Morgunblaðið - 10.11.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 10. NÓVEMBER 1996
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
ÞJÓÐARMORÐIN í Rú-
anda vorið og sumarið
1994 voru þaulskipu-
lögð. Morðsveitir Húta,
undir forustu hersins og ofstækis-
fullra stjórnmálamanna, fóru um
sveitir, bæi og borgir með lista
yfir þá sem taka átti af lífi, alla
Tútsa og þá Húta sem taldir voru
vafasamir eða „hófsamir", þ.e.
hliðhollir friðsamlegri sambúð ætt-
bálkanna. Flestir voru drepnir með
sveðjum og hlújárnum. Hinir lán-
sömu fengu að deyja fyrir byssu-
kúiu — ef þeir vildu eða gátu sjálf-
ir borgað fyrir kúluna. Heilu fjöl-
skyldunum var útrýmt, heilu þorp-
unum — jafnvel heilum byggðar-
lögum þar sem tútsar voru í meiri-
hluta. Árásarmennirnir lögðu svo
hús og jarðir undir sig.
Á þremur mánuðum er talið að
800.000—1.000.000 milljón manna
hafi fallið — en það veit þó enginn
fyrir víst. Það er hins vegar vitað
að um tvær milljónir manna flúðu
land. Hálf milljón manna fór til
Tanzaníu og um hálf önnur milljón
fór í vesturátt til Zaire. Það fólk
settist að í flóttamannabúðum
handan iandamæranna, flestir í
kringum borgina Goma við Kivu—
vatn, í göngufæri við bæinn Gis-
enyi Rúandamegin, og aðrir við
Bukavu nokkru sunnar.
Gamli herinn í
flóttamannabúðum
Megnið af þessu fólki var rekið
áfram af þáverandi stjórnarher
Rúanda, sem í þá tíð var einkum
skipaður Hútum, og lagði nú á
flótta undan innrásarher Tútsa,
sem kom inn í landið úr norðri, frá
Úganda, þar sem hundruð þúsunda
rúandískra Tútsa höfðu verið í út-
legð í rúma þrjá áratugi. Stjórnar-
herinn tók með sér vopn sín og
veijur, flugvélar, þyrlur, skrið-
dreka og þungavopn, og flutti
megnið af þessu með sér inn yfir
landamæri Rúanda og Zaire. í
flóttamannabúðunum í Goma, ekki
síst í búðunum Kibumba, þar sem
á miðju þessu ári voru um 190
þúsund manns, héldu gömlu stjórn-
MATVÆLUM dreift til flóttamanna nærri Goma.
Reuter
hinn raunverulegi valdamaður í
landinu enda forsetinn, Pasteur
Bizimungu, Húti.
Hatrið bruggað
Ungir Hútar í Rúanda eru aldir
upp við sögur af „gömlu vondu
dögunum“ fyrir 1959 þegar Tútsar
réðu landinu. Þá gerðu Hútar upp-
reisn, settu konunginn af og yfir-
stétt Tútsa. Öldungar Húta segja
börnum sínum og barnabörnum
sögur af því þegar Hútarnir voru
þrælar en Tútsarnir grimmir land-
eigendur sem drápu Hútana mis-
kunnarlaust og neyddu þá tii að
vinna kauplaust á ökrunum. Því
er það að þótt flestir íbúar Rúanda
séu of ungir (lífslíkur eru rétt rúm
50 ár) til að muna stjórn Tútsa,
og Hútú-karia. Jafnvel í gamla
stjórnarhernum var opinbert
leyndarmái að háttsettir herfor-
ingjar áttu sér Tútsí-hjákonur,
jafnvel þótt Hútú-hermönnum
væri opinberlega bannað að gift-
ast Tútsí-konum. Hins vegar
kvænast fáir Tútsí-karlar Hútú-
konum vegna þess að Tútsarnir
telja það fyrir neðan sína virðingu
að giftast Hútú-konum. Þeir hafa
með öðrum orðum talið sig yfir
Hútana hafna.
Hjónabönd karla af ættbálki
Húta og kvenna af kyni Tútsa
hefur valdið nokkrum ýfingum
meðal Hútakvenna. Það kom m.a.
í ljós í fjöldamorðunum 1994 þeg-
ar Hútakonur fögnuðu drápum á
Tútsakonum og sögðu þær eiga
BARNI bjargað úr fjöldagröf í Zaire.
Ómar Valdimarsson
Við hvem er að
sakast í Rúanda?
Flóttamenn frá Rúanda hrynja nú niður í
Zaire. Omar Valdimarsson blaðamaður var
upplýsingafulltrúi Alþjóðasambands Rauða
krossins í flóttamannabúðum í Tanzaníu og
íjallar hér um bakgrunn átakanna.
arherrarnir og herforingjarnir
áfram að stjórna flóttafólkinu og
leggja á ráðin um að gera innrás
i Rúanda og taka völdin þar á ný.
Nokkrum vikum áður höfðu
rúmlega 400 þúsund manns flúið
heimili sín undan bardögum og
morðæðinu í Rúanda og tekið
stefnuna austur á bóginn, til
Tanzaníu. Straumurinn þyngdist
verulega um leið og fréttist að
hermenn væru horfnir frá landa-
mærastöðinni við Rusumo-fossa á
landamærum Rúanda og Tanza-
niu.
Þetta fólk allt situr enn í nokkr-
um flóttamannabúðum í nágrenni
smábæjarins Ngara, um 20 km.
frá Rusumo. Þar hafa ýmsir íslend-
ingar unnið á vegum Rauða kross
íslands. Um 250 þúsund manns
fóru yfir landamærin í Rusumo á
einum sólarhring sem var mesti
flóttamannastraumur sem þekkst
hafði fram að því — eða þar til í
júlí sama ár er nærri milljón manna
kom yfir landamærin til Goma í
Zaire á fimm dögum.
Forsetamorðin kveiktu bálið
Morðaldan í Rúanda hófst að
kvöldi 6. apríl 1994, aðeins fáein-
um klukkustundum eftir að flugvél
með forsetum Rúanda og Búrúndi
var skotin niður við flugvöllinn í
Kigali, höfuðborg Rúanda. Forset-
arnir áttu í samningaviðræðum um
lausn á ýmsum deilumálum þjóð-
anna — og þeim tengdust eldfim
innanríkismál í Rúanda og fram-
hald á sátt við Föðurlandsfylkingu
Rúanda, Rwandan Patriotic Front
eða RPF, sem mynduð var af Túts-
um er flúið höfðu land í innan-
landsátökum og fjöldamorðum um
1960 og sest að í flóttamannabúð-
um í sunnanverðu Úganda. RPF
hafði gert misheppnaða innrás frá
Úganda í Rúanda 1990 og hafði í
raun geisað borgarastyijöld í Rú-
anda í framhaldi af innrásinni og
til ársins 1993, er friðarsamningar
voru gerðir í tanzanísku borginni
Arusha, þar sem alþjóðadómstól-
inn er á að dæma í málum þjóðar-
morðingjanna frá Rúanda er nú til
húsa.
Foringi RPF var Paul Kagame,
sem var reifabarn þegar foreldrar
hans flúðu til Uganda um 1960.
Kagame er greindur maður og
slyngur og hafði komist til metorða
í úgandíska hernum og notið
stuðnings og trausts Musevenis
forseta, raunar svo mikils trausts
að hann var á endanum gerður að
yfirmanni leyniþjónustu úgandíska
hersins. Hann er nú varnarmála-
ráðherra og varaforseti Rúanda og
þá hafa þeir aldrei fengið að
gleyma „gömlu vondu dögunum“.
Allt frá 1959 hefur hver Húta-
stjórnin af annarri viðhaldið þeim
gamla nýlendusið að flokka íbúa
landsins eftir ættbálki. Allir báru
nafnskírteini þar sem tilgreint var
af hvaða ættbálki viðkomandi var:
Hútú, Tútsí eða Twa (pygmy).
Pygmyarnir eru örsmár minni-
hlutahópur, e.t.v. 1% af þjóðinni,
almennt fyrirlitnir og varla taldir
mennskir.
Opinberum störfum var skipt í
samræmi við mannfjöldatölur: 15%
Tútsar og 85% Hútar. Þessu kerfi
var fylgt án undantekninga. Ef
100 manna vinnustaður hafði þeg-
ar 15 Tútsa í vinnu, þá var útilok-
að fyrir þann sextánda að fá ráðn-
ingu, sama hversu hæfur hann var
til starfans.
Blönduð hjónabönd
En þrátt fyrir þetta hefur fólk
af þessum tveimur ættbálkum að
mestu búið friðsamlega saman í
þorpum og smábæjum út um land.
Víða í landinu hafa tíðkast hjóna-
bönd milli fólks af mismunandi
ættbálkum, einkum Tútsí-kvenna
Ómar Valdimarsson
RÚANDÍSKIR flóttamenn af
Hútú-kyni koma í flótta-
mannabúðir í Tanzaníu.
skilið að deyja fyrir að hafa „stol-
ið körlunum okkar“. Þessi hjóna-
bönd hafa vitaskuld getið af sér
hundruð þúsunda barna sem hafa
bæði Húta- og Tútsablóð. En það
breytir ekki því að opinberlega eru
þau skráð sem annað hvort Hútar
eða Tútsar. Reglan er einföld: Ef
faðirinn er Tútsi er barnið Tútsi.
Ef faðirinn er Húti er er barnið
það líka — uppruni móðurinnar
skiptir engu máli í þessu sam-
bandi.
Ofstækisfullir stjórnmálamenn
Það virðist vera samdóma álit
þeirra sem best þekkja til að kyn-
þáttahatrið, sem kraumað hefur í
rúandísku samfélagi með afleið-