Morgunblaðið - 14.03.1997, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 14. MARZ 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
„Mín mynd er aðeins sú sem í
mínum huga er sú rétta“
Verðlaunabók Norðurlandaráðs um Herman
Bang var skrifuð í stóru og nútímalegu
timburhúsi í frumskógargarði á Sjálandi.
Sigrún Davíðsdóttir heimsótti verðlauna-
höfundinn Dorrit Willumsen og fræddist
um vinnubrögð hennar og hvers vegna hún
laðaðist að höfundinum, sem horfði bæði
kven- og karlaugum á tilveruna.
Morgunblaðið/Sigrún Davíðsdóttir
Dorrit Willumsen
Hún er lágvaxin, hnellin og
dökkhærð, klædd hárauðri víðri
og síðri peysu og þröngu pilsi nið-
ur að hnjám, þar sem hún kemur
gangandi að garðhliðinu. Garður-
inn er í vetrarskrúða og jafnvel í
þeim ham er hann þéttur og mikil-
úðlegur. „Hann er næstum eins
og frumskógur á sumrin og mað-
urinn minn ræktar ýmsar sjald-
gæfar jurtir,“ segir hún til skýr-
ingar. Húsið er sérkennilegt timb-
urhús, framhliðin er einn stór
gluggi. Það hefur á sér firna nútí-
malegt yfirbragð og hefur vaxið
af viðbyggingum þau 26 ár, sem
þau Dorrit Willumsen og maður
hennar, Jess 0msbo leikrita- og
ljóðskáld, hafa búið þarna. Þegar
inn kemur blasir við stórt herbergi
með borðstofuborði og eldhúsi í
öðrum endanum. Alls staðar eru
blóm, bækur og blöð og inni i
aðliggjandi herbergjum er það
sama að sjá. Þeim, sem kunna vel
sig innan um bækur og blóm, hlýt-
ur að líða vel hér í hlýlegri návist
rithöfundarins. Hún er annars
svolítið feimnisleg, en svarar fyrir
sig fáum orðum af yfirlætislausri
gaumgæfni og íhugulli yfirvegun.
Dorrit Willumsen er fædd 1940
og fyrsta bók hennar, smásagna-
safn, kom út 1965. Um feril sinn
að skriftunum segir hún að alveg
frá því hún fyrst vissi að það var
til eitthvað sem hét að vera rithöf-
undur, þá hafi hún ætlað sér það.
„Ég byrjaði að skrifa sem krakki
og gerði tilraunir til að skrifa
skáldsögur í sumarfríinu, því mér
fannst að það gæti ekki verið
mikill vandi að skrifa eins og eina
skáldsögu í höndunum á sex vik-
um. En ég komst líka að því að
svo auðvelt var þetta nú ekki.“
Hún segist alltaf hafa haft
gaman að orðum og mikið velt
þeim fyrir sér. Hún bjó með móð-
ur sinni og yngri systur hjá ömmu
sinni og afa á Norðurbrú og naut
þess að hlusta á afa segja sögur,
því hann var sagnamaður af guðs
náð. „Það voru kannski ekki allar
sögurnar hans jafn mikið við hæfi
bama, en hann hafði þessa náð-
argjöf að kunna að segja frá. Mig
langaði líka til að kunna að segja
frá, en ég var alltof feimin, svo
það átti betur við mig að skrifa."
Sögur afa fjölluðu um uppvöxt
hans í Kaupmannahöfn, þar sem
hann lærði til smiðs, þar til hann
fór til sjós fjórtán ára og sigldi
um árabil um allan heim, til Ástr-
alíu, Afríku og Ameríku, lengi vel
á enskum skipum. Svo lengi að
hann varð á endanum ríkisfangs-
laus.
Þegar Dorrit Willlusen var tví-
tug vann hún á skrifstofu og
ákvað nú að láta skriftadrauminn
rætast, svo í sumarfríinu leigði
hún sér herbergi í Holte, norðan
Kaupmannahafnar, og ritvél líka
og hóf að semja skáldsögu. „Mér
fannst ég hafa frá svo miklu að
segja. Það er ekki að spyrja að
þegar maður er tvítugur ... Ekki
dugði sumarafríið þó til að ljúka
bókinni og svo varð ég að skila
ritvélinni, en hélt áfram í höndun-
um og á endanum gat ég skilað
pappírsstafla inn til Gyldendals.
Þeir voru svo elskulegir að lesa
hann í gegn og sögðu mér að
þetta væri nú ekki skáldsaga, en
yrði góð smásaga og ég skyldi
halda áfram. Það varð mér mikil
uppörvun að þeir skyldu sjá eitt-
hvað í þessu, en ég var lengi að
þessu því ég gat aldrei sest við
skriftir fyrr en eftir að vinnunni
lauk kl. 17. Ég beitti gagnrýninni
og þessi stóri stafli varð á endan-
um sex blaðsíðna smásaga, sem
birtist í fyrsta smásagnasafninu
mínu 1965.“
Tveir rithöfundar
undir sama þaki
Þegar fyrsta bókin kom út var
hún gift og átti einn son og þau
hjónin voru flutt frá Kaupmanna-
höfn til Viby á Sjálandi, þar sem
þau hafa búið síðan. Dorrit Will-
umsen segir það algjöra tilviljun
að hún skuli hafa gifst rithöf-
undi. „Við hittumst í háskólanum,
þar sem ég vann á skrifstofunni,
en hann var við nám. Þegar hann
bauð mér út vissi ég ekki að hann
hafði þegar fengið gefið út ljóða-
safn og hann vissi auðvitað ekk-
ert um mínar áætlanir."
Hún brosir að spurningunni um
hvernig sambúð tveggja rithöf-
unda sé. „Það er bæði gott og
slæmt að báðir fáist við skriftir,
en við skiljum minnsta kosti vel
að maður vilji helst sitja við skrift-
ir og ekkert annað. Það er kannski
ekki sérlega gott þegar öðru geng-
ur fjarska vel, en hitt hefur rekið
í vörðurnar og fyllist eirðarleysi.
Með tímanum lærist manni að slík
tímabil koma, en þau ganga líka
yfir.“ Hún segir þau vita hvað
hitt sé með í takinu, en þau lesi
ekki yfir hvort hjá öðru og maður-
inn hennar las ekki bókina um
Bang fyrr en hún kom út. Nú er
sonurinn líka tekinn til við skrift-
ir. Hann er 26 ára og fyrsta ljóða-
bókin hans kemur út í vor. „í
skriftum sínum líkist hann hvor-
ugu okkar, en hann er þó líkur
okkur að því leyti að við vissum
ekkert um ljóðabókina fyrr en hún
hafði verið samþykkt á forlaginu,
en sannast sagna kom það okkur
ekki á óvart að hann skrifaði."
Það líður vart sá dagur að Dorr-
it Willumsen setjist ekki við skrift-
ir. „Það er það fyrsta sem ég geri,
þegar ég vakna, eftir að hafa far-
ið á fætur og fengið mér morgun-
mat. Ég vinn svona framundir kl.
eitt og svo aftur síðdegis, ef vel
gengur."
Með augum beggja kynja
Danski rithöfundurinn Herman
Bang hefur verið Dorrit Wilumsen
kærkomin lesning síðan í mennta-
skóla, segir hún, „og þetta gamla
dálæti mitt á honum hefur aldrei
dofnað. Örlög hans voru
dramatísk og hrífandi. Hann var
hugrakkur og vissi ekki hvað það
var að gefast upp. Hann reyndi
fyrir sér sem leikari, en þegar það
gekk ekki gerðist hann leikstjóri.
Hann var óvenju fjölhæfur
blaðamaður, svo það er óhætt að
segja að hann hafi haft fjarska
margt til brunns að bera.“
En Bang veitti Willumsen ekki
aðeins tækifæri til að kafa í
áhugaverð örlög, heldur einnig að
takast á við áhrifamikið efni. „í
þessu formi, skáldsögu í ævisögu-
formi, gafst mér tækifæri til að
sökkva mér niður í ást milli karl-
manna, sem á þessum tíma var
refsiverð. Þa'ð er í sjálfu sér ekki
aðeins ást milli karlmanna, sem
heillar mig, heldur þeir erfiðleik-
ar, sem slík sambönd ollu. Þeir
urðu að fela ást sína. Bang gætti
þess að brenna öllum bréfum, sem
hugsanlega innihéldu eitthvað í
þessa átt, og það eru til heimildir
um að hann hafi af mikilli tillits-
semi sagt þeim, sem sendu honum
bréfin, að hann hefði brennt þau.
Hann talaði aldrei um að hann
hneigðist að körlum, en í öllu sínu
hátterni kom það glögglega fram.
Sem Ieikstjóri var hann sérlega
góður í að segja konum til, því
hann hreifst af því að leika kven-
hlutverk og fyrir ungar leikkonur
var hann nánast hættulega seið-
andi. Samtímamönnum hans duld-
ist ekki hveijar kenndir hans voru
og það eru til skopmyndir af hon-
um og vinum hans úr samtíma
blöðum og umsagnir, sem benda
greinilega til þessa.“
En einmitt af því að ást af þessu
tagi var bannorð er heldur ekki
vitað nákvæmlega hvers konar
sambönd Bang átti við þá menn
sem voru nánir vinir hans, segir
Dorrit Willumsen. „í endurminn-
ingum sínum lætur vinur hans
Christian Houmark eins og sam-
band þeirra hafi verið mjög
dramatískt og segist hafa verið
ástfanginn af Bang, sem hafi vís-
að honum á bug. Houmark líkti
eftir Bang og lætur eins og hann
hafi líka átt erfiðan föður og fal-
lega móðir. Annar vinur Bangs
var leikarinn Fritz og um hann
var sagt að mörgum árum eftir
að sambandi þeirra lauk hafi enn
mátt merkja áhrif Bangs á hann.“
Dorrit Willumsen segir engan
vafa á að Bang hafi verið gríðar-
lega heillandi maður, sem hafði
sterk áhrif á þá, sem hann um-
gekkst. „Hann hafði svo margar
hliðar og var ákaflega aðlaðandi.
Margar konur áttu í honum
trúnaðarvin og meðal bréfa til
hans eru mörg frá konum. Hann
varð líka ástfangin í konum, eins
og ungfrú Ferslew, þegar hann
var ungur. Hún var hugrökk ung
kona á þeim tímum þegar það var
ekki talin sérlega kvenleg dyggð
og það var vísast ekki síst það sem
hann hreifst af.“
Á okkar tímum myndi líf Bangs
hafa verið snöggtum öðru vísi,
segir Dorrit Willumsen. „Hann
hefði ekki þurft að halda aftur
af ást sinni til annarra karlmanna
og hefði getað skrifað um hana
eins og hann lysti. Það hefði ör-
ugglega fært honum frelsi og
hamingju, því eins og hann lýsti
sjálfur þá leit hann á lífið með
augum beggja kynja.“ Einnig fjár-
málin hefðu verið honum auðveld-
ari viðureignar nú á tímum, bend-
ir Willumsen á, „því önnur eins
eyðslukló og hann var væri ein-
faldlega sett undir umsjón bank-
ans“.
Tími afa og ömmu var
einnig tími Bangs
Sagan um Bang er ekki sú
fyrsta, sem Dorrit Willumsen hef-
ur skrifað um persónur, sem hafa
verið til, en hún hefur ekki áður
skrifað um persónu, sem jafnmikl-
ar heimildir eru til um. Hins vegar
segist hún ekki gera neinn sér-
stakan greinarmun á að skálda
upp persónu með atriði úr eigin
reynslu og nota persónu, sem hef-
ur verið til. „Munurinn er kannski
helst sá að maður fær söguþráðinn
í kaupbæti, þegar persónan er
raunveruleg, en þá er maður líka
bundinn af honum og verður að
fylgja honum svona nokkurn veg-
inn.“ Sama er að segja um um-
gjörðina og andrúmsloftið. „í bók-
inni um Bang var það kostur að
ég þekkti afa og ömmu vel, því
þeirra tími var einnig tími Bangs.
Ég þekkti Kaupmannahöfn þessa
tíma vel úr frásögnum þeirra og
vissi hvað það var að vera þjón-
ustustúlka, sendill eða stofustúlka
á þessum tíma.“
Glíman við Bang fól líka í sér
sérstaka erfiðleika, því að svo
margir þekkja verk hans og hafa
í huga sér eigin mynd af honum
og til eru svo margar sögur af
honum.„Erfiðasti hjallinn voru
bækur hans, sem ég held svo mik-
ið upp á, og því vildi ég svo gjarn-
an að það sem ég skrifaði yrði
svona nokkurn veginn gott. Svo
vissi ég líka að bókin yrði lesin
af fólki, sem finnst það eiga verk
hans ekki síður en ég. Og allir
gagnrýnendurnir hafa sín sér-
stöku tengsl við Bang. En hver
og einn getur haft sína mynd af
Bang, því það er úr nógu að moða
í hans ævi og örlögum. Ég bregð
upp minni mynd af Bang og mín
mynd er aðeins sú, sem í mínum
huga er sú rétta ...“
f Norræna húsinu
Dorritt Willumsen er gestur á
danskri bókmenntakynningu í
Norræna húsinu á morgun, laug-
ardag klukkan 16. Þar mun hún.
lesa úr bók sinni og svara spurn-
ingum.
Heimur
Guðríðar
til Snæ-
fellsness
LEIKRITIÐ Heimur Guðríðar
- Síðasta heimsókn Guðríðar
Símonardóttur í kirkju Hall-
gríms eftir Steinunni Jóhann-
esdóttur verður sýnt á Snæ-
fellsnesi.
Ólafsvíkurkirkja verður 30
ára á árinu og verður afmæl-
is kirkjunnar minnst með
ýmsum hætti í tónlist, söng
og töluðu orði. Sunnudaginn
16. mars veður leikritið Heim-
ur Guðríðar sýnt í Ólafsvíkur-
kirkju. En mánudaginn 17.
mars verður sýning í Grund-
arfjarðarkirkju. Sýningarnar
hefjast kl. 20.30 bæði kvöldin.
Silkimálun
í Sneglu
listhúsi
í GLUGGA rauðmálaðs húss
á horni Grettisgötu og Klapp-
arstígs í Reykjavík þar sem
Snegla listhús er staðsett
stendur nú yfir kynning á
textílverkum Þuríðar Dan
Jónsdóttur. Verkin sem kynnt
eru að þessu sinni eru öll
máluð á silki.
Þuríður útskrifaðist úr tex-
tíldeild Myndlista- og hand-
íðaskóla íslands 1985. Hlaut
styrk úr sjóði Pamelu Bre-
ment Sanders við Haystack
Mountain school of art and
Crafts, í Bandaríkjunum sum-
arið 1986. Kynningin stendur
til 24. mars.
Snegla er opin virka daga
kl. 12-18 og laugardaga kl.
10-14.
Burtfararpróf
í Grensás-
kirkju
TÓNLEIKAR verða haldnir á
vegum Tónlistarskólans í
Reykjavík í Grensáskirkju
iaugardaginn 15. mars kl. 17.
Tónleik-
arnir eru
burtfarar-
próf Krist-
ínar Lárus-
dóttur
sellóleikara
frá skólan-
um. Krist-
inn Örn
Kristinsson
leikur með
á píanó.
Á efnis-
skrá eru Svíta nr. 3 í C-dúr
fyrir einleiksselló BWV 1009
eftir J.S. Bach, íslensk þjóð-
lög í útsetningu Hafliða Hall-
grímssonar, Kol Nidrei op. 47
eftir Max Bruch og Sónata
nr. 3 í A-dúr op. 69 fyrir píanó
og selló eftir L.v. Beethoven.
Aðgangseyrir er kr. 300.
Kvikmynda-
sýningar
fyrir börn
DÖNSK barna- og ijölskyldu-
mynd, Otto er et næsehom,
verður sýnd í Norræna húsinu
sunnudaginn 16. mars kl. 14.
Kvikmyndin er með dönsku
tali og er byggð á sögu eftir
Ole Lund Kirkegaard.
Aðgangur er ókeypis.