Morgunblaðið - 10.11.1996, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 10. NÓVEMBER 1996
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
+
SVO hefur verið frá skýrt í frétt-
um, að hr. K. Peterson, forstjóri
'*' TÍolumbia álfélagsins, sé reiðubú-
inn að hefjast handa um að reisa
álverksmiðju á Grundartanga,
þegar er hann hefur útvegað sér
lán til framkvæmdanna. Islenzk
yfirvöld hafa þegar búið vel í hag-
inn fyrir þennan mann. Fyrr en
varir dembir hann álbræðslu-
skrímsli niður á ísland.
í bænum Töging í Suður-Þýzka-
landi (nánar tiltekið við ána Inn,
þar sem hún rennur í Bæjaralandi
fyrir austan Múnchen) er gamalt
álver. Þessi rekstur hefur verið
lagður niður af þremur ástæðum:
1. Hátt raforkuverð, 2. Hár flutn-
ingskostnaður hráefnis og fullunn-
—Ámar vöru. Töging er nokkur
hundruð kílómetra frá sjó. 3. Hátt
kaup verkamanna.
Úrelt mengunarból
Þetta álver er gamalt, síðasti
áfangi þess var byggður árið 1982.
Yfirvöld í Bæjaralandi vilja það
burt, fyrst og fremst vegna um-
hverfisspjalla.
Nú á að flytja það til íslands.
Hvað kemur til að það borgar sig
fyrir eigandann? Hráefnið verður
*~jáfnt að flytja til íslands eins og
Bæjaralands, og ísland er nokkur
þúsund kílómetrum lengra frá
markaðnum en Bæjaraland. ís-
lenzk yfirvöld ætla að þola meng-
un, sem Þjóðveijar þola ekki. Þau
ætla að bjóða lægra orkuverð. Eða
hver er ástæðan fyrir því, að
Landsvirkjun leynir því, _ hvaða
orkuverð hún hefur boðið? íslenzk-
ir rafmagnsnotendur eiga að
borga muninn á kostnaðarverði
og því verði sem álver þetta mun
fá rafmagnið á. Verkafólk verður
á lægra kaupi en í Þýzkalandi.
Af hveiju á að demba þessu
niður á Grundartanga? Það liggur
•^ieinast við að bjóða hr. Peterson
lóð í Straumsvík, sunnan megin
við þjóðveginn. Þar er höfn og öll
aðstaða. Ekkert svar fæst við því,
af hveiju sá staður var ekki val-
inn. Væri þá ekki næsti kostur að
bjóða hr. Peterson að slást í Atl-
antsálhópinn og setja sitt úrelta
álver niður á Keilisnesi? Nei, það
má ekki, því að hann þarf að flýta
sér að fara að græða á okkur. Af
hveiju ekki í Helguvík
á Suðurnesjum, eða í
Reyðarfirði? Hönnun
hf. (sem fer með um-
boð eigandans) svar-
ar: Það er hægt að
setja skrímslið niður í
Helguvík, en stækkun
er torveld, því að
íbúðarbyggð er í 1-2
km fjarlægð. Svipað
er sagt um Reyðar-
fjörð. Nú vill svo til,
að landamerki Kjósar-
hrepps á miðjum firði
eru einmitt um 1,5 km
frá Grundartanga.
Hvers eiga Kjósveijar
að gjalda? Það gildir
ekki það sama um þá. Skipulags-
stjóri ríkisins fékk formlega í
hendur gögn um álver á Grundart-
anga hinn 14. des. 1995. Fram-
kvæmdin var auglýst opinberlega
22. des. 1995. Frummatsskýrsla
Hönnunar hf. lá frammi frá 22.
des. 1995 til 29. jan. 1996. Þarna
voru hafðar hraðar hendur. Jafn-
framt lýsti Hönnun hf. því yfir,
að framkvæmdir myndu hefjast i
árslok 1996. Hinn 28. nóv. 1995
hélt Hönnun hf. fund að Hlöðum
á Hvalfjarðarströnd til að kynna
íbúum þar fyrirhugaðar fram-
kvæmdir. Núverandi athafnasvæði
járnblendisins er 20 ha. Fyrir ligg-
ur tillaga að aðalskipulagi og deili-
skipulagi fyrir iðnaðarland á
Grundartanga samtals 200 ha.
Það á að tífalda athafnasvæðið.
Skipulag ríkisins leggur til að
þessar tillögur verði staðfestar án
auglýsingar. Álver það, sem nú
er ætlunin að reisa, hefur 60.000
t afkastagetu á ári. Síðan á að
þrefalda afkastagetuna. Auk þess
á að setja upp ýmsan annan iðnað
á svæðinu. Það er verið að skipu-
leggja stóriðnaðarborg á Grund-
artanga.
Kjósverjar hundsaðir
Mörk Kjósarhrepps liggja að
Skilmanna- og Hvalfjarðarstrand-
arhreppi eftir miðjum Hvalfirði um
25 km vegalengd. Fyrirhuguð
stórlega stækkuð höfn hefur í för
með sér umsvif og skipaumferð,
sem fer að hluta til um lögsögu
Kjósarhrepps. Raflínur, sem flytja
rafmagn á stóriðnað-
arsvæðið, fara að
hluta til um lögsögu
Kjósarhrepps. Þrátt
fyrir þetta, og þrátt
fyrir það, að Kjósin
komi til með að taka
við stórum hluta
mengunarinnar, sem
stafa mun af þessu
stóriðnaðarsvæði, hef-
ur aldrei verið haft
samráð við hrepps-
nefnd Kjósarhrepps
um eitt einasta þess-
ara mála. Hönnun hf.
hafði ekki fyrir því að
senda henni frum-
matsskýrslu sína.
Skipulagsstjóri sendi henni ekki
álitsgerð sína um málið (dags. 19.
febr. 1996). Það var enginn fund-
ur haldinn með Kjósveijum. Bréfi
hreppsnefndar til skipulagsstjóra
var svarað með því, að athuga-
semdir hennar verði ekki teknar
til greina. Hreppsnefndin kærði
málið til umhverfisráðherra og fór
þess á leit að verða formlegur
umsagnaraðili um málið. Því var
svarað svo, að það væri af og frá
Yfirvöld í Bæjaralandi
vilja þetta gamla álver
burt, segir Arnór
Hannibalsson, fyrst
og fremst vegna
umhverfisspjalla.
að mengun frá stóriðnaðarsvæð-
inu næði yfir fjörðinn í Kjósina.
Umhverfisráðherrann telur sig
þess umkominn að stöðva veður
og vinda, áður en þeir bera meng-
un yfir Hvalfjörðinn. Það vill svo
til, að Kjósveijar vita, hvaðan
Þórður andar handan, þegar
hnausþykkur og helblár eitur-
mökkurinn frá Járnblendinu liggur
svo dögum skiptir yfir bæjum og
býlum í Kjósinni.
Mengun
Hönnun hf. skýrir svo frá í svo-
kallaðri „frummatsskýrslu", að
magn mengandi efna í útblæstri
verksmiðjunnar verði: flúoríð: 0,8
kg/t á ári, ryk: 1,33 kg/t, brenni-
steinstvíoxíð: 28 kg/t. Talið er að
21 kg/t á ári sé tífalt hærra gildi
en hvarvetna er viðhaft í Skandin-
avíu. Einnig er ljóst, að hleypt
verður út í andrúmsloftið meira
inagni af koltvíoxíði, þvert á skuld-
bindingar, sem ísland hefur geng-
izt undir með aðild að samningi
SÞ um loftslagsbreytingar. Um
svifryk segir Hönnun hf. á bls. 41:
„Svifryk er talið skaðlegt dýrum
og mönnum, ef styrkur þess er
mikill, vegna þess hve djúpt það
getur borist ofan í lungun.“ Um
þetta efni hefur dr. Guðmundur
E. Sigvaldason, jarðfræðingur, rit-
að athugasemd til skipulagsstjóra.
Þar segir: „Svifryk bindur mjög
mikið magn leysanlegs flúors
vegna stórs nýbrotins yfirborðs
rykagna sem flúor loðir við.
Ástæða er til að endurskoða líkana-
reikninga varðandi svifryk.“ Sam-
kvæmt teikningu frá Hönnun hf. á
svokallað „þynningarsvæði“ að ná
út á miðjan fjörð. En hvernig ætlar
verksmiðjueigandinn, jafnvel með
úrskurð umhverfisráðherra í hönd-
unum, að sjá um, að mengunin
stöðvist þar? Sýrustig í jarðvegi
umhverfis járnblendið er orðið slíkt
(pH 4), að súrari má jarðvegur
ekki vera til að gróður þrífíst.
í skýrslu Hönnunar segir á bls.
47, að kerbrot verði urðuð í flæðar-
máli. Þau innihalda flúoríð og blá-
sýrusalt. Þegar þessi eiturefni
síast út í sjóinn, hætta þau allt í
einu að verða eitruð. Þessu eiga
menn að trúa.
Álverið, ,sem nú á að flytja til
íslands frá Þýzkalandi, er úrelt.
Það er ekki vitað, hvort eða hvað
af búnaði þess verður endurnýjað.
Það er þó ljóst, að þar eiga að
vera handsettar þekjur yfir kerum,
en þær eru óþéttar og óþjálar og
valda meiri mengun en nýrri
tækni. I álverinu í Straumsvík eru
rafstýrðar felliþekjur (frá 1989).
Islenzk yfirvöld gera einungis
kröfu um þurrhreinsun á rykmett-
uðum útblæstri, enda er það ódýr-
ara fyrir eigandann.
Sérfræðingum ber þó saman
um, að krefjast beri beggja kerf-
anna, þurr- og vothreinsunar.
Venjan mun vera að láta hreinsi-
vatnið renna út í sjó. Það veldur
þá mengun þar í stað þess að
menga andrúmsloft. Iðnaður af
þessu tagi getur ekki annað en
mengað umhverfið.
Af þeim heimildum, sem þegar
eru tiltækar, er ljóst, að það á að
gera Hvalfjörðinn að mengunar-
bóli, þar sem engin eðlileg manna-
byggð þrífst.
Á næstu öld mun byggð út frá
höfuðborginni teygjast upp að
Esjunni á Kjalarnesi og í Kjós.
(Vegur hlýtur bráðlega að koma
yfír Leirárvog og á brú yfír Kolla-
fjörð. Það er út í hött að eyða
stórfé í þjóðveg um Mosfellsbæ.)
Þegar ungt fólk fer eftir nokkra
áratugi að leita fyrir sér um bygg-
ingarlóðir inn með Hvalfírðinum,
hvað mun þá blasa við? Gegn-
mengað land. Og hver vill byggja
hús uppi við ginið á eiturspúandi
efnabræðsluhelvíti?
I þetta ætlar íslenzka ríkið að
fórna ótöldum milljörðum í ijár-
festingar. Hvað græðir það á brölt-
inu? Heilsuspillandi vinnustað
handa nokkrum tugum manna.
Áður en járnblendinu var skotið
niður á Grundartanga voru gerðar
nokkrar náttúrufræðilegar rann-
sóknir á lífríki umhverfisins. Þeim
hefur ekki verið fylgt eftir. íslenzk
yfii-völd hafa ekki hirt um að knýja
járnblendið til að gera það. Það
liggja því ekki fyrir neinar rann-
sóknaniðurstöður um mengun af
völdum járnblendisins. Verður af-
staða íslenzkra yfirvalda einhver
önnur, þegar mengunarumsvif
margfaldast á Grundartanga?
Tveir kostir
Hér er um tvennt að velja: Ann-
aðhvort að Hvalfjörðurinn fái að
vera svæði með fjölbreytta nátt-
úru, fjölbreytt lífríki sjávar og
fuglalíf og þar sem bændur geta
búið - eða breyta þessu landsvæði
í mengunarauðn. Hvað hugsa
þingmenn Reykjaneskjördæmis?
Ætla þeir að láta þetta gerast?
Hvað hugsa þingmenn Vestur-
lands? Er þeim sama, þótt byggð
í tveim (eða þrem) hreppum kjör-
dæmisins spillist?
Hvað hugsa þingmenn Reykja-
víkur? Hugsa þeir ekki um fram-
tíðarhagsmuni höfuðborgarbúa?
Og núverandi borgarstjórn í
Reykjavík? Ætti hún ekki að huga
að þróun byggðarinnar og gera
það sem hún getur til að koma í
veg fyrir þetta slys?
Hvað segir Verkamannasam-
bandið? Ætlar það ekki að krefj-
ast þess, að verkamenn í fyrirhug-
uðu álveri fái sama kaup og verka-
menn í Þýzkalandi?
Hvaða áhrif hefur þetta á heim-
sóknir erlendra ferðamanna til Is-
lands? Það er augljóst: Ferðamála-
stjóra ríkisins verður falið að til-
kynna öllum lýðum víða um heim:
Heimsækið Island - ruslahaug
úreltra álvera! Árangurinn er fyr-
irfram tryggður.
íslenzk yfirvöld mega mín
vegna sleikja tær erlends gróða-
manns. (Þessi maður gæti reynzt
vera bara djóker, - sagði háttsett-
ur embættismaður í Seðlabankan-
um í Ríkisútvarpinu hinn 21. okt.
1996.) En ég vona, að enn séu til
menn í landinu, sem þykir það
ekki gott.
Höfundur er prófessor.
UM ÁLVER Á
GRUNDARTANGA
Arnór
Hannibalsson
+-. •