Morgunblaðið - 22.12.1996, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1996 11
Ahyggjum um minni sparnað,
vaxtahækkun og fjárflótta hefur
oftast verið svarað á þann veg að
þessi áhrif eigi að vera takmörkuð
vegna hins lága skatthlutfalls og
opnunar hagkerfisins gagnvart út-
löndum. Opnunin leiði til þess að
ekki geti verið mikill munur á vöxt-
um hér og í öðrum löndum.
Söluhagnaður af hlutabréfum
verður þó skattlagður samkvæmt
lögunum frá og með árinu 1996.
Þak er sett á söluhagnað hluta-
bréfa, þannig að einstaklingar
greiða 10% skatt af söluhagnaði
upp að 3 milljónum og hjón upp að
6 milljónum. Umframtekjur eru
skattlagðar með venjulegu skatt-
hlutfalli, en hægt er að fresta þeim
skattgreiðslum um tvenn áramót
og nýta söluhagnaðinn til að fjár-
festa aftur í hlutabréfum á svipaðan
hátt og nú gerist með söluhagnað
í fasteignaviðskiptum. Þetta ákvæði
var sett inn í lögin til að koma í
veg fyrir að stórfelldar íjárhæðir
streymdu út úr atvinnulífinu.
Útgáfu jöfnunarhlutabréfa
verður hætt
Þá fela hinar nýju reglur í sér
að skattur er reiknaður af hvetju
verðbréfi fyrir sig þannig að ekki
er hægt að draga frá tap af sölu
eins verðbréfs frá söluhagnaði af
öðru bréfi. Á sama hátt er hver
innlánsreikningur gerður upp sér-
staklega þannig að ekki er hægt
að draga kostnað eða tap frá tekjum
af öðrum reikningi. Ef kröfur tap-
ast eftir að skattur af fjármagns-
tekjum af viðkomandi bréfi hefur
verið greiddur í staðgreiðslu, er hins
vegar hægt færa slíkt tap til frá-
dráttar næstu fimm ár.
Eins og áður er getið nær 10%-
skatturinn eingöngu til fjármagns-
tekna einstaklinga. Fjármagnstekj-
ur vegna atvinnurekstrar hafa verið
skattlagðar með sama hætti og
aðrar atvinnurekstrartekjur. Hins
vegar hafa verið gerðar breytingar
á ákvæðum skattalaga um heimild-
ir hlutafélaga til útgáfu jöfnunar-
hlutabréfa. Óll hlutafélög þurfa nú
að fullnýta allar ónýttar heimildir
til útgáfu jöfnunarhlutabréfa í eitt
skipti fyrir öll, þar sem útgáfu slíkra
bréfa verður alfarið hætt. Þannig
fæst út svokallað jöfnunarverðmæti
hlutabréfa sem verður eftirleiðis
framreiknað samkvæmt ákveðnum
reiknistuðli ríkisskattstjóra. Frá-
dráttarbær arður hjá hlutafélögum
verður að hámarki 7% af nafnverði
hlutafjár í stað 10%, eins og það
var áður. Gefa þarf út jöfnunar-
hlutabréfin til þess að nafnverðið
verði viðmiðun til 7% frádráttar
arðs hjá hlutafélögum.
Félagasamtök og klúbbar
skattskyld
Fjármagnstekjuskattur af vöxt-
um, arði, verðbótum og afföllum
verður innheimtur í staðgreiðslu,
en telja á söluhagnað, leigutekjur
og gengishagnað eftir á. Bankar,
sparisjóðir, verðbréfafyrirtæki og
aðrir umsýslumenn fjármuna eiga
að draga staðgreiðsluna frá um leið
og vaxtatekjur eru reiknaðar og
grejddar og skila þeim til ríkissjóðs.
Áætlað er að þessi skattlagning
geti skilað ríkissjóði _um 1 milljarði
króna í tekjur á ári. I því sambandi
má nefna að tekjuöflun ríkisins skil-
ar tæpum 120 milljörðum króna
samkvæmt fyrirliggjandi fjárlaga-
frumvarpi, þannig að fjármagns-
tekjuskattur er innan við 1% af heild-
arskattlagningu ríkisins. Eins og
fyrr segir er ætlunin að fjármagns-
tekjuskattur komi í stað annarrar
skattlagningar þannig að heildar-
skattlagning landsmanna aukist
ekki.
Ýmsir aðilar verða nú skattskyld-
ir vegna fjármagnstekna sem áður
voru undanþegnir skattskyldu. Hér
er um að ræða ríki, sveitarfélög,
sjálfseignarstofnanir, líknarfélög,
góðgerðarfélög, hvers konar félaga-
samtök, klúbba o.fl.
Nokkrir aðilar eru alveg undan-
þegnir skattskyldu, þ.e. forseti ís-
lands og maki hans, erlend ríki og
alþjóðastofnanir, Lánasjóður ís-
lenskra námsmanna, Byggðastofn-
un, Byggingarsjóður ríkisins, Bygg-.
ingarsjóður verkamanna, Fram-
kvæmdasjóður fatlaðra, Fram-
kvæmasjóður aldraðra, Lánasjóður
sveitarfélaga, Seðlabanki íslands,
lánastofnanir og lífeyrissjóðir.
Öll skattlagning hvetur til
eyðslu
En sú spurning ætti að brenna
heitt á mönnum um þessar mundir
hver hugsanleg áhrif af upptöku
fjármagnstekjuskattsins verða á
fjármagnsmarkaðinn? í umræðunni
á undanförnum árum hefur því ver-
ið haldið fram að skatturinn kunni
að leiða til vaxtahækkunar, minnk-
andi sparnaðar og fjárflótta úr
landi.
„Öll skattlagning hvetur að öðru
jöfnu til eyðslu og margir eru tilbún-
ir að leggja mikið á sig til að forð-
ast skattgreiðslur,“ segir Gunnar
Helgi Hálfdánarson, forstjóri
Landsbréfa. „Þessi skattur mun
einnig valda því að sparnaður fer
meira á hreyfingu milli forma. Nú
eru hlutabréf hagstæðari skatta-
lega séð í samanburði við önnur
skuldabréf, en verið hefur. Fyrir
vikið munu þeir sem hingað til hafa
ávaxtað sína fjármuni í skuldabréf-
um spyija sig hvort þeir eigi að
taka aðeins meiri áhættu til að
vinna upp minni ávöxtun með fjár-
festingu í hlutabréfum. Þó verður
að hafa í huga að stór hluti eigenda
ríkistryggðra bréfa er eldra fólk
sem er varkárt í eðli sínu. Það er
óvíst hvort þetta fólk breyti mikið
til, en yngra fólk með meiri reynslu
þreifar e.t.v fyrir sér á nýju sviði.“
Gunnar Helgi vildi engu spá um
hver hugsanleg áhrif yrðu af upp-
töku skattsins á vaxtaþróun eða
hversu mikið fé færi hugsanlega
úr umferð hér á landi til útlanda
af hans völdum. „Það er erfitt að
einangra þessi áhrif á vexti. Við
erum þegar með vexti sem eru háir
miðað við vexti í útlöndum. Aðrir
þættir geta unnið gegn vaxtahækk-
un, en að öðru jöfnu þetta eyðslu-
hvetjandi og veldur vaxtahækkun."
Áhyggjum um minni sparnað,
vaxtahækkun og fjárflótta hefur
oftast verið svarað á þann veg að
þessi áhrif eigi að vera takmörkuð
vegna hins lága skatthlutfalls og
opnunar hagkerfisins gagnvart út-
löndum. Opnunin leiði til þess að
ekki geti verið mikill munur á vöxt-
um hér og í öðrum löndum. Hvað
minni sparnað áhrærir er bent á
að verið sé að samræma skattlagn-
ingu, en ekki auka hana. Þá sé
ekki hætta á íjarflótta úr landi, þar
sem verið sé að skattleggja fjár-
magnstekjur með mjög sambæri-
legum hætti og í nágrannalöndun-
um. Litlar líkur séu á að fjárfestar
finni hagstæðari skattlagningu
annars staðar.
Skattyfirvöld átalin fyrir
seinagang
Óánægjuraddir með framkvæmd
skattsins hafa hins vegar verið
meira áberandi upp á sj'ðkastið,
ekki síst þar sem undirbúningurinn
hefur einkennst af tímahraki, eins
og oft áður við skattalagabreyting-
ar á Islandi. Vilborg Lofts, aðstoð-
arframkvæmdastjóri Verðbréfa-
markaðs íslandsbanka, sem tekið
hefur þátt í undirbúningnum af
hálfu verðbréfafyrirtækjanna,
gagnrýnir hversu langur tími hafi
liðið frá því lögin voru sett þangað
til farið var að vinna markvisst að
þessum málum. „Það er gagnrýni-
vert hversu seint var farið af stað
og hvað þessi vinna hefur tekið
langan tíma. Fjármálafyrirtæki
hafa núna fyrst upplýsingar sem
gera þeim kleift að hefja forritun
að fullum krafti," segir hún.
Skattyfirvöld vön breytingum
síðustu dagana í desember
Guðrún Helga Brynleifsdóttir
vararíkisskattstjóri viðurkennir að
hægt hefði verið að fara fyrr af
stað með undirbúning. „Þó er hæp-
ið að niðurstaða um framkvæmd
staðgreiðslunnar hefði legið endan-
lega fyrir fyrr en nú í desember.
Settur var á fót vinnuhópur um
framkvæmdina með fulltrúum frá
bönkum, sparisjóðum og verðbréfa-
fyrirtækjum og hefur sá vinnuhópur
haldið vikulega fundi frá því um
miðjan september. í framhaldi af
þeirri vinnu voru lagðar til ákveðn-
ar breytingar á lögunum. Þær
breytingar voru samþykktar á Al-
þingi 13. desember sl. Því má bæta
við að breytingar á skattalögum
hafa oft verið samþykktar síðustu
dagana í desember sem eiga að
taka gildi 1. janúar. Þessu eru
skattyfirvöld vön.
Það hefur t.d. farið töluverður
tími hjá vinnuhópnum í það að skil-
greina upphafsverð á verðbréfum
og kröfum sem gefin hafa verið út
fyrir 1. janúar 1997 og var tekið á
því með hvaða hætti það skyldi
gert í bráðabirgðaákvæði laganna
sem samþykkt voru 13. desember.
Brýnast hefur verið að skilgreina
þau atriði sem reynir á strax frá
1. janúar næstkomandi vegna stað-
greiðslu hjá skilaskyldum aðilum.
En ég tel að hjá vinnuhópnum liggi
það fyrir hvernig framkvæmd stað-
greiðslunnar sé háttað. Embættið
hefur jafnframt haldið fræðslufundi
fyrir skilaskylda aðila í allt haust,
auk þess sem við höfum haldið fundi
með þeim sem þess hafa óskað.
Hins vegar erum við ekki byijuð á
því að aðlaga framtalið sjálft að
fjármagnstekjuskattinum, enda
kemur það ekki fyrr en árið 1998.“
Guðrún Helga segir að vátrygg-
ingarfélög og fleiri aðilar hafi ósk-
að eftir að því að vera undanþegin
staðgreiðslu af eigin vaxtatekjum.
Þessum aðilum hafi nú verið svar-
að.
Flókin og kostnaðarsöm
skattlagning
Löggiltir endurskoðendur hafa
haft af því áhyggjur að stað-
greiðsla skattsins sé bæði flókin og
kostnaðarsöm í framkvæmd.
Tryggvi Jónsson, formaður Félags
löggiltra endurskoðenda, sagði á
borgarafundi Sparisjóðs Reykjavík-
ur og nágrennis nýverið að sú leið
hefði verið heppilegri sem Svíar
fóru við upptöku ijármagnstekju-
skatts, en þar er um eftirágreiddan
skatt að ræða. Ólafur Nilsson, lög-
giltur endurskoðandi, hefur sömu-
leiðis gagnrýnt að of langt hafi
verið gengið í innheimtu skattsins
í staðgreiðslu. Telur hann fram-
kvæmdina flókna og kostnaðar-
sama miðað við þær fjárhæðir sem
séu í húfi. Betra hefði verið að
hafa sumt í eftirágreiddum skatti
í framtölum manna sem nú verður
í innheimt í staðgreiðslu.
Snorri Olsen ríkisskattstjóri seg-
ist alveg geta tekið undir þau sjón-
armið endurskoðenda að fjár-
magnstekjuskatturinn sé flókinn.
„í mínum huga á það rætur sínar
að rekja alveg til upphafs málsins
þegar pólitísk ákvörðun var tekin
um að skattleggja íjármagnstekjur
án þess að afnema bankaleynd. Um
leið og reynt er að samræma þessi
markmið verður blandan mjög flók-
in. Ef bankaleyndin hefði verið af-
numin yrði kerfið miklu einfaldara.
Til að hægt sé að skattleggja tekj-
urnar eftir á þurfum við að fá upp-
lýsingar frá bönkunum. En tii að
komast hjá því var ákveðið að færa
innheimtuferlið til þeirra aðila sem
eru milliliðir með vaxtagreiðslurnar.
Það má taka sem dæmi að þegar
banki skilar okkur t.d. 200 milljón-
um í afdreginn vaxtaskatt þann 15.
janúar 1998 höfum við enga hug-
mynd um af hverjum skatturinn var
dreginn. Það var gengið mjög langt
í staðgreiðslunni til að tryggja skil-
in.“
Guðrún Helga Brynleifsdóttir
vararíkisskattstjóri bendir á í þessu
sambandi að ætlast sé til að fram-
teljandinn einn veiti upplýsingarnar
og að erfitt sé fyrir skattyfirvöld
að ganga úr skugga um að þær séu
réttar. „Á Norðurlöndunum fá
skattyfirvöld beinar upplýsingar frá
bönkunum, ekki aðeins varðandi
tekjur af fjármagni, heldur einnig
vexti af skuldum. Þéss vegna er
verið að fara þennan stóra hring.
Við getum ekki spurst fyrir um alla
heldur aðeins tiltekna einstaklinga.
Þegar um launatekjur er að ræða
fáum við allar upplýsingar og keyr-
um það saman við upplýsingar úr
framtölum."
2.500 vinnustundir hjá RB
Það hefur mætt mikið á starfs-
mönnum Reiknistofu bankanna að
undirbúa staðgreiðslu fjármagns-
tekjuskattsins. Mikil forritunar-
vinna hefur t.d. farið fram bæði
vegna inn- og útlána bankakerfis-
ins. „Vandinn er þó sá hvað okkur
snertir að upplýsingar um fram-
kvæmdina hafa ekki legið nógu
skýrt fyrir og skattlagningin verið
að mótast allt fram á þennan dag,“
segir Helgi H. Steingrímsson for-
stjóri. „En við erum í mjög góðu
samstarfi við embætti ríkisskatt-
stjóra og munum leggja metnað
okkar í að vera tilbúin með allt það
sem að Reiknistofunni og bönkun-
um snýr strax þegar bankar verða
opnaðir eftir áramót. Það lítur út
fyrir að svo muni verða. Hitt er
annað mál að það fer í þetta mikill
tími á erfiðasta tímabili ársins hjá
okkur. Það er ekkert launungarmál
að við áætlum að í þetta fari ekki
minna en 2.500 vinnustundir fyrir
áramót.“
í framhaldi af þessu er ástæða
til að vekja athygli á því að engar
upplýsingar liggja fyrir um kostn-
aðinn af upptöku fjármagnstekju-
skattsins en ljóst að hann felur í sér
töluverða skriffinnsku hjá verðbréfa-
fyrirtækjunum og bönkum. Á móti
má segja að þessi fýrirtæki taka við
skattinum yfir allt árið jafnóðum og
vaxtatekjur eru greiddar út, en þurfa
hins vegar ekki að standa skil á
honum nema einu sinni á ári. Þann-
ig hafa þau skattinn í veltunni yfir
árið, en ekkert liggur þó fýrir um
væntanlegar vaxtatekur þeirra af
þessum ijármunum.
Áhyggjur af bankaleynd
Þrátt fyrir að aldrei hafj staðið
til að afnema bankaleyndina virðast
sparifjáreigendur enn óttast að
bankaleyndin verði ekki lengur til
staðar með upptöku íjármagns-
tekjuskattsins. Á áðurnefndum
borgarfundi SPRON sagði Ólafur
Haraldsson aðstoðarsparisjóðsstjóri
að margir sparifjáreigendur hefðu
haft af þessu áhyggjur. „Varðandi
bankaleyndina verða engar sérstak-
ar breytingar. Hún er ennþá til stað-
ar. Samkvæmt lögum ber okkur og
öðrum skilaskyldum aðilum að skila
skattinum í einni tölu án nokkurra
sundurliðana. Þetta gerist fyrst
þann 15. janúar 1998 vegna ársins
1997,“ sagði hann.
Það kom jafnframt fram hjá Ól-
afi að ýmiss misskilnings hefði
gætt varðandi skattinn meðal spari-
fjáreigenda. Margir þeirra hefðu
jafnvel staðið í þeirri trú að 10%
skatturinn legðist flatur á allt spari-
fé fólks, þannig að sá sem ætti 100
þúsund krónur þyrfti að greiða 10%
tii ríkisins. Við þetta má bæta að
meðal viðskiptavina verðbréfafyrir-
tækja hafa komið fram ýmsar aðrar
ranghugmyndir um skattinn á borð
við þá að skattleggja eigi uppsafn-
aða vexti á spariskírteini frá fyrri
tíma. Fyrst mun reyna verulega á
þekkingu manna á skattinum á ár-
inu 1998 því þá þurfa allir skatt-
skyldir aðilar að gera grein fyrir
því hvað þeir hafa haft í vaxtatekj-
ur og hvað hafi verið dregið af í
staðgreiðslu.
Óttast hækkun
skattprósentunnar
Og það er fleira sem veldur
mönnum áhyggjum í sambandi við
íjármagnstekjuskattinn því sumir
óttast að stjórnmálamenn muni fyrr
eða síðar grípa til þess ráðs að
hækka skattprósentuna til að brúa
bilið hjá ríkissjóði. Á áðurnefndum
borgarafundi SPRON riijaði
Tryggvi Jónsson, formaður Félags
löggiltra endurskoðanda, það upp
að skattprósentan í staðgreiðslu-
kerfi tekjuskatts hefði upphaflega
verið 35% samanborið við 50% í
eldra kerfi. „Þá voru ýmsir sem
börðust gegn því að staðgreiðsla
skatta yrði tekin upp einfaldlega
vegna þess að þeir trúðu því ekki
að stjórnmálamenn gætu látið þessi
35% vera, vegna þess að smáhækk-
un á prósentunni hefði ekki svo
mikið að segja þegar menn væru
vanir 50% skatti. Það varð líka
reyndin. Skatturinn var 35%, en er
■ núna í hátekjuskatti 47% í 2,2%
verðbólgu. Þegar prósentutalan .er
lág taka menn ekki eftir 1-2 pró-
senta hækkun og eru ekkert mikið
að kvarta yfir því þó forsendurnar
hafi verið allt aðrar þegar af stað
var farið."
Tryggvi kvaðst telja töluverðar
líkur á því að 10%-hlutfallið hækk-
aði á næstu árum því þegar fjár-
muni vantaði í ríkiskassann myndu
menn ekki segja mikið við því þótt
skatturinn hækkaði úr 10% í 12%.
Stimpilgjald skilar 2,5
milljörðum
En hver skyldu þá verða næstu
skref í umbótum í íslenska skatt-
kerfinu? Augu manna virðast nú
m.a. beinast að eignarskattinum og
stimpilgjaldinu. Steingrímur Ari
Arason, aðstoðarmaður fjármála-
ráðherra, telur tímabært að endur-
skoða lög um stimpilgjald og eign-
arskatt í framhaldi af upptöku fjár-
magnstekjuskatts, svo aftur sé vitn-
að til borgarafundar SPRON. Stein-
grímur Ari sagði þar að stimpil-
gjald og eignarskattur væri í huga
margra talinn ígildi skattlagningar
á fjármagnstekjur. „Stimpilgjaldið
skilar hvorki meira né minna en
tveimur og hálfum milljarði í ríkis-
sjóð. Það er kominn tími til þess
að endurskoða þau lög og ég lít á
það sem forgangsverkefni nú, þegar
fjármagnstekjuskatturinn er orðinn
að lögum, að ríkisvaldið gangi í það
að endurskoða lögin um stimpil-
gjöldin. Sama má segja um skatt-
lagningu eigna. Eignarskattur skil-
ar 2,7 milljörðum í ríkissjóð sam-
kvæmt fjárlagafrumvarpi. Það má
gera ráð fyrir því að hann skiptist
nokkurn veginn til helminga milli
einstaklinga og lögaðila eða fyrir-
tækja."
Tillaga um lægra stimpilgjald
og breiðari stofn
Steingrímur Ari var á fundinum
spurður hvað liði endurskoðun
stimpilgjalda og eignarskatts og
greindi hann frá því að ákveðin
forvinna hefði farið fram í íjármála-
ráðuneytinu. „Það er svo að stimpil-
gjaldið er mjög breytilegt og lög-
gjöfin miðast að mörgu leyti við
annan tíma en við lifum á í dag.
Þetta stimpilgjald getur verið 0,25%
af fjárhæð skuldabréfs, en getur
farið upp í 2% þegar um leigusamn-
inga ýr að ræða. „Það hefur verið
gerð tillaga í ráðuneytinu um um-
talsverða lækkun á hæsta stimpil-
gjaldinu og einnig breikkun á stofn-
inum. Það er gert ráð fyrir því að
stimilgjaldið verði breytilegt með
tilliti til lengdai' þvað almenn
skuldabréf áhrærir. Ég lít svo á að
þetta sé mikilvægt framfaramál.
Hins vegar er erfitt að afnema
þennan skattstofn, þó að margt
mæli með því, í ljósi þess að þessi
skattur skilar vel á þriðja milljarð
í ríkissjóð. Á það hefur verið bent
að við göngum lengra en margir
aðrir og þess vegna æskilegt ef
hægt væri að taka skref til lækkun-
ar.“
Varðandi eignarskattinn sagði
Steingrímur Ari að sömu atriðunum
hefði verið velt upp en vandamálið
væri að ríkið mætti ekki við því að
missa tekjurnar.