Morgunblaðið - 18.12.1996, Blaðsíða 46

46 MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1996
IUIINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Jóhann Ólafur
Jónsson renni-
smíðameistari var
fæddur á Hróbjarg-
arstöðum í Kol-
beinsstaðahreppi,
Hnappadalssýslu
17. september 1911.
Hann lést á Hrafn-
istu, Hafnarfirði,
10. desember síð-
astliðinn. Foreldrar
Jóhanns voru hjón-
in Guðrún Guð-
mundsdóttir, f. 11.
nóv. 1876, d. 12.
mars 1958, og Jón
Ólafsson, f. 18. júlí
1870, d. 7. júní 1953. Þau eignuð-
ust fjóra syni: 1) Guðmund, f.
12. júní 1905, d. 22. nóvember
1923, 2) Steindór Árna, f. 9. apríl
1906, d. 10. ágúst 1930, 3) Jó-
hann Ólaf, f. 17. sept. 1911, d.
10. des. 1996, 4) Guðbjart, f. 25.
Tengdafaðir minn Jóhann Ólafur
Jónsson er látinn. Langri og farsælli
ævi mikils atorkumanns er lokið.
Jóhann ólst upp hjá foreldrum sín-
■ -p um til 10 ára aldurs en þá fluttist
hann að Bjargi á Vatnsleysuströnd
til móðurbróður síns Ingimundar
Guðmundssonar og konu hans Ab-
ígaelar Halldórsdóttur og hjá þeim
dvaldi hann þar til hann var 16 ára,
að hann flutti til foreldra sinna í
Hafnarfiörð og hóf nám í rennismíði
í Vélsmiðju Hafnarfjarðar.
Áranna á Bjargi minntist Jóhann
með hlýju og þakklæti og sýndi hann
fósturforeldrum sínum mikla ræktar-
semi alla tíð.
Hinn 15. október 1932 kvæntist
''fc'hann sómakonunni Kristjönu Júlíu
Jónsdóttur sem lifir mann sinn og
dvelur nú á Sólvangi í Hafnarfirði.
Jóhann talaði oft um hvað hann hefði
verið heppinn að ná í hana Sjönu
sína, enda studdi hún dyggilega við
bakið á honum í öllu sem hann tók
sér fyrir hendur og var ávallt til þjón-
ustu reiðubúin.
Þau bjuggu á ýmsum stöðum í
Hafnarfirði og þar fæddust börnin
þeirra fjögur. Heimili þeirra stóð allt-
af opið gestum og gangandi, þar var
oft mannmargt og veitt af mikilli
rausn. Barnabörnin áttu þar líka ör-
uggt athvarf og afi Jói átti auðvelt
með að skilja og setja sig í spor
unga fólksins. Enda sjálfur síungur
____í anda.
í næstum 30 ár hef ég fengið að
njóta vináttu og velviidar Jóhanns.
Hann var góður og skemmtilegur
maður sem var gaman að vera sam-
vistum við. Þó að efst í hugann komi
mynd af honum standandi við renni-
bekkinn, en þar átti hann sennilega
sínar bestu stundir, eru minningam-
ar frá ferðalögum okkar um Evrópu
einnig skýrar einkum vegna þess,
hversu vel hann naut þess að upplifa
eitthvað nýtt.
Það einkenndi hann reyndar alla
tfð hversu fljótur hann var að til-
einka sér nýjungar og var til í að
reyna nánast hvað sem var, saman-
ber þegar hann ólmur vildi prófa
fallhlífarstökk í Austurríki eins og
„hinir strákarnir", þó kominn væri á
áttræðisaldur.
Reyndar sagði hann mér, ekki alls
fyrir löngu, að það væri aðeins eitt
sem hann gæti ekki fyrirgefið mér
og það væri, að ég skyldi hafa stopp-
að hann af við að fara í fallhlífina
um árið.
Síðustu mánuðir reyndust tengda-
föður mínum þungir í skauti. Eftir
hjartaáfall í haust og hratt versnandi
heilsu var hvíldin kærkomin.
Lífið verður tómlegra án hans. Eg
þakka samfyigdina og bið Guð að
vemda og styrkja tengdamóður
mína.
Helga Bjarnadóttir.
Allt er breytingum háð. Hjól
tímans snýst hratt. Lífið er hverfult.
Það gefur og tekur. Byggir og brýt-
ur niður. Enginn veit sína ævina
fyrr en öll er. Eitt, sem skiptir miklu
máli í mannlegri tilveru, er það að
sept. 1914, d. 8. maí
1995.
Jóhann kvæntist
15. okt. 1932 eftirlif-
andi eiginkonu sinni
Kristjönu Júlíu Jóns-
dóttur, f. 28. okt.
1911. Þau eignuðust
4 börn, þau eru: 1)
Jón Gunnar, f. 6.
ágúst 1933, kvæntur
Unni Jóhannsdóttur.
2) Guðjón Kristinn,
f. 4. júní 1938,
kvæntur Helgu Ól-
afsdóttur. 3) Hjalti,
f. 16. febr. 1944,
kvæntur Helgu
Bjarnadóttur. 4) Edda Kristín,
f. 1. mars 1947, gift Kristni Fr.
Jónssyni. Barnabörnin eru 10 og
eitt barnabarnabarn.
Útför Jóhanns Ólafs fer fram
frá Hafnarfjarðarkirkju í dag
og hefst athöfnin klukkan 13.30.
kynnast öðru fólki, ekki síst góðrar
gerðar. Vinnusömu, duglegu, traustu
og ömggu, sem ekki er eitt í dag
en annað á morgun. Fólki, sem má
treysta á í blíðu og stríðu. Ekki spill-
ir nokkur gamansemi, glettni og
græskulaus kímni. Slíkar persónur
em í sannleika salt og pipar daglegs
lífs.
I dag er til moldar borinn sá Hafn-
fírðingur, sem ég hef haft mest,
lengst og best kynni af svo og hans
heimili frá því að ég fluttist til Hafn-
arfjarðar og verið mér þar traust
haldreipi í lífsins ólgusjó. Við emm
báðir fæddir á árinu 1911. Sú árgerð
er talin frambærileg og ekki alls
varnað. Jafnvel nafnkunnir menn þar
á meðal. Þessi maður er Jóhann Ólaf-
ur Jónsson, vélvirki, sbr. Vélaverk-
stæði með sama nafni að Reykjavík-
urvegi 70, Hafnarfírði. Það er því
stórt skarð fyrir skildi. Jafnaldri á
brott vikinn, öðlingsmaður, sem mik-
ill sjónarsviptir er að.
Þá er ég sat hóf í tilefni af 80 ára
afmæli hans á árinu 1991 lét ég
þess getið að gaman gæti verið að
eiga kost þess að samfagna honum
á árinu 2001, þá er hann yrði 90
ára. Skömmu síðar greindi hann mér
frá því, að þetta mundi farast fyrir,
þar sem draumar segðu sér, að þann
7. júlí 1997 yrði hann ekki ofan fold-
ar. Ég fór að miða við að þetta kynni
að ganga eftir. En kallið kom aðeins
nokkrum mánuðum fyrr. Jóhann
gerði mér glögga grein fyrir því, að
honum væri ekkert að vanbúnaði,
hvenær sem kallið bærist. Hann var
og trúmaður góður. Gat vel tekið
undir með sálmaskáldinu, er það seg-
ir:
Þú, Guð míns lífs, ég loka augum mínum
í líknar mildum föðurörmum þínum,
og hvíli sætt, þótt hverfi sólin bjarta,
ég halia mér að þínu föðurhjarta.
(M. Joch.)
Fyrstu kynni okkar bar að með
eftirgreindum hætti.
Á vordögum 1945 kom á bæjar-
skrifstofurnar í Hafnarfírði maður
einn í meðallagi hár. Svaraði sér
vel. Kvikur í hreyfingum og allur
hinn vasklegasti og vildi ræða við
bæjarstjórann. Hann flutti erindi sitt
af hógværð en þó nokkurri festu og
leitaði eftir svörum. Þau þurftu nok-
kurrar umhugsunar við. Efnið þann-
ig vaxið. Afgreiðslan fordæmisgef-
andi. Varð því að ræða málin lítið
eitt. í því sambandi sagði Jóhann
Ólafur, en sá var maðurinn, setn-
ingu, sem ekki kom málinu beint
við, nánast eins og skrattinn úr sauð-
arleggnum, en hún var svo markviss
og hnitmiðuð, að þetta vakti óskipta
athygli mína og mér varð ljóst, að
Jóhann þessi væri ekki allur þar sem
hann væri séður. Hann leyndi greini-
lega á miklum kostum. Það kom líka
á daginn að svo var. Málið var af-
greitt svo sem unnt var honum í
hag. Oft voru þessi fyrstu kynni
okkar til umræðu í tímans rás.
Um svipað leyti urðu ég og fjöl-
skylda mín grannar hans og fjöl-
skyldu á Suðurgötu í Hafnarfirði.
Fyrst tvö hús á milli. Síðar aðeins
eitt. Þetta voru góðir grannar og
þeirra var sárt saknað við flutning
þeirra af þessari ágætu götu. Þá kom
og greinilega í ljós, að enginn veit
hvað átt hefur fyrr en misst hefur
þó tengsl héldu góð áfram.
Til þeirra hjónanna, Jóhanns og
Sjönu var einkar gott að sækja og
bömin hin ágætustu. Mín fjölskylda
og Jóhanns höfum nú haft allgóð
kynni um 51 árs skeið og þau margs
konar. Eitt sinn þurfti ég í byrjun
árs 1952 að vera fjarvistum í viku
tíma. Þá gekk hið mesta fárviðri í
Hafnarfirði. Kom þá fyrirgreiðsluvilji
grannanna og framkvæmdir mínu
heimili til handa svo frábærlega í
ljós og ljúflega í té látið og vann sér
þann orðstír, sem enn lifír og varir
í minni.
Þá höfum við Jóhann unnið saman
að heyskap, setið í bekk í Hafn-
arfjarðarkirkju og sungið sálma full-
um hálsi eftir getu svo að eitthvað
sé nefnt. Hann hefur og rétt mér og
mínu heimili hjálpandi hönd til að
halda hita í húsinu, þegar olíukynd-
ing var við lýði. Þá hefur og hann
jafnframt hörku vinnu sagt mjög
skemmtilegar og fræðandi sagnir frá
ýmsum tímum og greint frá hnytti-
legum tilsvörum nafnkunnra manna
og þetta flutt með einstökum frá-
sagnarhætti.
Jóhann var í farsælu hjónabandi.
Kona hans Kristjana Jónsdóttir-
Sjana - var hans hægri hönd í hví-
vetna og studdi hann og efldi til
dáða. Þau eignuðust 4 börn, 3 syni
og eina dóttur. Synimir vinna allir
við fyrirtæki föðurins. Börnin öll eru
hin mannvænlegustu. Eplið fellur
sjaldan langt frá eikinni.
Jóhann var mikill framkvæmda-
maður. Byggði sér hús oftar en einu
sinni og breytti þeim. Vélaverkstæði
hans á Reykjavíkurvegi 70 er glöggt
dæmi um dugnað hans og atgervi.
Hann var sívinnandi. Gekk þó ekki
að öllu heill til skógar. Slíku var að
sjálfsögðu vikið til hliðar. Hann vann
við sína iðn fram yfír áttrætt. Fyrir
2 eða 3 árum festi hann kaup á íbúð
á Naustahlein 21 við Hrafnistu DAS.
Fyrir rúmu ári varð kona hans
sjúklingur og dvelur nú á Sólvangi.
Fyrir fáeinum mánuðum fluttist svo
Jóhann að Hrafnistu DAS enda þrek
að verða á þrotum. Hann fékk þar
herbergið 412 á þeirri stofnun. Við
ræddumst við í síma stöku sinnum
og héldum þannig við lífrænum
tengslum. En nú dró að leikslokum.
Heilsa Jóhanns hafði um tveggja ára
skeið ekki verið sem skyldi. Hann
hélt þó fullri reisn. 3. des. fékk ég
ábendingu um að nú hrömaði mínum
manni allmikið. Sama dag fékk ég
nafna og dótturson minn til að aka
mér að Hrafnistu. Er á fjórðu hæðina
kom stóð Jóhann í dyrunum á her-
bergi sínu og ræddi við gesti. Hann
kvaddi þá en við gengum síðan inn
í herbergi hans og hófum að spjalla
saman. Rifjuðum upp gamla atburði.
Þeir voru honum í huga nærri og
skorti ekkert á góða framsetningu.
Hann greindi og frá orðatiltæki, sem
ég kannaðist ekki við en veit að er
í fullu gildi. Hann fylgdi mér án
nokkurrar hjálpar fram að lyftudyr-
unum. Þar kvöddumst við. Ég heyrði
hann segja vistfólki er þarna var: „Ég
á marga góða vini, sem muna eftir
mér og líta til mín og þá verð ég
ungur í annað sinn.“ I sömu mund
opnaðist lyftuhurðin og leiðir skildu.
En ég áttaði mig jafnframt á að
þarna var verið að vitna í skáldið frá
Fagraskógi, er það segir:
Ungur í annað sinni
eygi ég nýja vegi,
fagna kyrrlátum kvöldum
og komandi degi.
Sú ósk flaug í hug minn Jóhanni
Ólafí til handa, að hann mætti eign-
ast mörg kyrrlát kvöld áður en nýr
dagur heilsaði á öðrum vettvangi.
Mér fannst heilsa hans þessa stund-
ina benda í þá átt, að svo gæti orð-
ið. Mennirnir bera fram sínar óskir
en guð ræður.
Um hádegi 10. desember hringdi
síminn. Sonur Jóhanns var í símanum
og sagði: „Pabbi andaðist um klukk-
an 10 í morgun." „Er það nú komið
svo,“ varð mér að orði og þótti tíð-
indi þessi miður góð. Sá Hafnfírðing-
ur, sem ég hafði haft mest og best
samband við og var nokkrum mánuð-
um yngri en ég, var nú fallinn frá.
En að athuguðu máli var þetta hin
besta lausn. Hann hefði ekki kært
sig um að eldast lengur. Forsjónin
er stundum farsæl í sínum ákvörðun-
um. Jóhann Ólafur fékk lausn á góðri
stundu. Árgerðin frá 1911 mætti
þakka fyrir að hljóta sambærilega
hvíld.
Hér var góður maður genginn.
Jóhann tilheyrði aldamótakyn-
slóðnni, sem virti störfín og fomar
dyggðir. Hann var einn þeirra, sem
haldið hefur á lofti merki sérstaks
dugnaðar athafna- og samviskusem-
innar og aldrei slakaði á klónni. Slík-
ir menn eru þjóðargersemi. Þá var
hann og glettinn og gamansamur,
orðhittinn og orðheppinn og frásegj-
andi prýðilegur. Okkar þjóðfélag
þyrfti að eiga sem flesta þannig svo
að samfélaginu farnaðist vel um
framtíð.
Ég færi Jóhanni Ólafí mínar bestu
þakkir fyrir frábær kynni og
skemmtileg og alls konar fyrir-
greiðslu fyrr og síðar. Ég sakna nú
vinar í stað. Ég óska honum alls
hins besta á löndum nýrrar tilveru
og minni á orð Einars Ben., þá hann
segir:
Af eilífðar ljósi bjarma ber,
sem brautina þungu greiðir.
Vort líf, sem svo stutt og stopult er
það stefnir á æðri leiðir.
Og upphiminn fegri en auga sér
mót öllum oss faðminn breiðir.
(Einar Ben.)
Eftirlifandi konu hans, börnum
þeirra og niðjum votta ég mína
dýpstu samúð.
Eiríkur Pálsson frá
Olduhrygg.
Góð kynni og traust vinátta eru
seint fullþökkuð. Og góðra manna
er vert að minnast.
Jóhann Ólafur Jónsson var ekki
einungis frábær fagmaður á sínu
sviði sem lagði sig fram við að leysa
vandamál manna á skjótan og örugg-
an hátt. Hann vann verkin
hávaðalaust og með því hugarfari
að menn sóttust eftir að eiga sam-
skipti við hann. Það eru frábærir
menn sem verða eftirsóttir af ágæti
sínu. Þess vegna verða þeir vissulega
margir sem minnast hans með þakk-
látum huga og virðingu á
kveðjustund.
Jóhann Ólafur var einn af fjórum
fyrstu nemendum frá Iðnskóla Hafn-
arfjarðar. Árið 1932 lauk hann
sveinsprófí í rennismíði. Starfsvett-
vangur hans var í Vélsmiðju Hafn-
arfjarðar en síðar stofnaði hann
Vélaverkstæði Jóhanns Ólafs hf.,
sem hann rak með myndarbrag á
meðan starfsorkan leyfði. Synirnir
halda merki Jóhanns Ólafs á lofti
og reka nú hið virta fyrirtæki.
Virðing hljóta menn af störfum
sínum þegar alúð er lögð í verkin.
Þjónustustörf við sjávarútveginn eru
ekki alltaf auðveld. Flest þarf að
vinna í tímaþröng og undir miklu
álagi og vandamálin eru af ýmsum
toga. Oft þarf að seilast langt út
fyrir hið raunverulega fag og hafa
ráð undir rifí hveiju. Þetta þekkja
flestir þeir sem þurftu að leita á
náðir Jóhanns Ólafs um þjónustu og
aðstoð. Jafnlyndi og þolinmæði var
rík í fari Jóhanns Ólafs og þess vegna
nýttist honum þekkingin frábærlega
vel.
Undirritaður átti því láni að fagna
að eiga viðtal við Jóhann Ólaf sem
birtist í nýútkominni bók þar sem
hann getur þess heþsta frá lífi sínu
og starfi. Jóhann Ólafur var ekki
valinn viðmælandi af handahófi held-
ur vegna þess hve kunnur hann var
af störfum sínum og samskiptum við
aðra. Það kom í ljós að hann hafði
frá mörgu að segja.
Jóhann Ólafur hóf störf við búskap
og sjósókn mjög ungur að árum.
Fyrstu sjóróðrarnir voru farnir með
frændum á Vatnsleysuströndinni.
Vélvæðing hófst og fyrstu kynnin
af bátavél var aðeins 8 hestöfl. Sú
vél varð kveikjan að ævistarfínu.
Ör tæknibylting hófst og vélvæð-
ing varð möguleg vegna hæfra
manna sem voru starfí sínu vaxnir.
Þeir eru nú orðnir fjölmargir sem
hafa notið tilsagnar og fræðslu sem
nemar undir handleiðslu Jóhanns
Ólafs um ævina og eru nú í fremstu
röð á sviði véltækni.
Þrátt fyrir annríkið á starfsævinni
JÓHANN ÓLAFUR
JÓNSSON
vann Jóhann ætíð hávaðalaust, var
ljúfur í umgengni, þolinmóður og
ráðholiur. Það lýsir vel viðhorfi hans
til lífsins, svar hans sjálfs, þegar
hann svaraði spurningunni um hver
hefði verið mesta stökkbreytingin á
hinni miklu vélaöld sem hann hefur
tekið þátt í frá upphafí. Svarið var:
„Ef ég á að nefna eitthvað sér-
stakt þá held ég að það hafí verið
þegar menn hættu að fara með sjó-
ferðabænina sína. Það var á sama
tíma og vélaöldin gekk almennilega
í garð. Þegar stærri vélar komu til
sögunnar þá tóku þær við af guðs-
trúnni.
Þegar við vorum á árabátunum
þá signdu menn sig og lögðu af stað
í Jesú nafni. Þegar búið var að snúa
bátnum fyrir framan vörina og áður
en róið var beint út þá voru árarnar
teknar upp og allir tóku ofan húfuna
og fóru með sjóferðabæn. Ég kunni
enga sjóferðabæn en Faðir vorið
hefur dugað mér hingað til.
En svo skeði það þegar vélvæðing-
in kom til sögunnar þá var þessu
öllu kastað fyrir róða. Það skeði á
sama tíma og það var hætt að lesa
húslestur alla föstuna og syngja
Passíusálmana. Þetta datt allt út
þegar mótorinn fór í gang.“
Eg og konan mín þökkum Jóhanni
Ólafí góð kynni og einlæg samskipti
á mörgum árum. Eftirlifandi eigin-
konu, Kristjönu Jónsdóttur, bömum
þeirra og fjölskyldum eru færðar
innilegustu samúðarkveðjur.
Jón Kr. Gunnarsson.
Vélsmiðjan Héðinn rak útibú í
Hafnarfirði til ársins 1937. Þá keyptu
nokkrir starfsmenn fyrirtækisins úti-
búið af Vélsmiðjunni Héðni og stofn-
uðu hlutafélagið Vélsmiðja Hafnar-
íjarðar. Það voru þeir Stefán Jónsson,
Jóhann Ólafur Jónsson, Magnús Kri-
stófersson og Víglundur Guðmunds-
son. Jóhann Ólafur rennismíðameist-
ari gegndi starfí aðalverkstjóra, en
framkvæmdastjóri var Stefán Jóns-
son.
Þetta var á hinum svokölluðu
kreppuárum, atvinnuleysi og allsleysi
fylgdi þessu tímabili. Ég var annar
iðnneminn, sem Vélsmiðjan tók og
var Jóhann Ólafur meistari minn. Ég
minnist Jóhanns sem ljúfs manns og
góðs vinar, afburða fagmanns, fljót-
virks og vandvirks. Við okkur iðn-
nema var hann sérstaklega eftirtekt-
arsamur og leiðbeinandi, minnugur
þess kannske að lærlingum (sem iðn-
nemar voru oft nefndir) hér áður fyrr,
var ekki alltaf sýnd mikil nærgætni
eða leiðbeiningar.
Jóhann var með þeim fyrstu sem
námu við nýstofnaðan Iðnskóla Hafn-
arfjarðar, undir stjórn Emils Jónsson-
ar fv. ráðherra, auk þess var hann
mjög sjálfmenntaður og víðlesinn og
fylgdist vel með í sínu fagi og man
ég vel eftir því að hann teiknaði og
reiknaði (hannaði) ýmsa hluti, m.a.
tannhjól og fleira.
Vinnuaðstaðan var mjög frumleg
á þessum tímum,_t.d. segir frá því í
Tryggva sögu Ófeigssonar, þegar
skipt var um skrúfu á bv. Júpiter
suður á „banka“ sem kallað var, en
það var fjaran fyrir neðan skipa-
smiðju Drafnar:
„Þegar ég nefni skrúfu, þá má ég
muna það, að þeir gátu verið röskir
viðgerðarmennimir, þótt tækin væru
minni en nú. Við vorum að kasta á
Eldeyjarbankanum og hjá okkur, sem
víðar, gekk þetta þannig, að trollið
fór í einni svipan, pokanum fleygt út,
legið á höfuðlínunni, rópamir látnir
fara um leið og skrúfan fór að snú-
ast og hlerunum slakað niður. Þetta
venjuverk, sem endurtekið var mörg-
um sinnum á sólarhring, gekk auðvit-
að hjá samæfðri skipshöfn eins og
smurð vél. En óhöpp gátu alltaf hent
og svo varð nú. Skrúfan greip aftur-
hlerann. Þetta var pottskrúfa, og hún
braut af sér öll blöðin.
Bv. Venus dró okkur inn til Hafn-
arfjarðar, þar áttum við varaskrúfu.
Þeir vom þá í smiðju Jóhann Ólafur
Jónsson og Magnús Kristófersson,
báðir víkingar, og skiptu um skrúfu
á einni fjöru. Hvað er nú lengi verið
að skipta um skrúfu á togara, þótt
í slipp sé, með öll bestu tæki við
hendina? Þau voru ekki margbrotin
tækin hjá þessum körlum, það var
bara spil, talía og vír til að hífa á
og síðan hamrar og sleggjur og fleyg-
ar. En þeir skiptu samt um skrúfu
á einni fjöru..."