Morgunblaðið - 18.12.1996, Blaðsíða 42

42 MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Enn um lífeyrismál
ríkisstarfsmanna
ÁTVR eða
einkaverslun
HÉR Á LANDI hafa
lengi verið tvö lífeyris-
kerfi, annað fyrir opin-
bera starfsmenn og
hitt fyrir aðra. Kerfi
ríkisstarfsmanna hef-
ur veitt meiri lífeyris-
réttindi og starfað með
ábyrgð ríkisins. Al-
mennir lífeyrissjóðir
eru reknir á ábyrgð
launþega. Um þetta
tvískipta lífeyriskerfi
hefur staðið styrr svo
að kalla má þjóðfélags-
mein. Þeim sem ekki
njóta hins ríkistryggða
kerfis finnst að verið
sé að skattleggja þá
til þess að halda uppi miklum rétt-
indum ríkisstarfsmanna. Mér hefur
alltaf virst kerfið vera verst fyrir
ríkisstarfsmenn sjálfa, vegna þess
að þeir hafa á móti búið við lægri
laun. En forustumenn þeirra hafa
ríghaldið í það.
Höfundar frumvarps um lífeyr-
isréttindi, sem nú er til umfjöllun-
ar, hafa ekki haft að leiðarljósi
úrskurð Þorgeirs Ljósvetninga-
goða á Alþingi sumarið 1000: „En
nú þykir mér það ráð,“ kvað hann,
„að vér . .. höfum allir ein lög
og einn sið. Það mun verða satt,
er vér slítum í sundur lögin, að vér
munum slíta og friðinn". Mælti
síðan fyrir um að allir skyldu
kristnir vera, en tilteknir fornir
siðir mættu þó haldast.
Frumvarpið jafnar ekki ágrein-
ing um lífeyrismál. Eftir sem áður
eiga ríkisstarfsmenn að hafa meiri
lífeyrisrétt en aðrir landsmenn og
áfram skal ríkissjóður ábyrgjast
lífeyrinn. Sumt er til bóta í frum-
varpinu, eins og stigakerfi réttinda
og ákvæði um samtímagreiðslur
til sjóðsins. Annað er þeim mun
hæpnara.
Gerum ráð fyrir að maður hefji
starf hjá ríkinu 25 ára gamall. Ef
hann vinnur þangað
til hann er 65 ára hef-
ur hann samkvæmt
frumvarpinu unnið sér
rétt til lífeyris er nem-
ur 76% af launum.
Haldi hann áfram
starfi til 70 ára, eins
og algengast hefur
verið fram að þessu, á
hann um tvo kosti að
velja. 1. Hann getur
tekið lífeyri til viðbót-
ar launum frá 65 ára
aldri og fær þá alls
176% launa. Frá því
hann er 70 ára fær
hann síðan í lífeyri
tæp 81% launa. 2.
Hann getur einnig frestað töku líf-
eyris til 70 ára aldurs, þ.e. látið
sér nægja Iaunin þangað til. Eftir
Lífeyrissjóðir eru ágæt-
ar stofnanir, segir Jón
Erlingnr Þorláksson.
En þeir eru bestir í hófi
eins og margt annað.
það fær hann í lífeyri 122% launa
til æviloka. Laun eru í þessu sam-
bandi heildarlaun, bæði föst laun
og yfirvinna. - í þessum reglum
felst mikil oftrygging.
Stundum heyrast leiðandi
spurningar um lífeyrismál, eitt-
hvað á þessa leið: „Er fólki of
gott að fá almennilegan lífeyri
þegar það hefur þrælað áratugum
saman fyrir lágum launum?“ „Nei,
nei,“ er svarið. En sé spurningin
orðuð öðruvísi: Hvert er eðlilegt
hlutfall milli launa manns sem er
í starfí og lífeyris þegar hann er
hættur? þá verður svarið annað.
Þá má líta á ævitekjurnar sem eina
upphæð og hugleiða hvernig eigi
að skipta þeim á æviárin. Flestir
hafa þörf fyrir meiri tekjur á yngri
árum meðan þeir eru að eignast
húsnæði og koma upp börnum,
heldur en síðar. Sá sem kominn
er á ellilífeyri nýtur þess gjarnan
að hann bjó í haginn fyrr á ævinni,
t.d. húsnæðis, og hefur minni
kostnað á ýmsan hátt. Um hlutföll-
in geta verið eitthvað skiptar skoð-
anir. En í frumvarpinu eru þau
bersýnilega röng.
Eftir eldra kerfi ríkisstarfs-
manna er lífeyrir manns, sem
starfar frá 25 til 70 ára, 82% launa.
Þá er átt við föst laun aðeins, loka-
laun. Augljóst er að í flestum til-
fellum stórhækkar ellilífeyrir með
hinum nýju reglum og hlutfall líf-
eyris og launa skekkist enn, og var
þó skakkt fyrir. Það verður aftur
til þess að fæla ungt fólk frá störf-
um hjá ríkinu vegna lágra launa.
Því duga ekki fyrirheit um gull og
græna skóga í ellinni.
Lífeyrissjóðir eru ágætar stofn-
anir. En þeir eru bestir í hófi eins
og margt annað. Ég er á þeirri
skoðun að 10% iðgjöld í lífeyrissjóð
sé frekar of hátt heldur en lágt.
Þá hef ég í huga hlutfallið sem
nefnt var áður. Einnig er varhuga-
vert að láta skylduiðgjöld til sjóða
kæfa allan fijálsan sparnað. Séu
iðgjöld hækkuð á kostnað launa
getur það leitt til þess að færri
eignist eigið húsnæði og beinlínis
stuðlað að fátækt.
Það er alveg fráleitt að skylda
starfsmenn til að leggja 15,5%
launa í lífeyrissjóð. Hvar eru nú
stjórnmálaflokkar sem einu sinni
boðuðu frelsi þegnanna til þess að
ráðstafa tekjum sínum sjálfir?
Vonandi ber Alþingi gæfu til að
finna viðunandi lausn á þessu mik-
ilsverða þjóðmáli.
Höfundur er tryggingafræðingur.
AÐ UNDANFÖRNU hafa um-
ræður farið fram um þá hugmynd
að færa áfengissölu
úr höndum ÁTVR í
hendur einkaaðila.
Verslunarráðið hefur
m.a. tjáð sig um þessa
hugmynd og bent á
að nýta mætti fjár-
magn það sem bundið
er í eignum ÁTVR til
þarfari verka en nú
er gert.
Oháð því, hvað
mönnum kann að
fínnast gott eða
slæmt í þessu efni út
frá pólitískum kenni-
setningum, hlýtur að
verða að meta skoð-
anir Verslunarráðsins
í ljósi þeirrar stað-
reyndar, að það er hagsmuna-
gæsluaðili þeirra, sem fá vilja til
sín þau verkefni er ÁTVR sinnir
nú.
Fyrir rúmu ári varð sú breyting,
ÁTVR kaupir nú vöru í
auknum mæli af inn-
lendum heildsölum, seg-
ir Höskuldur Jónsson.
Því miður er raunin sú
að verð vöru til ÁTVR
hefur yfirleitt hækkað
í framhaldi af slíkum
viðskiptum.
að einkaleyfí ÁTVR til innflutn-
ings á áfengi var fellt niður. Síðan
hefur fjármálaráðuneytið gefið út
69 heildsöluleyfi til íslenskra stór-
kaupmanna. ÁTVR kaupir nú vöru
í auknum mæli af innlendum heild-
sölum. Því miður er raunin sú að
verð vöru til ÁTVR hefur yfirleitt
hækkað í framhaldi af
slíkum viðskiptum. Má
í því sambandi minna
á að í fyrsta boði sínu
til ÁTVR hækkaði inn-
flytjandi Campari
kostnaðarverð vöru
sinnar um 104%.
Á meðan ÁTVR sá
alfarið um innflutning
áfengis, nægði að
leggja 10,5% ofan á
svokallað kostnaðar-
verð vöru til þess að
greiða allan rekstrar-
kostnað ÁTVR af
heildsölu og rekstri 24
verslana í landinu.
Þessi 10,5% dugðu líka
til að greiða kostnað
af dreifíngu áfengis á jafnaðar-
verði um land allt og til að greiða
ríkissjóði eðlilegan arð af því ljár-
magni sem bundið er í fyrirtækinu.
Þekkt er að álagning á mat- og
drykkjarvörur í heildsölu og smá-
sölu er almennt samtals 40-60%.
Flestir þeirra er annast þessa
vörudreifingu eru aðilar að Kaup-
mannasamtökunum, Félagi stór-
kaupmanna eða Verslunarráðinu.
Um leið og þessir aðilar tjá sig
um hagkvæmni þess, að ríkissjóð-
ur hætti afskiptum af áfengis-
dreifingu, ber þeim að skýra
hvernig þeir ætla að annast þessa
þjónustu með hagkvæmari hætti
en ÁTVR gerir nú. Meðan þeir
þurfa álagningu á vöru, sem þeim
er frjálst að dreifa, er nemur sam-
tals 40-60% er ástæða til, að þeir
skýri sérstaklega, hvernig þeir
ætla að flytja inn og dreifa áfengi
fyrir lægri álagningu en 10,5%.
Beðið er um rök í stað hávaða.
Höfundur er forstjðri ÁTVR.
Jón Erlingur
Þorláksson
Höskuldur
Jónsson
Tómasarguðspj all
Meðal annarra orða
Sum tilsvörin bera sterkan keim af esóterisma og mystik, seg-
ir Njörður P. Njarðvík, og þau geta vakið nýjan skilning.
Á AÐVENTU, er kristnir leitendur hug-
leiða fæðingu Krists í ytri og innri skilningi,
langar mig að vekja athygli á merku riti, er
ég eignaðist á þessu hausti. Það heitir The
Complete Gospels, Robert J. Miller editor,
Harper SanFransisco 1994. I riti þessu er
m.a. að finna Tómasarguðspjall, sem var
mér því miður með öllu ókunnugt, er ég tók
saman Orð Krists (Iðunn 1995). Þar studdist
ég eingöngu við guðspjöllin fjögur, kennd við
Matteus, Markús, Lúkas og Jóhannes.
Leynd ummæli
Það mun hafa verið árið 1945 sem bedúíni
að nafni Mohammed Ali var að safna fugla-
driti til áburðar nálægt bænum Nag
Hammadi í Efra-Egyptalandi. Hann rakst
þá á eitthvað hart og gróf upp innsiglaðan
sex feta leirvasa, er reyndist geyma 13 forn
handrit bundin í gaselluleður, forn kristin
rit, og þar á meðal Tómasarguðspjall. Helm-
ut Koester prófessor við Harvard telur það
frá um 50 e. Kr. en aðrir varkárari frá síð-
ari hluta fyrstu aldar. Ljóst er, að hér var
fundin ein af allra elstu heimildum um kenn-
ingar Krists. Guðspjallið er ritað á koptísku
og talið þýtt úr grísku. Reyndar voru áður
þekkt örfá brot úr grískum textum, er þau
voru svo ófullkomin, að erfítt reyndist að
henda reiður á þeim, þar til eftir fundinn hjá
Nag Hammadi.
Guðspjallið hefst á þessum örstutta inn-
gangi: „Hér eru hin leyndu ummæli er Jesús
sagði og Didymos Júdas Tómas skráði.“
Didymos Júdas Tómas virðist hafa verið vin-
sæl goðsagnapersóna (legendary figure) frá
postulatímanum, einkum í Sýrlandi, og það
er einungis í Austur-Sýrlandi sem nafn hans
kemur fram í þessari mynd. Af því m.a. er
sú ályktun dregin, að Tómasarguðspjall sé
upprunnið þar.
Tómasarguðspjall er orðskviðasafn án nok-
kurrar frásagnar og varla nokkurn tíma er
þess getið af hvaða tilefni talað er. Formið
er „Jesús sagði“ og stundum „Þeir sögðu við
Jesú (eða lærisveinarnir sögðu við hann)
... Jesús sagði“. Ekki verður séð í fljótu
bragði að orðskviðunum sé raðað í rökrétta
heild samkvæmt kenningum og ekki er sagt
frá örlögum Krists, krossfestingu eða upp-
risu. Þetta er m.a. talið benda til þess að
Tómasarguðspjall sé með elstu heimildum
um boðskap Krists, til komið áður en guð-
spjöllin hafa fengið þá hefð er við þekkjum
með frásögnum og túlkunum. Hvorugt er hér
að fínna.
114 tilsvör
Tómasarguðspjall geymir 114 tilsvör
Krists. Mörg þeirra er að finna óbreytt eða
lítt breytt í guðspjöllum Matteusar, Markúsar
og Lúkasar. En - sum þeirra verða hvergi
lesin annars staðar, og það er auðvitað um-
fram allt fróðlegt að kynnast þeim. Þau bera
sum sterkan keim af esóterisma og mystik,
og geta vakið nýjan skilning. Skulu nú til-
greind nokkur þeirra í fljótheitaþýðingu minni
úr ensku.
Tóm. 3: Jesús sagði: „Ef leiðtogar yðar
segja við yður, ’Sjáið, Guðs ríki er í himnin-
um’, þá munu fuglar himinsins verða á und-
an yður þangað. Ef þeir segja við yður ’Það
er í hafinu’, þá munu fiskarnir verða á und-
an yður. Hins vegar er Guðs ríki innra með
yður og ytra með yður. Þegar þér þekkið
yður sjálfa, munuð þér þekktir verða, og þér
munuð skilja að þér eruð börn hins lifanda
Föður. En ef þér þekkið ekki yður sjálfa, þá
lifið þér í fátækt og þér eruð sú fátækt.“
(Leturbr. mínar.)
Tóm. 18: Lærisveinarnir sögðu við Jesú:
„Seg oss, hvernig munu endalok vor koma?“
Jesús sagði: „Hafið þér þá fundið upphafið,
fyrst þér eruð að Ieita endalokanna? Sjáið,
endirinn mun verða þar sem upphafið er.
Sæll er sá er stendur við upphafið: hann mun
þekkja endalokin og eigi smakka dauðann. “
Tóm. 28: Jesús sagði: „Ég tók mér stöðu
mitt í heiminum og birtist þeim í líkama.
Ég fann þá alla drukkna og engan þeirra
fann ég þyrstan. Sál mín fann til með mann-
anna börnum, af því að þau eru blind í hjört-
um sínum og sjá ekki, því þau komu tóm í
heiminn og sækjast eftir því að hverfa úr
heiminum tóm. Én á meðan eru þau drukk-
in. Þegar þau hrista af sér vínið, munu þau
taka sinnaskiptum."
Tóm. 49: „Sælir eru þeir á meðal yðar,
sem eru einir og útvaldir, því að þér munuð
finna Guðs ríki. Því þaðan eruð þér komnir
og þangað munuð þér aftur snúa. “
Tóm. 50: Jesús sagði: „Ef þeir segja við
yður ’Hvaðan eru þér komnir?’ þá segið við
þá „Vér erum komnir frá Ijósinu, frá þeim
stað þar sem Ijósið varð til af sjálfu sér,
grundvallaðist og birtist í þeirra ímynd. “ Ef
þeir segja við yður ’Er það þér?’ þá segið
’Vér erum börn þess og vér erum útvalin af
hinum lifanda Föður.’ Ef þeir spyija yður
’Hver er vitnisburðurinn um Föður yðar í
yður?’ þá segið við þá „Hreyfmg og hvíld. “
Tóm. 70: Jesús sagði: „Ef þér leiðið fram
það sem þér hafíð innra með yður, mun það
frelsa yður. En ef þér hafið það ekki innra
með yður, mun það sem þér hafið ekki tor-
tíma yður.“
Tóm. 77: Jesús sagði: „Ég er ljósið sem
er yfir öllu. Ég er allt: frá mér kom allt, og
til mín kom allt. Kljúfið við; ég er þar. Velt-
ið við steini og þér munuð finna mig þar. “
Til marks um deyfð?
Þegar ég hafði eignast þessa bók og var
búinn að lesa Tómasarguðspjall, spurði ég
fjóra presta, sem ég er kunnugur, um þetta
guðspjall. Enginn þeirra hafði lesið það, en
tveir könnuðust við það af afspurn. Ékki
höfðu þeir spurnir af því að Tómasarguð-
spjall hefði verið þýtt á íslensku né fengið
einhveija opinbera umræðu. Ég varð dálítið
undrandi og spyr hvort það beri vott um
deyfð eða jafnvel áhugaleysi, ef kirkjunnar
menn fylgjast ekki betur með því, sem er
að gerast í kristnum fræðum. Tómasarguð-
spjall þarf vitaskuld að þýða og ræða, enda
taka útgefendur bókar minnar það fram að
því fari ijarri að þessi texti sé ennþá fullskil-
inn. Á kápu hennar stendur að hún geymi
allt sem menn þurfi íeigin leit sinni að hinum
sögulega Kristi. Því vitaskuld þarf hver mað-
ur að leita hans sjálfur, en ekki láta eilíflega
segja sér hvernig eigi að skilja hann. En þá
mega prestar ekki heldur bregðast við eins
og einn þeirra gerði, er ég hafði sent frá
mér Orð Krists. Hann sagði: Hvað ert þú að
skipta þér af þessu? Vonandi heyra slík við-
brögð við viðleitni leikmanna til undantekn-
inga. Og vonandi er þörfin fyrir leitina næg
til þess að menn sýni nýuppgötvuðum texta
um boðskap Krists áhuga.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla íslands og
rithöfundur.