Morgunblaðið - 03.11.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 3. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
RÚMLEGA 5.140 dagar
eru liðnir frá því að
Helmut Kohl, varð
kanslari Vestur-Þýska-
lands; maður sem stjórnmálaleið-
togar og fjölmiðlar hæddust ós-
part að og töldu vanhæfan „sveita-
mann“ og „lúða“. Enginn hefur
gegnt þessu embætti svo lengi frá
því Þýskaland reis upp úr eyði-
leggingu og hörmungum heims-
styijaldarinnar og nú stendur þessi
íhaldssami Þjóðveiji uppi sem
kanslari sameinaðs Þýskalands
auk þess að vera helsti hvatamað-
ur samrunans suður í álfu. Fáir
stjórnmálamenn hafa upplifað við-
líka umskipti á ferli sínum; þijósk-
an, þýska seiglan og reynslan
mótuð af hryllingi síðari heims-
styijaldarinnar hafa reynst Helm-
ut Kohl dýrmætt veganesti. Vísast
leitar hugur hans tii baka nú þeg-
ar hann, hinn óumdeildi foringi á
meðal stjórnmálaleiðtoga á Vest-
urlöndum, hefur slegið met læri-
meistara síns, Konrads Adenau-
ers, og setið á stóli kanslara í 14
ár og einn mánuð.
Helmut Kohl er; bæði í eiginlegri
og yfirfærðri merkingu, holdtekja
þýsks stöðugleika og í honum og
einstæðum valdaferli hans birtist
þrá þýsku þjóðarinnar eftir þessum
sama stöðugleika. Maðurinn er
vanafastur eins og Þjóðveija er
gjarnan háttur, um það bera 26
síðustu sumarleyfi vitni sem hann
hefur ávallt varið í smábænum St.
Gilgen í Austurríki sem og megrun-
arkúramir sem alltaf hefjast um
páska og undantekningalaust
standa yfir í þijár vikur. í Helmut
Kohl hafa íjóðveijar fundið festu
á miklum umbrotatímum, sem kall-
aff hafa fram endurmat á stöðu
þá ekki síst í Evrópu og uppgjör
þjóðarinnar við grimmdarverk
stjórnar nasista, sem virtust ætla
að tryggja Þjóðveijum hjásetu í rás
atburða á alþjóðavettvangi um
ókomna tíð.
Skýrar og óumbreytan-
legar hugsjónir
Þótt Helmur Kohl sé maður
hámenntaður, með doktorspróf í
sögu frá árinu 1958, fer því fjarri
að hann hafi yfir sér ímynd gáfu-
mennis og háskólaborgara. Óðru
nær. Framganga hans á stjórn-
málasviðinu, alþýðleg á þýskan
mælikvarða, hefur tryggt honum
sérstöðu í hugum þýskra kjós-
enda. Og síðan er þess að geta að
í Þýskalandi er að alast upp kyn-
slóð ungs fólks sem þekkir ekkert
annað en Helmut Kohl á valda-
stóli.
En framganga Kohls einkenn-
ist einnig af einföldum en skýrum
og óumbreytanlegum hugsjónum
hans. Sameining Þýskalands var
í huga hans löngum óhjákvæmileg
ef marka má nýja bók kanslarans
um þennan heimssögulega við-
burð og nú beinir hann öllum
kröftum sínum að því að hugsjón-
in um hina sameinuðu Evrópu
verði að veruleika. Nái þær hug-
myndir fram að ganga, áformin
um myntsamband og sameigin-
lega utanríkis- og varnarstefnu,
mun upphafning „sveitamanns-
ins“ verða fullkomnuð; hann verð-
ur í heiðursflokki merkustu
stjórnmálaleiðtoga aldarinnar.
Ýmsum kann að þykja það
ósanngjarnt gagnvart Kohl að
bera hann saman við Ronald Reag-
an, fyrrum Bandaríkjaforseta. En
líkt og Reagan virðist kanslarinn
hafa nánast einstaka hæfileika til
að koma hugmyndum sínum og
hugsjónum til skila með einföldum
og auðskiljanlegum hætti. Hann
er þijóskur líkt og Reagan og virð-
ist jafnan einbeita sér að stærstu
grundvallaratriðum þeirra mála
sem hann telur mikilvægust. Þetta
sást glögglega er kanslarinn knúði
í gegn hina snöggu sameiningu
Þýskalands og náði að sannfæra
Sovétmenn um að hún væri óhjá-
HELMUT Kohl flytur ávarp á flokksþingi CDU.
RISINN
í EVRÓPU
Helmut Kohl nýtur sérstöðu í evrópskum stjórnmarum og 1 vnumm
sló hann met lærímeistara síns, Konrads Adenauers, er 14 ár og
einn mánuður voru liðin frá því hann tók við embætti kanslara í
Þýskalandi. Ásgeir Sverrísson segir frá manninum, ferli hans og
hugsjónum, sem mótuðust af hryllingi heimsstyrjaldarinnar síðari.
HELMUT Kohl, kanslari Þýska-
lands, hefur oftlega vísað til þess
að Konrad Adenauer hafi verið
lærimeistari sinn og fyrirmynd.
Adenauer var kanslari Vestur-
Þýskalands í 14 ár, frá 1949 til
1963 og var maðurinn sem hafði
með höndum yfirstjórn uppbygg-
ingarinnar í landinu eftir heims-
styijöldina síðari.
Adenauer er talinn í hópi merk-
ustu stjórnmáleiðtoga aldarinnar
í Evrópu. Hann leiddi þýsku þjóð-
ina út úr myrkviði og hryllingi
stríðsáranna og lagði drög að
þeirri stöðu sem hún nú nýtur.
Hans líkt og manna borð við
Alcide De Gasperi, forsætisráð-
herra Ítalíu, eftir stríð er nú eink-
um minnst fyrir þá sök að hafa
framar öðru varist ásælni komm-
únískrar útþensluefni á eftir-
stríðsárunum, hollustu við hug-
sjónir þær sem lágu stofnun Atl-
antshafsbandalagsins (NATO) til
grundvallar og að hafa stuðlað
að sáttum Þjóðverja og þeirra
þjóða sem þeir heijuðu á er Adolf
Hitler réði ríkjum. Er þá ekki síst
horft til Frakka.
Adenauer var einn af stofnend-
um Kristilega demókrataflokks-
ins (CDU) árið 1946. Hann átti
að baki langan pólitískan feril
einkum í Köln þegar nasistar
brutust til valda í Þýskalandi árið
1933. Hann var sviptur öllum
stöðum sínum og síðar sendur í
fangabúðir árið 1944. Hann varð
borgarstjóri Kölnar um skeið að
hildarleiknum loknum en var vik-
ið úr því embætti öðru sinni á
ferlinum ári síðar að undirlagi
Breta.
Stofnun CDU
Adenauer gafst ekki upp og tók
þátt í stofnun CDU og varð for-
ingi hans á hernámssvæði Breta
í Þýskalandi. Stofnun CDU mark-
Konrad Adenauer
Kanslarinn
sem vísaði
Þjóðveijum
vegmn
KONRAD Adenauer ásamt
Helmut Kohl árið 1967.
aði þátttaskil í þýskri stjórnmála-
sögu þar eð flokkurinn varð vett-
vangur sátta með kaþólskum og
mótmælendum sem sameinuðust
gegn heimspeki nasismans í nafni
kristilegrar lýðræðishyggju. Er
samskipti Sovétmanna og hinna
hernámsþjóðanna fóru versnandi
afréðu bandamenn að leggja drög
að sambandsríki með þátttöku
hernámssvæðanna þriggja sem
þeir réðu og varð Adenauer for-
seti eins konar bráðabirgðaþings
(Parlamentarischer Rat) sem dró
upp stjórnarskrá að Sambands-
ríkinu Þýskalandi. Hann varð
leiðtogi CDU árið 1949 og leiddi
flokkinn í fyrstu kosningum hins
nýja Þýskalands sem lyktaði með
sigri CDU og systurflokksins CSU
í Bæjaralandi. Þingið staðfesti
síðan skipan hans í embætti kansl-
ara 15. september 1949.
Einstaklingsfrelsið ofar öllu
Heimspeki sú sem Adenauer
fylgdi einkenndist af einstaklings-
frelsi og -umsvifum, sem Iúta
bæri skýrum og greinargóðum
lögum. Hann var alla tíð svarinn
andstæðingur Sovétkommúnis-
mans og reyndist á tíðum reiðu-
búinn að sýna umtalsverðan
sveigjanleika til að viðhalda þeirri
samstöðu sem ríkti i því efni.
Utanríkismál voru hins vegar
hans ær og kýr. Adenauer efaðist
stórlega um að unnt myndi reyn-
ast að eiga friðsamlega sambúð
með ríkjum kommúnista í Austur-
Evrópu og beitti sér af fullum
þunga fyrir því að Þjóðveijar
gerðust aðilar að NATO.
Flokkur kanslarans jók fylgi
sitt í kosningunum 1953 og 1957.
Heldur tók að halla undan fæti i
kosningunum 1961 enda hafði
Adenauer þá átt í erfiðum deilum
við Ludwig Erhard, sem verið
hafði efnahagsmálaráðherra frá
1949 og maðurinn að baki „þýska
undrinu" eins og efnahagsleg
upprisa Þýskalands var gjarnan
nefnd. Adenauer fékk þá til liðs
við ríkisstjórn sína flokk Fijálsra
demókrata (FDP) en á móti varð
hann að skuldbinda sig til að láta
af embætti kanslara áður en kjör-
timabil rikisstjórnarinnar rynni
út. Það gerði hann árið 1963 eftir
að hafa náð að Ijúka gerð sam-
starfssáttmála við Charles de
GauIIe í Frakklandi. Erhard tók
við af Adenauer en sá síðarnefndi
hélt embætti formanns CDU til
1966. Adenauer lést 19. apríl
1967, 91 árs að aldri.
kvæmileg söguleg nauðsyn í anda
heimspekingsins þýska Georg
Hegel. Og síðan tókst Kohl að
magna upp þvílíkar tilfínningar í
heimlandi sínu að hann gat sann-
fært alþýðu manna um að samein-
ingin, hápunkturinn á valdaferli
kanslarans, myndi ekki hafa í för
með sér auknar álögur og erfið-
leika fyrir skattborgara í Vestur-
Þýskalandi. Þetta reyndist vitan-
lega hin versta firra og þeir eru
auðfundir þeir Þjóðveijar sem til-
búnir eru til að fordæma svik
kanslarans í þessum efnum og
lýsa yfir því að ef til vill sé heppi-
legast að Berlínarmúrinn rísi á ný.
Óánægjan í samfélaginu vegna
atvinnuleysisins fer vaxandi en
það er nú um 10% og hefur vaxið
líkt og skattaáþjánin í valdatíð
kanslarans. Vinsældakannanir
gefa til kynna að heldur hafi dreg-
ið úr fylgi við kanslarann en þrátt
fyrir allt þetta fer furðu lítið fyrir
gagnrýni á opinberum vettvangi
Þessi sami framsetningarmáti
einkenndi Ronald Reagan, sem
hafði mikla pólitíska hæfileika á
mjög afmörkuðum sviðum. Honum
tókst að fullvissa bandaríska kjós-
endur um að unnt yrði að auka
útgjöld til varnarmála án þess að
það myndi kosta skattahækkanir,
fjárlagahalla og aðra efnahags-
lega óárán. Líkt og Kohl náði
Reagan að sannfæra þjóðina sem
hann leiddi um að lífið og kjörin
væru þrátt fyrir allt ekki svo bölv-
uð. Reagan var alúðlegur og al-
þýðlegur í allri framgöngu líkt og
Kohi en gat eins og hann aðskilið
sig frá erfiðum málum og deiluefn-
um með nánast lygilegum hætti
(og þess má geta í framhjáhlaupi
að kunnátta beggja í erlendum
tungumálum er á svipuðu stigi;
Harmleikur
Hinar djúpstæðu hugsjónir
Kohls um hið evrópska Þýskaland
og sameiningu álfunnar má rekja
tii æsku hans á árum síðari heims-
styijaldarinnar. Kohl fæddist 3.
apríl 1930 í iðnaðarbænum Ludw-
igshafen á vesturbakka Rínar-
fljóts. Þegar hann var 14 ára
gerðist nokkuð sem átti eftir að
móta allt líf hansjeldri bróðir
hans, Walter, féll í bardaga í
Normandy. Kohl hét þá harmi
slegnum foreldrum sínum því að
hann myndi skíra elsta son sinn
Walter þegar hann hefði gengið
í heilagt hjónaband. Þetta loforð
efndi hann 20 árum síðar.
Undir lok stríðsins var Kohl
ásamt bekkjarfélögum sínum
fluttur til Berechtsgaden enda
voru bandamenn þá í óða önn við
að jafna heimabæ hans við jörðu
með loftárásum. Kanslarinn
minntist þessa brottflutnings í
fyrra er þess var minnst að 50
ár voru liðin frá lokum styijaldar-
innar og rifjaði upp er hann gekk
um 400 kílómetra leið aftur heim
til Ludwigshafen, klæddur bún-
ingi Hitlers-æskunnar, aðfram-
kominn af hungri og sannfærður
um að foreldrar sínir væru ekki
lengur á lífi. Á leiðinni lumbruðu
pólskir verkamenn á honum og
hann fékk ekki að halda yfir Rín
fyrr en Bandaríkjamennirnir sem
þar voru höfðu aflúsað hann. For-
eldra sína fann hann á lífi en
þessi skelfilega reynsla átti eftir
að reynast honum dijúgt vega-
nesti.
Kohl sýndi snemma verulega
forystuhæfileika á heimavelli og
var gjarnan leiðtogi skólafélaga
sinna í leik og starfi. Raunar hef-
ur systir hans, Hildegard, sagt að
almennt hafi ekki verið búist við
miklu af honum á æskuárunum
en sá stuttbuxnaklæddi átti eftir
að koma á óvart. Kohl gekk til
liðs við flokk Kristilegra demó-
krata (CDU) árið 1946 og því
hefur verið haldið fram að þá hafí
hann eignast annað heimili. Frami