Morgunblaðið - 22.12.1996, Qupperneq 30

30 SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
SIGFÚS DAÐASON
+ Sig-fús Daðason fæddist í
Drápuhlíð í Helgafellssveit
20. maí 1928. Hann lést 12.
desember síðastliðinn í Land-
spítalanum. Sigfús var sonur
Daða Krisljánssonar bónda í
Drápuhlíð í Helgafellssveit og
Önnu Sigfúsdóttur. Fjölskyldan
fluttist að Hólmlátri á Skógar-
strönd 1982. Systur Sigfúsar
eru Ingibjörg Daðadóttir, fædd
1923, búsett í Reykjavík, gift
Jóni Hjartarsyni, sem er nýlát-
inn, og Arndís Daðadóttir, fædd
1925, gift Olgeiri Þorsteins-
syni, búsett á Akranesi.
Sigfús kvæntist Önnu Brynj-
ólfsdóttur árið 1954 en þau slitu
samvistir. Fóstursonur þeirra
er Jón Birgisson bifreiðastjóri,
fæddur 1968.
Árið 1983 kvæntist Sigfús
eftirlifandi eiginkonu sinni,
Guðnýju Ýri Jónsdóttur
cand.mag. Dætur Guðnýjar af
fyrra hjónabandi eru: Bergljót
Haraldsdóttir, fædd 1962, dag-
skrárgerðarmaður hjá Ríkisút-
varpinu, gift Hamíð Moradi.
Börn þeirra eru Hildur Maral,
fædd 1989, og Kolbeinn Jara,
fæddur 1995; Áshildur Haralds-
-J dóttir, flautuleikari, fædd 1965.
Sonur hennar er Gabriel Sölvi
Windels.
Sigfús varð stúdent frá
Menntaskólanum í Reykjavík
1951 og lauk háskólaprófi, Lic-
ence-és-Lettres, í latinu, sam-
anburðarbókmenntum og
frönskum og þýskum bókmennt-
um frá Parísarháskóla 1959.
Hann starfaði sem ritstjóri Tíma-
rits Máls og menningar 1960-
1976, var í stjórn Bókmenntafé-
lags Máls og menningar frá 1962
og formaður og framkvæmda-
sljóri félagsins 1971-1976. Sigfús
sat í stjórn Rithöfundasam-
bands íslands 1961-65.
Fyrsta ljóðabók Sigfúsar var
Ljóð 1947-51, útgefin 1951. Síð-
an komu út ljóðabækurnar
Hendur og orð 1959, Fá ein ljóð
1977, Ljóð 1947-1977 (þijár
fyrstu ljóðabækurnar endurút-
gefnar) 1980, Útlínur bakvið
minnið 1987 og Provence í end-
ursýn árið 1992. Hann samdi
einnig bókina Maðurinn og
skáldið um Stein Steinarr sem
út kom 1987.
Sigfús starfaði einnig að þýð-
ingum og má í þvi sambandi
nefna skáldsögurnar Jóhann
Kristófer eftir Romain Rolland
og Þögn hafsins eftir Vercors
og ljóðabókina Útlegð eftir
Saint-John Perse.
Sigfús bjó m.a. til prentunar
heildarútgáfu verka Þórbergs
Þórðarsonar hjá Máli og menn-
ingu og gaf út hjá eigin for-
lagi, Ljóðhúsum, fyrstu ritverk
Þórbergs í óbundnu máli undir
heitinu Ólíkar persónur árið
1976. Þá gaf Sigfús einnig út
ritverk Málfríðar Einarsdóttur
frá Munaðarnesi.
Útför Sigfúsar Daðasonar
fer fram frá Dómkirkjunni
mánudaginn 23. desember og
hefst athöfnin klukkan 10.30.
Morguninn sem skáldið fór frá
okkur logaði dökkur austurhiminn-
inn yfir borginni í rauðum, gulum
og sægrænum litbrigðum. Sjaldgæf
og undursamleg sjón. Undir hádegi
varð guli liturinn ríkjandi líkt og
vinur þess Sverrir Haraldsson
sveiflaði pensli. Og það var sem
^ > himinn, haf og land vissu hver
væri að kveðja og hvað honum bar.
Alla tíð fannst mér Sigfús Daða-
son útlendingur í þessari borg.
Limaburður hans, látbragð, yfir-
burða gáfur, þekking og viðkvæmt
geð stinga illilega í stúf við smæð
og groddaskap okkar hinna. Heilsu
hans hætta búin af loftleysinu og
lífi hans stundum ógnað af sam-
tryggingu meðalmennskunnar.
Hann þraukaði samt á meðal
okkar. Þar réð held ég mestu skop-
skynið, skáldgáfanj og samvistir
hans og Guðnýjar Ýrar.
Kannski hef ég ekki þekkt hann
alla tíð og kannski komum við ekki
úr sömu fjölskyldunni. En vinátta
hans var þess eðlis. Maður kvaddi
að kvöldi og lét ekki sjá sig aftur
fyrr en fímm árum síðar og þá var
hann samur, hlýr og sposkur. Svo
var gengið upp Laugaveginn eða
inn eftir allri Grettisgötunni og
óþarft að segja orð.
Það er gott að hafa lifað og feng-
ið að ganga með Sigfúsi stund og
stund. Eins og það er gott að eiga
þó ljóð hans að í myrkri þessa des-
embermánaðar.
María Krisljánsdóttir.
In memoriam
Við íslendingar höfum misst mik-
ið við fráfall Sigfúsar. Hann var
- - einn merkasti listamaður okkar á
síðari hluta aldarinnar; fremstur
meðal jafningja í glæsilegum
skáldahópi.
Hann var fyrirmynd okkar, sem
fáumst við listsköpun á Islandi.
Hann var strangheiðarlegur, vand-
látur og kröfuharður við sjálfan sig.
Hann bar djúpa virðingu fyrir
tungumálinu okkar og notaði það
með nærfæmi.
Snilld hans var augljós og hann
þurfti ekkert að auglýsa sig. Korn-
ungur var hann fullþroska skáld og
orti snilldarverk allt til loka.
Ljóðin voru ekki mörg og hvergi
var orði ofaukið. En þau voru inni-
haldsrík og djúp: Meitlaðar högg-
myndir í orðum, slípaðir demantar.
Þau leyna á sér, batna við hvern
lestur. Nýir þræðir samhengis og
samsvörunar koma í ljós við hvetja
athugun. Stíll þeirra er víðfeðmur,
«=*>■ klassískur í orðsins fyllstu merk-
ingu. Það glittir í Fomgrikki og
Rómveija, Biflíuna, Hávamál,
Snorra, Dante, frönsk og þýsk nú-
tímaskáld.
Kannski er öll lýrik heimsins af
einni rót. Kvæði Sigfúsar eru tíma-
laus og þau eru einstök í íslenskri
bókmenntahefð.
Og ég held að þau eigi æ meira
erindi við okkur eftir því sem tímar
líða.
Atli Heimir Sveinsson.
„Hvað sem öðru líður vil ég biðja
menn að fara varlega með orð,“
segir í frægu kvæði Sigfúsar Daða-
sonar.
Ég kynntist Sigfúsi á unglingsár-
um mínum en hann var tíður gestur
á heimili föðurbróður míns, Kristins
E. Andréssonar, sem síðar studdi
hann til náms í Frakklandi. í mínum
huga var einhver ævintýraljómi yfír
Sigfúsi. Hann hafði þá þegar gefíð
út sína fyrstu ljóðabók, Ljóð 1947-
1951, og var á föram til Parísar.
Ég leit upp til þessa gáfaða manns
og var jafnvel hálffeimin við hann.
Að námi loknu réðst Sigfús til
Máls og menningar. Hann varð
hægri hönd Kristins og með þeim
var mikil vinátta. Einnig var gagn-
kvæm virðing og vinátta milli Ein-
ars, föður míns, og Sigfúsar. Sigfús
varð aðstoðarritstjóri og síðar rit-
stjóri Tímarits Máls og menningar.
Hann tók við formennsku af Kristni
og var jafnframt framkvæmdastjóri
félagsins og hafði því mikil áhrif á
útgáfustarfsemi þess. Það var Máli
og menningu mikil gæfa, því hann
hafði djúpan skilning á skáldskap,
eins og ljóð hans og þýðingar bera
vitni um.
Atvikin höguðu því svo að Sigfús
lét af störfum hjá Máli og menn-
ingu. Hann stofnaði þá sitt eigið
forlag, Ljóðhús, og gaf meðal ann-
ars út ómetanleg ritverk Málfríðar
Einarsdóttur frá Munaðarnesi.
Við Sigfús voram vinnufélagar í
mörg ár og nánir vinir. Sigfús var
dulur og hafði ekki mörg orð um
hlutina en hann var viðkvæmur og
bjó yfír mikilli hlýju og mannskiln-
ingi. Hann hafði næma kímnigáfu
og glöggt auga fyrir hinu skoplega
í tilverunni þótt hann væri í eðli sínu
mikill alvörumaður. Öllum sem
kynntust honum náið þótti vænt um
hann.
Þótt Sigfús hyrfí frá Máli og
menningu hélst vinátta okkar
óbreytt og varla leið sá dagur að
hann kæmi ekki í búðina og drykki
kaffí með okkur, starfsfólkinu.
Morgunkaffið á laugardögum
heima hjá honum og Guðnýju Ýr,
konu hans, var föst venja. Þangað
komu margir góðir gestir og þangað
var gott að koma.
Síðustu árin átti Sigfús við van-
heilsu að stríða og var Guðný hon-
um ómetanleg stoð í veikindum
hans.
Ég kveð Sigfús með djúpri virð-
ingu og þökk og færi Guðnýju og
fjölskyldunni innilegar samúðar-
kveðjur.
Þá vil ég fyrir hönd stjórnar og
starfsfólks Máls og menningar
þakka Sigfúsi mikilsverð störf hans
í þágu félagsins.
Anna Einarsdóttir.
Sigfús Daðason skáld er látinn.
Þá sækir á hugann minning um
mann sem kom vestur í Háskóla
íslands haustið 1980 sem gestafyr-
irlesari og fór að segja okkur
frönskunemum frá Rimbaud, Baud-
elaire, Malarmée, Apollinaire og
öðram frönskum skáldjöfram. Hon-
um lá lágt rómur þannig að við
þurftum að leggja eyrun við hveiju
orði hans, en hann fjallaði svo skýrt
og greinilega um höfundana og lauk
ljóðum þeirra upp fyrir okkur á svo
látlausan hátt að við vorum hissa
á því að hafa ekki áttað okkur á
merkingu þeirra fyrir löngu. Sigfús
var með öðrum orðum frábær kenn-
ari sem kveikti áhuga nemenda
sinna á skáldskapnum, enda stór-
skáld sjálfur eins og alþjóð veit.
Mörgum árum síðar átti fyrir
mér að liggja að taka við því starfi
sem Sigfús eitt sinn gegndi, en
hann var meðritstjóri Tímarits Máls
og menningar og síðar ritstjóri þess
frá 1960-1976 og mótaði það mjög,
enda maðurinn skarpskyggn og
sjálfstæður í hugsun eins og best
sést á fjölmörgum bókmenntagrein-
um sem hann skrifaði í TMM, grein-
um sem vert væri að safna saman
og gefa út á bók. Nú þegar maður
blaðar í þeim sýnist mér til dæmis
ljóst að fáir hafí haldið vitsmuna-
legri reisn sinni jafn vel og Sigfús
á sjötta áratugnum þegar menning-
arlífíð hér á landi einkenndist helst
af kaldastríðsanda og smásálar-
skajD.
Ég kynntist Sigfúsi aldrei náið,
en átti eitt sinn við hann viðtal sem
starfsmaður RÚV fyrir nokkram
áram og hitti hann síðan á ýmsum
mannamótum, m.a. þeim sem tengd-
ust áratuga vináttu hans í garð
Frakka og franskrar menningar.
Heimsmaðurinn Sigfús var sam-
ur við sig þótt heilsan hefði verið
tæp síðustu tvö árin. í upphafi þessa
árs leitaði ég til hans þeirra erinda
að fá hann til að þýða brot úr ljóð-
inu Amers eftir franska Nóbels-
skáldið Saint-John Perse, skáld sem
hann hafði þýtt og þekkti íslend-
inga best. í þessu ljóði sem fjallar
um óravíðáttur Karíbahafsins segir
m.a. í þýðingu Sigfúsar: „Hafið í
oss, sem ber með sér silkiskijáf
úrsævar og allan sinn mikla gæfu-
svala um heiminn ... “ Ef til vill
er minningin um Sigfús Daðason
nú orðin að þessu hafí í okkur sem
eftir lifum.
Friðrik Rafnsson.
Kveðja frá Rithöfundasam-
bandi íslands
Við andlát Sigfúsar Daðasonar
skálds missa íslenskir rithöfundar
úr sínum röðum mann sem hávaða-
laust bar hróður ljóðsins víða og
ávann sér traustan virðingarsess í
hugum allra þeirra sem láta sig
bókmenntir einhveiju skipta.
Sigfús var kornungur maður
þegar hann gaf út fyrstu ljóðabók
sína og gerðist um leið einn af frum-
kvöðlum þeirrar miklu formbylting-
ar sem varð í íslenskri ljóðlist á
árunum kringum 1950. Atómskáld
vora þeir kallaðir, og þótt nafngift-
in væri oft notuð í niðrandi merk-
ingu fyrstu árin er hún fyrir löngu
orðin að heiðursnafnbót í bók-
menntasögunni.
Ljóðabækur Sigfúsar eru hvorki
margar né þykkar, enda mælast
gæði ljóðlistar ekki í blaðsíðum.
Mest er um vert að innihald bóka
hans er verðmætur hluti þess and-
lega farangurs sem við beram með
okkur á lífsgöngunni. Skáldið deyr,
en ljóðin lifa.
Sigfús á þakkir skildar fyrir fleira
en ljóðin, og meðal þess sem þar
ber hæst er áreiðanlega útgáfa
hans á bókum Málfríðar Einarsdótt-
ur. Með því að gefa út bækur þeirr-
ar stórmerku konu veitti hann okk-
ur aðgang að nýrri og framlegri sýn
á okkur sjálf og líf okkar í þessu
landi.
Rithöfundasamband íslands
kveður Sigfús Daðason með virð-
ingu og þökk, og vottar eftirlifandi
eiginkonu hans, Guðnýju Ýri Jóns-
dóttur, og öðrum aðstandendum
innilega samúð.
Ingibjörg Haraldsdóttir,
formaður Rithöfundasam-
bands íslands.
Eitt lítið ljóð er nóg. Af einu ljóði
má sjá hvort skáld er á ferðinni eða
ekki. Það hafði birst eitt lítið ljóð.
Það var í Tímariti Máls og menning-
ar, virtu menningartímariti, og ljóð-
ið var eftir ungan mann sem enginn
hafði heyrt getið um. Raunar var
hann aðeins unglingur, sextán ára,
ef ég man rétt. Við, sem þá vorum
ungir bókmenntamenn, en engir
unglingar, töldum ekki vafa á því
að þarna væri nýtt skáld að koma
fram á sjónarsviðið, og Hannes Sig-
fússon vildi að við gerðum snarlega
gangskör að því að ná honum í
okkar hóp. Reyndar var unglingur
þessi, sem hét Sigfús Daðason,
mjög handgenginn Kristni E. Andr-
éssyni ritstjóra Tímarits Máls og
menningar, því hann var orðinn,
að sagt var, einskonar fóstursonur
Kristins og Þóru konu hans, og það
var einmitt á heimili þeirra sem ég
kynntist honum, því ég var þá orð-
inn heimagangur þar, enda kom það
einkum í minn hlut að ná unglingi
þessum í okkar hóp, en það vissum
við að Kristinn E. Andrésson var
vandlátur ritstjóri og birti ekkert
fyrir einskæran vinskap, ef honum
þótti það ekki frambærilegt.
Við Sigfús urðum óðar en við
vissum af góðir vinir og sátum oft
saman á kaffihúsum Reykjavíkur.
Það var einmitt á slíkum stað,
Hressingarskálanum í Austur-
stræti, sem við byijuðum á því að
gamni okkar að þýða ljóð úr erlend-
um málum og héldum því áfram
næstu árin meðan Sigfús var að
læra undir stúdentspróf, en ég að
vinna fyrir mér með músíkkennslu
eða slaghörpuleik í danshúsum.
Þýðingar okkar fengum við birtar
í Þjóðviljanum undir einkennisstöf-
unum J.Ó.S.D., og var sumt af því
nýstárlegt og ekki vel séð, enda var
það víst svokallaður módernismi,
þó það orð væri ekki enn komið í
tísku hér á landi og orðið atóm-
skáld ekki enn uppfundið. Þýðing-
arnar vora, hygg ég, nokkuð við-
vaningslegar, en þó fengum við
hrós fyrir eina þeirra, þar sem var
kafli úr löngum ljóðabálki eftir
Pablo Neruda, og birtist í Tímariti
Máls og menningar, enda pólitískt
kvæði sem féll í kramið hjá sósíalist-
um sem við fylgdum báðir að mál-
um, þótt við færam aðrar leiðir í
skáldskap okkar en sumum þeirra
hugnaðist. Kveðskapurinn eftir
Pablo Neruda þýddum við úr ensku
og endurskoðuðum hann seinna
með samanburði við spænska text-
ann.
Sigfús var frá barnæsku heilsu-
veill og eftir að ég kynntist honum
var hann um tíma á Vífilsstaða-
hæli og öðrum sjúkrahúsum meðan
hann var að lesa undir stúdents-
próf. Hann las því mikið utanskóla,
en hann var svo skarpur að af bar,
og því stóðst hann raunina, enda
var hann einsog fullorðinn maður
viðmælis, þegar ég kynntist honum
sextán ára gömlum.
Þetta voru árin fyrstu eftir lok
seinni heimsstyijaldar, árin þegar
vonir um betri heim köfnuðu í ótta
kalda stríðsins. Við höfðum ekki
hátt í ljóðum okkar, við Sigfús, og
þóttum að vonum ekki mikil bylt-
ingarskáld. Þó var hugur okkar
beggja bundinn því sem var að
gerast í heimsmálunum, og Sigfús
sagði þá í einu ljóði sínu, sem birt-
ist í fyrstu bók hans 1951, um sama
leyti og hann hélt til Frakklands
að loknu stúdentsprófi:
Sprengjur falla
byggðir brenna
atómið sundrast...
Það voru þeir tímar, þegar atóm-
ið hafði sundrast. Hvað var fram-
undan? Það vissi enginn. En við
trúðum enn á frelsi, jafnrétti og
bræðralag. Og við trúðum á mennt-
unina. Þó var það ef til vill ekki sú
tæknimenntun sem menn trúa mest
á nú um þessar mundir. Sigfús
beið ekki boðanna, þegar hann hafði
lokið stúdentsprófi, hann hraðaði
sér til Frakklands að læra meira.
Hann sagði löngu seinna í útvarps-
viðtali, að það muni hafa verið fyr-
ir áhrif frá mér sem hann valdi það
land, og vel kann eitthvað að vera
til í því, en meðan hann var við nám
í Frakklandi, þar sem hann nam
frönsku og franskar bókmenntir,
var honum falið að taka við af Þór-
arni Björnssyni frönskukennara og
skólameistara Menntaskólans á
Akureyri, að þýða hið mikla verk
Jóhann Kristófer eftir Romain Rol-
land, en Þórarinn hafði þá þýtt
fyrsta hlutann og var of störfum
hlaðinn til að geta haldið verkinu
áfram. Sigfús var þá við nám í
París við Sorbonne-háskóla, en áður
hafði hann verið í Aixen-Provence
í Suður-Frakklandi og búinn að ná
tökum á frönskunni. I París kynnt-
ist hann íslenskri stúlku, Ónnu
Brynjólfsdóttur, sem vann skrif-
stofustörf í sendiráði Íslands þar í
borg, og voru þau í tilhugalífi þeg-
ar ég kom fyrst til Parísar. Þau
leiðbeindu mér fyrstu sporin í borg-
inni. Sumarið eftir og síðar buðu
þau mér í litlu íbúðina sem þau
höfðu tekið á leigu, og þar hafði
Sigfús aðstöðu til þýðingastarfa
sinna, þótt húsrýmið væri ekki
stórt. Hann lauk við Jóhann Kristó-
fer með sóma, og þótti ýmsum það
vel af sér vikið, þar sem slík vinna
hlaut óhjákvæmilega að tefja hann
frá náminu. Jafnframt orti hann á
þessum áram þau ljóð sem birtust
í annarri bók hans 1958, og nefnd-
ist Hendur og orð, en þar var hin
fleyga orðsending til manna um að
fara varlega með orð, því „þau geta
sprangið, og þó er hitt öllu hættu-
legra, það getur vöknað í púðrinu".
Fleiri ljóðabækur átti Sigfús eftir
að láta koma fyrir almenningssjónir
seinna meir og þýðingu á löngum
ljóðabálkum eftir hið strembna
franska nóbelsskáld Saint-John
Perse, ennfremur bók um Stein