lítillega endurskoðuð.
Kannski of lítillega? Á frummálinu
(frönsku) er bókin á fremur ein-
földu máli; söguhöfundur er barn.
Það gerir hana eilítið ótrúverðuga
þar sem söguhöfundur á líka að
vera flugmaður, og það mjög
reyndur flugmaður (sem
Saint-Exupéry var).
I þýðingunni eru orðin öll ís-
lenzk, en ég er ekki eins viss með
setningagerðirnar: „Það er þess
vegna líka að ég hefi keypt lita-
kassa og blýanta“(bls.l8). Er þetta
ekki nær því að vera franska?
Væri ekki eðlilegri íslenzka að
hafa „líka“ framar, eða sleppa því
alveg? Sagnir eru yfirleitt fremstar
í islenzkum spurningum: Ert þú
þarna enn? er spurning, jafnvel þó
spurningamerkinu sé sleppt. Þú ert
þarna enn, þetta er fullyrðing,
a.m.k. á prenti. Prentað mál býr
ekki yfir áherzlum talaðs máls.
Þrátt fyrir það eru margar spurn-
arsetningar í Litla prinsinum
venjulegar fullyrðingar með spurn-
ingarmerki skeytt aftan við (ná-
kvæmlega þetta dæmi er á bls.43).
Af því leiðir að maður veit ekki
að setningin sé spurning fyrr en
kemur að lokum hennar. Því hökt-
ir maður og byijar gjarna aftur,
sérstaklega ef maður er að lesa
upphátt fyrir bam. Stirður og
höktandi lestur er eitthvað sem
börn eiga heldur erfitt með að
sætta sig við. Einnig er sums stað-
ar eilítið flókið mál á sögunni: „Og
til hvers er þér að eiga stjömurn-
ar?“ og „Og til hvers er þér að
vera ríkur?“ (bls.45).
I kafla tíu (X) er sem Manngerð-
ir Þeofrastosar séu endurbættar
og færðar til nútímans. Litli prins-
inn flakkar milli pláneta (bezt er
að taka fram að þrátt fyrir það
er bókin alls engin Space Odyssey)
og hittir þar ýmsa menn, einn á
hveijum stað - pláneturnar eru
svo litlar; kóng, landfræðing og
kaupmann, svo einhveijir séu
nefndir, og er þeim lýst einsog
barnið sér þá. Sú lýsing er nokkuð
spaugileg, fyrir fullorðna.
Hins vegar er ekki víst að börn
nái húmornum. Hann er flóknari
en svo, jafnvel falinn. Oft á tíðum
er hann hrein kaldhæðni sem nokk-
urn þroska þarf til að skilja. Hvers
konar bók er þá Litli prinsinn .
Hvað ræður því hvort bók sé kölluð
barnabók eða ekki?
Stafastærð? Lengd kafla? Línu-
bil? Efni?
Hægt er að lesa Litla prinsinn
á margan hátt; sem ádeilu, dæmi-
sögu, létt heimspekirit, skemmti-
sögu eða allt þetta í einu. í henni
er að fmna margt sem við erum
búin að týna, týna svo rækilega
að sakleysi æskunnar þarf til að
við áttum okkur á því.
Það er ekki mjög erfitt að trúa
sögunni, að hún sé sönn. A.m.k.
að sögumaður trúi að hann sé að
segja sanna sögu.
Heimir Viðarsson
Nýjar plötur
Saknað-
arljóð
• Elegía heitir geislaplata, sem
komin er út með leik Gunnars
Kvaran á selló og Selmu Guð-
mundsdóttur á píanó. Orðið
elegía er úr grísku og hefur
fengið merk-
inguna saknað-
arljóð á ís-
lensku, en plat-
an er helguð
minningu Guð-
mundar Tómas-
ar Árnasonar
(1969-94).
Á plötunni
leika Gunnar og
Selma 20 verk.
í kynningu eftir
Halldór Hansen
segir m.a. um
iögin á plöt-
unni: „Þau eiga
það sameigin-
legt að vera
hæglát og inn-
hverf tónaljóð
með trega-
blöndnum und-
irtóni, en blær
laganna er þó afar ólíkur. Sum
lögin eru upphaflega samin fyr-
ir sellóið, eins og hið undurþýða
lag Svanurinn úr Hátíð dýranna
eftir Camille Saint-Saens og
Elegía Gabriels Fauré. Sicili-
enne eftir Fauré og Ándantino
eftir Padre Martini/Kreisler
voru skrifuð jöfnum höndum
fyrir selló eða fiðlu ásamt
píanói. Intermezzo eftir
Mascagni er útsetning á gullfal-
legu hljómsveitarmillispili úr
óperunni Cavalleria Rusticana,
en hið angurværa Chanson
Triste eftir Tchaikovsky var
upphaflega píanólag. Flest hafa
þó lögin á plötunni upprunalega
verið sungin. Þar á meðal er hin
fagra Vókalísa Rachmaninoffs,
Á vængjum söngsins eftir Mend-
elssohn, og þrjár gersemar eftir
islensk tónskáld, Nótt Árna
Thorsteinssonar, Sofðu, sofðu
góði eftir Sigvalda Kaldalóns og
Sofnar lóa eftir Sigfús Einars-
son.“
Útgefandi plötunnar er Japis.
Verð: 1.999 krónur.
Gunnar
Kvaran
Selma
Guðmundsdóttir
BÓKMENNTIR
Smásögur
ENGARSMÁSÖGUR
eftir Andra Snæ Magnason. 109 síður.
Útgefandi: Mál og menning. Reykjavik 1996.
LÍF íslenskra stráka og stelpna hefur
aldrei verið uppá marga fiska. Og þrátt
fyrir að nýjungarnar berist nú fyrr til
landsins en nokkru sinni áður hefur fjöl-
breytileiki lífsins ekki vaxið með því. Sjald-
an stendur ungt fólk á íslandi í sporum
persónanna í ævintýrunum, á krossgötum
eða á eitthvert val. Hér finnst varla nema
ein leið.
Þó leynast ævintýrin stundum í hinu fá-
tæklega lífi. í draumi stráks um stelpu. í
draumi karls um hafmeyju. í upplifun ungs
garðyrkjumanns á þroskaðri konu. En ævin-
týrin breyta ekki miklu, ekki eins og is-
lensk kvenfrelsisbarátta sem breytti hvíta
hádegisfiskinum og kartöflunum í súrmjólk
og banana.
Það er auðvelt að flokka sögurnar í smá-
sagnasafninu Engar smá sögur eftir Andra
Snæ Magnason í tvennt. Bókin byijar á
fímm smásögum sem eru sjálfstæðar. Hún
endar á Lögmáli árstíðanna sem eru fjórar
tengdar sögur sem fjalla um árstíðirnar fjór-
ar og sömu persónunum bregður fyrir. Þessi
seinni hluti er ólíkur hinum fyrri, í efni og
efnistökum.
Fyrstu fimm sögurnar kveiktu ekki elda
í huga mér þó þær væru oft snotrar og
sniðugar. Það sem ég held að hafi staðið í
vegi fyrir hrifningunni var gamaldags hugs-
Bundnar sögur
og fijálsar
anagangur, sumir sögumenn-
irnir eru a.m.k. illa haldnir:
„Oft varð honum hugsað til
síldaráranna, þá var gaman að
lifa, maður var annaðhvort á
sjónum eða í landi á kvenna-
fari. Það skipti heldur engu á
'nvorum staðnum maður var,
aflinn var ávallt góður.“ (s. 7)
„Andri leit kvenþjóðina ofur-
sjaldan hýru auga, það var þá
helst að óvenju fleygbogalagað-
ur barmur vekti athygli hans
eða mjög gleitt horn á milli
útlima en aldrei miklu meira
en það.“ (s. 19)
„Bara af því hún var nokkuð
falleg átti ég að hoppa upp í
rúm til hennar eins og hver önnur grúppía."
(s. 33)
Og lengi mætti telja.
í fyrri hluta verksins eru dæmigerðar
eða hefðbundnar sögur. Þó þær séu sjálf-
stæðar hanga þær lauslega á einhvers
konar festi. Perlurnar á festinni eru karl-
menn í hinum og þessum störfum og af-
drif þeirra sem stundum eru einhvers kon-
ar „meðferðir" hjá konum. Hér
eru:
Saga um sjóara. Saga um
vísindamann. Saga um skáld
og garðyrkjumann. Saga um
íslenskufræðing. Saga um
mann sem ekkert ætlaði að
rætast úr en fær „sérkenni“ í
höndum kvenmanns sem er
„sérkennari". Nákvæmlega
þessi síðastnefndi orðaleikur er
dálítið skyldur Þórarni Eldjárn
og skyldleikann við sögur Þór-
arins má finna víðar. En það
er ekki það versta að verða fyr-
ir góðum áhrifum.
Sterku hliðarnar á Engum
smá sögum eru m.a. næmar,
viðkvæmar og oft ljóðrænar lýsingar:
Kinnin sem angar eins og birki eftir
regnskúr. Hvíti blindrastafur sólarinnar.
Lýsingarnar á grasinu í sögunni Gras. Frí-
merki sem falla eins og snjór, límast á söln-
uð haustbréf.
Og enn mætti lengi telja. Einnig kemur
höfundur oft horfnum orðum snyrtilega að:
„Við þennan glugga sat Bára og horfði
Andri Snær
Magnason
út á tjörnina á meðan hún kembdi hár sitt
og hugsaði um gamla kærasta.“ (s. 73)
í síðari hluta verksins kveður við nýjan
tón.
Höfundurinn heldur áfram með vísind-
atilbrigðin úr fyrri sögum í þessum sögum
því nú hefur guð aldeilis mótmælt framför-
um mannsins í tækni og vísindum og ruglað
svo árstíðirnar að varla nokkuð er öruggt
og lífið á jörðinni er orðið mjög óþægilegt.
Lesandinn upplifir síðan hveija árstíð fyrir
sig. Það byijar um haust þegar slokknar á
aðdráttarafli jarðarinnar. Þá kemur vetur-
inn þegar vökvinn fær form föstu e/nanna
og föstu efnin verða hlaupkennd. Á vorin
lagast allt nema hljóðin berast ekki heldur
fá áferð og þar með orðin, veðrið verður
alltaf eins á hveijum degi, 18,7 stiga hiti
og þyngdaraflið rokkar. Síðasta sagan fjall-
ar um sumarið en þá vaknar fólk hvern
morgun í öðrum líkama en sínum.
Frásögnin í sögunum í Lögmáli árstíð-
anna er frjálsari en í hinum sögunum,
myndvefnaðurinn verður loksins lifandi og
ævintýralegur. Hér verður maður stundum
fyrir sams konar áhrifum og við lestur
ævintýris eftir H.C. Andersen án þess að
um áhrif eða skyldleika sé að ræða heldur
hefur höfundinum tekist að hella ævintýra-
meðalinu út í og blandan heppnast. Textinn
losnar úr eldri viðjum og þó efnistökin sé
stundum óeinbeitt kemur það aldrei að sök
því að myndirnar seiða mann til sín.
Engar smá sögur er fyrsta sagnabók
höfundar og ber þess um margt merki en
það verður fróðlegt að fylgjast með honum
í framtíðinni.
Kristín Heimisdóttir.