Morgunblaðið - 12.12.1996, Qupperneq 68

>8 FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Ferdinand
Smáfólk
MERE5THE WORLP
UMIFIYIN6 ACE
RETURNIN6 TOTME
AlRPROME IN MI5
50PUIITH CAMEL..
'—
BON 50IR,MON5IEOR FLYIN6
ACE..WMATI5Y0URNAME?
Ég er búinn að gleyma
því.
A5 U5UAL, HE 60ESTO
TME 5MALL FRENCM
CAFE WHERE ME CAN
F0R6ET HI5 TR0UBLE5,
TMEWAR..EVERYTMIN6!
Hérna snýr flugkapp- Að venju fer hann á litla Gott kvöld, herra flug-
inn í fyrri heimsstyij- franska kaffihúsið þar kappi . . . hvað heitir þú?
öldinni aftur til flug- sem hann getur gleymt
hafnar sinnar í renn- erfiðleikum sínum, stríð-
blautu flughylkinu... inu . . . öllu!
BREF
TDL BLAÐSINS
Kringlan 1103 Reykjavík • Sími 569 1100 • Símbréf 569 1329
• Netfang: lauga@mbl.is
Einar Þorsteinn,
vatnsvélin og
Kólumbus
Frá Jóni Brynjólfssyni:
NOKKUR blaðaskrif hafa orðið um
greinar Einars Þorsteins, og hefur
sumum fundist hann liggja vel við
höggi eftir greinina um vatnsvélina.
Menn geysast fram á ritvöllinn og
láta í ljós þekkingu sína á eðlis-
fræði í nokkrum línum, þótt meira
beri á ritsnilld hjá þeim en gengur
og gerist.
Það verður nú að teljast af hinu
góða, ef vatnsvélin verður til að
koma efnilegum mönnum á fram-
færi á sama hátt og „Million doll-
ara“ seðlilinn kom lífi í tuskurnar
í sögunni eftir Mark Twain.
Gísli Júlíusson verkfræðingur
sagði allt, sem segja þurfti, enda
skólaður í 2. lögmáli varmafræðinn-
ar og lét stóryrðin eiga sig. Vatns-
vélin er ekki í samræmi við Carnot-
aðferðina, sem sprengihreyfillinn
fellur undir, en það er allt og sumt.
Annar greinarhöfundur höfðar til
þekkingar sinnar á „grunneðli vís-
inda og grundvallarþekkingar nú-
tímans“, (hvað sem það nú er), svo
dæmi sé tekið. Þar er greinilega
kominn fram einn snillingurinn,
sem hann sjálfur skilgreinir, því
stíll og framsetning leynir sér ekki.
Sennilega eru 20 ár liðin frá því
haldinn var fundur í Eðlisfræðifé-
lagi íslands, þar sem ungur, íslensk-
ur vísindamaður starfandi í Dan-
mörku flutti erindi um nýjustu
rannsóknir sínar og annarra í atóm-
eðlisfræði. Einn áheyrenda var Þor-
björn heitinn Sigurgeirsson, eðlis-
fræðingur og prófessor í þeirri grein
við verkfræðideild Háskólans og
einn fremsti vísindamaður íslend-
inga. Hann var á sínum tíma læri-
sveinn og samstarfsmaður Nielsar
H. Bohr, þess manns, sem efaðist
um eðlisfræði þeirra tíma og sann-
aði, að hún hafði sín takmörk. Hún
gilti ekki innan atómsins. Bohr upp-
götvaði líkan atómsins og fékk fyr-
ir það Nóbelsverðlaun í eðlisfræði
1922. Þá var atómkjarninn enn tal-
inn minnsti hluti efnisins.
Fyrirlesarinn gaf yfirlit yfir ör-
eindafræðina og eindir hennar, hina
12 kvarka (fiseindir), sem eru frum-
einingar og þær eindir, sem úr þeim
eru byggðar, sterkeindir, miðeindir
og þungeindir og tilgreindi orku
hverrar fyrir sig. Síðan vék hann
að tóminu (vacuum) og orku þess.
Þá spurði Þorbjörn: „Ertu að segja
okkur, að það sé meiri orka í tóm-
inu e_n efninu sjálfu. Svarið var:
„Já. Ég er að því.“
Ég veit ekki, hvort þetta segir
nokkuð um, hvað er þekking og
hvað vanþekking eða fáfræði. Sá
sem er með það á hreinu, hann er
vissulega á rangri hillu, hvort sem
hann er bifvélavirki eða pizzu-
sendill, að ekki sé nú minnst á eðlis-
fræðinema.
Framfaraspor verða ekki stigin
af þeim, sem ekki kunna að efast
um það, sem við köllum „þekk-
ingu“, og reyna að finna úrbætur.
Svo mikið er víst, að þau verða
ekki stigin af þeim, sem vita fyrir-
fram, hvar þekkingin endar.
Þessi svokallaða „þekking" er
aðeins að litlu leyti heimfæranleg
undir náttúrulögmálin, heldur svo-
kölluð „reynsluþekking“. Eitt dæmið
um reynsluþekkingu er staðhæfing-
in um, að egg geti ekki staðið upp
á endann. Einar minnist einmitt í
sömu grein á Kólumbusareggið.
Lausn Kólumbusar er ekki upp
á marga fiska. Að ekki sé hægt að
láta egg standa upp á endann, er
lygasaga, og hún er nú orðin minnst
500 ára gömul, því hún var í fullu
gildi, þegar Kólumbus kom frá
Ameríku árið 1493, og það er alveg
nóg. Þessu hafa menn kannski trú-
að frá upphafi. Að láta egg standa
upp á endann er vandi og annað
ekki. Það er vandasamt og seinlegt
en ekki ómögulegt að láta venjulegt
hænuegg standa upp á endann eitt
og sér á sléttum, láréttum, kyrrum
fleti, og án þess að bijóta það auð-
vitað og án þess að beita neinum
brögðum. Þetta er jafnvægislist og
þú skalt bara prófa. Þetta getur
hver sá maður, sem trúir því, að
hann geti það, reynir og vill. Segja
má, að hér gildi gamla góða regl-
an: „Vilji er allt, sem þarf.“
Ef Einar hefði skrifað þetta,
hefðu eflaust ýmsir kallað fram ein-
hver náttúrulögmál eða tilvísanir í
eðlisfræði, hneyklsast á slíkum
skrifum í Mogganum og vinsamlega
bent á, að nú væri mælirinn fullur.
Það ganga alls konar lygasögur
ijöllunum hærra, að hitt og þetta
sé ekki hægt, það bijóti gegn eðlis-
fræðinni. Svo er vitnað í einhver
lögmál, sem menn skilja ekki sjálfir
eða kunna ekki að beita. Ein skýr-
ingin er: „Ef það væri hægt, þá
væri búið að gera það fyrir löngu.“
Svo kemur einhver og gerir það,
og þá verður til ný þekking, ný
reynsla. Aðrir halda áfram að trúa
gömlu lygasögunni og koma í veg
fyrir, að þekkingin breiðist út. Það
eru þessir menn, sem Einar er það
beijast við. A meðan menn trúa
því, að það sé ekki hægt, þá reyna
þeir það ekki. Ef einhver efast og
reynir, þá rennur upp fyrir honum
og öðrum nýr sannleikur.
Greinar Einars hafa flestir verið
um menn, sem efast og trúa ekki
hveiju sem flaggað er í nafni vísind-
anna, en hafa átt á brattan að
sækja við aðra, sem gera það og
halda þekkingunni niðri. Þeir telja
sig vita, hvar endamörk þekkingar-
innar eru, þeim sé náð og ekki verði
lengra komist.
A sínum tíma héldu menn líka
að jörðin væri flöt og takmörk fyr-
ir því, hve langt væri hægt að kom-
ast án þess að fara sér að voða.
JÓN BRYNJÓLFSSON
verkfræðingur,
Bárugötu 20, Reykjavík.
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunbiaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að iútanji.