Morgunblaðið - 14.03.1997, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FÖSTUDAGUR 14. MARZ 1997 29
Nornir í leir og
hulinn harmur
í flæðarmáliiiu
MYNDPST
Norræna húsid —
sýningarsalur
og anddyri
LEIRLIST
Samsýning/Lena Cronqvist
Opið kl. 14-19 alla daga til 16. mars;
aðgangur kr. 200 - sýningarskrá
kr. 200.
NORRÆN samvinna verður ekki
aðeins til fyrir tilverknað opinberra
aðila og nefnda, heldur ekki síður
fyrir framtak einstaklinga, sem
eiga sér sameiginleg markmið. Sýn-
ingin sem nú stendur yfir í sölum
Norræna hússins er af síðara tag-
inu, en hér hafa tólf leirlistarkonur
frá öllum Norðurlöndunum tekið sig
saman um farandsýningu undir yf-
irskriftinni „Norrænar nornir“.
Sýningin var fyrst sett upp af
Borreby sýningarsalnum í Dan-
mörku í fýrra, en mun auk viðkom-
unnar hér fara til Finnlands, Nor-
egs, Hollands og mögu-
lega Frakklands, allt
fram á næsta ár. Þannig
mun þessi kynning ná
nokkuð út fýrir Norður-
löndin, eins og vera ber.
I hópi sýnenda eru
fjórar listakonur frá Nor-
egi, þrjár frá Danmörku,
tvær frá Finnlandi og
íslandi og ein frá Sví-
þjóð. Flestar eiga þær
langan feril að baki, enda
kemur fljótt í ljós við
skoðun sýningarinnar að
hér eru leidd saman verk
þroskaðra listamanna,
sem hver fyrir sig hefur
þróað sína eigin myndsýn
í átökum við form og
efni. Þrátt fyrir það má
hér víða sjá skyldleika
við efnistök annarra listamanna,
þannig að þessi listsköpun er í
sterku samhengi við margt sem er
að geijast í öðrum miðlum í mynd-
listinni.
Leirlistin er löngu komin inn á
svið höggmyndalistarinnar fremur
en að vera bundin við gerð nytja-
muna, og það sést vel hér. Þær lista-
konur sem nýta form nytjahluta
gera það til að skapa sjálfstæð lista-
verk, eins og sést t.d. í fínlegum
vösum Kristínar Andreassen, þar
sem vinnsla ytra byrðis minnir öðru
fremur á fjölbreytta ásýnd yfirborðs
jarðskorpunnar. Tilvísun Marit
Tingleff í stórar eldhússkálar er á
sama hátt auðsæ, en virkar fremur
sem virðingarvottur við upprunann
en eftiröpun á honum. Fötur Tove-
Lise Rokke Olsen eru heldur engar
venjulegar fötur, heldur sjálfstæðir
skúlptúrar byggðir á kunnuglegu
formi.
Önnur verk tengjast oft öðrum
listmiðlum. Má þar líta til málverks-
ins varðandi frásagnarverk Birgit
Krogh og til grafíklistar eða korta-
gerðar í forvitnilegum verkum Unn-
ar Margrethe Johnsen, en báðar
þessar listakonur líta mjög til leturs
og ritmáls sem hráefnis fyrir sína
listsköpun.
Flestar hinna sýnendanna eru í
reynd að skapa fjölbreyttar högg-
myndir í leir. Postulínsegg Kolbrún-
ar Björgólfsdóttur (Koggu) njóta
sín vel í „Spíral lífsins" (þó ekki séu
þau 258 talsins), og nákvæm upp-
röðun þeirra vísar til þess viðkvæma
jafnvægis, sem fjöregg tilverunnar
búa við. Guðný Magnúsdóttir hefur
leitað aftur til fornra rita um texta
á verk, sem er þrungið „Fræ“ þess
sem síðar á eftir að þróast; „Ræt-
ur“ hennar vísa til villtra íslenskra
jurta, en formið er kunnuglegt frá
annarri leiriistarkonu.
Öskjur og kistur Betty Engholm
eru þungar og sterkar, og þessi
grófu og eilítið bjöguðu form eru
greinilega byggð á minnum fornra
menningarheima; nornirnar henn-
ar hafa orðið að vörumerki sýn-
ingarinnar, þar sem þær sitja og
gapa eða syngja framan í tilver-
una. Karin Windnas-Weckström
sýnir hér afar tæra formvinnu, og
Nina Karpov leggur til svifverk,
þar sem leirinn er í óvæntu hlut-
verki.
Loks er kvenímyndin í aðalhlut-
verki hjá Ninu Hole, en hún gerir
nornir einnig að viðfangsefni sínu,
auk formsterkra turna, sem vísa
einnig til sögunnar með sínum
hætti.
Þessi sýning nýtur sín ágætlega
í rými sýningarsalanna, og persónu-
leg einkenni hverrar listakonu koma
vel fram. Samsýningar af þessu
tagi eiga dijúgan þátt í að gefa
landsmönnum tækifæri til að fylgj-
ast með þróun hinna ýmsu listmiðla
hér á landi jafnt sem annars stað-
ar, og eru listunnendur því hvattir
til að nýta sér þetta tækifæri sem
best.
KRISTIN Andreassen: Vasi.
GRAFÍK
OG HÖGGMYNDIR
í anddyri Norræna hússins stend-
ur yfir sýning á nokkrum verkum
frá hendi sænsku listakonunnar
Lenu Cronqvist. Af næmri meðferð
viðfangsefnisins má ráða að hér fer
reynd listakona, enda á hún rúm-
lega þijátíu ára sýningarferil að
baki. Á sýningunni eru þijár högg-
myndir úr bronsi og tuttugu grafík-
myndir, flestar unnar með þurrnál.
Myndefnið er hið sama í öllum
verkunum, þ.e. telpa eða telpur í
sínum eigin sakleysislega heimi -
að leik, með dúkkur og ketti, eða
framan við górillur í búrum sínum.
Þetta er unnið með einföldum hætti
sem hentar grafíkmiðlinum vel, og
er síðan fært yfir í höggmyndir
þannig að rýmið er vel afmarkað
og þrengir í raun að myndmálinu
með svipuðum hætti og stærð graf-
íkplötunnar gerir í hinum verkunum.
Á bak við barnslega og fremur
grófa framsetningu þessa einfalda
efnis má þó greina aðra og eymdar-
legri lífssýn en þann leik æskunn-
ar, sem liggur í yfirborðinu. Hér
þarf aðeins að líta á fjarrænan og
gleðisnauðan svip stúlknanna í
flestum verkanna eða t.d. með-
höndlun telpunnar á mömmu- og
pabbadúkkum (nr. 6 og 7) til að
sjá að ekki er allt sem skyldi; að
baki liggja ógnvænlegir leyndar-
dómar um svikna æsku og sakleysi
sem hefur verið leikið grátt. Þessi
heildarhrif um hulinn harm styrkj-
ast af þeim andstæðum ljósra og
dökkra flata sem marka rýmið i
myndum eins og nr. 10, þar sem
telpan stendur fyrir framan búr
górilluapa.
Þessi sýning setur þannig fram
athyglisverðan undirtón við einfalt
myndefni, og lýsir því glögglega
að í listum - eins og í lífinu sjálfu
- er ekki allt sem sýnist.
Eiríkur Þorláksson
LEIKLIST
Leikfélag
Ilveragcrðis
SALKA VALKA
eftir Halldór Laxness. Leikstjóri:
Inga Bjamason. Aðstoðarleikstjórar:
Anna Jórunn Stefánsdóttir og
Svanhildur Jóhananesdóttir. Ljós:
Inga Bjamason, Bjarki Sigin-ðarson,
Grétar Einarsson. Búningar:
Margrét Kristjánsdóttir og
Jóna Guðjónsdóttir. I aðalhlutverk-
inn: Sólveig Jónsdóttir, Svala
Karlsdóttir, Margrét Ásgeirsdóttir,
Sævar Þór Helgason, Sigurður
Blöndal, Magnús Stefánsson,
Steindór Gestsson, Rannveig
Hjálmarsdóttir, Grétar Einarsson.
Hótel Hveragerði 11. mars.
LEIKFÉLAG Hveragerðis á
fimmtíu ára afmæii um þessar
mundir og minnist þess með því
að setja Sölku Völku á svið. Það
er einkar vel til fundið, bæði
vegna þess að talsverður fjöldi
leikara á öllum aldri stígur þar á
svið, og einnig vegna þess að í
verkinu er rammíslensk taug rétt
eins og í leikfélaginu sjálfu (og
reyndar áhugaleikhúsum um allt
land). Þetta er fólk sem lætur
ekki skammta sér skemmtun á
gervihnattaöld heldur skapar
hana og stýrir henni sjálft. í því
hlýtur sjálfstæði íslenskrar menn-
ingar að vera fólgið.
Það er skemmst frá því að
segja, að mjög vel hefur til tekist
til með þessa sýningu á Sölku
Völku. Sviðsetning er einföld,
látlaus, atriðaskipting hröð og
ljósabeiting markviss og áhrifa-
rík. Búningar eru sérstaklega
góðir og staðsetja verkið í tíma.
Gaman þótti mér að sjá gömlu
gúmmískóna aftur, en þó fannst
mér blessunin hún Sigurlína,
móðir Sölku, einum of vel skóuð.
Búningar yfirstéttarunganna
Bogesens og förðun þeirra voru
með ágætum. Nú er það svo að
frá leikrænu sjónarmiði er Salka
Valka tvískipt verk. Fyrir hlé
fjallar verkið um umkomuleysi
mæðgnanna Sigurlínu og Sölku,
andlegar freistingar þeirra og
holdlegar, en eftir hlé sjáum við
ást þeirra Sölku og Arnalds
tvinnast við samfélagsátök
tímans og hugsjónaeld. Því er
ekki að leyna að fyrri hluti verks-
ins hefur ætið höfðað meira til
mín, og svo var einnig hér. Þar
er ekki síst fyrir að þakka stór-
leik Svölu Karlsdóttur sem Sig-
urlínu. Svala hefur ágæta fram-
sögn, sterka nánd á sviði, og
þetta þriðjudagskvöld sýndi- hún
tilfinningalega dýpt og lék af
innlifun sem var bæði sönn og
grípandi. Áhugaleikur verður
ekki öllu betri. Önnur stjarna
kvöldsins er tvímælalaust Magn-
ús Stefánsson sem Steinþór
Steinsson. Magnús sýndi líka
mikla innlifun og talsverða innri
togstreitu og var í öllu fasi trú-
verðugur í hlutverki sínu. Hann
skapaði eftirminnilegan persónu-
leika á sviðinu, íslendinginn í flæð-
armálinu sem er sjálft flæðarmál-
ið, mitt og þitt, breyskur en ekta.
Þótt þessir tveir leikarar hafi
fangað athyglina hvað mest, er
rétt að geta þess að allur leikhóp-
urinn var góður og framsögn yfir-
leitt til fyrirmyndar. Sólveig Jóns-
dóttir og Margrét Ásgeirsdóttir
fóru vel með hlutverk Sölku, Sól-
veig sem sú yngri, en Margrét
sem hin eldri. Steinþór Gestsson
er æfður leikari sem býr yfir tals-
verðri tækni. Hann var góður
bæði sem Guðmundur Jónsson
kadett og Jóhann Bogesen kaup-
maður. Sævar Helgason lék Arn-
ald yngri ágætlega, flutti draum-
sýnahjal hins unga manns vel og
var spaugilegur sem Beinteinn í
Króknum.
Og það sópaði að Rannveigu
Hjálmarsdóttur sem Toddu
truntu. Sigurður Blöndal lék Arn-
ald eldri og hafði erfitt hlutverk
að túlka eldhug baráttumannsins
og tilfinningalega bælingu hans.
Stefán Sigurðsson lék lækninn og
mælti fram hans furðulegu og
frægu yrðingar með hiki sem
hæfir hlutverkinu vel. Stefán var
elsti leikari sýningarinnar, 96 ára
(segi og skrifa), en sá yngsti var
5 ára.
Þannig má segja að þetta sé
sýning fyrir fólk á öllum aldri. í
salnum var einnig fólk á öllum
aldri og skemmti sér vel. Sunn-
lendingar alla leið vestur á land
og austur á firði: Sjáið þessa sýn-
ingu og rifjið upp hvað það er að
vera íslendingur. Það gefast ekki
betri tækifæri til þess en einmitt
Salka Valka í Hveragerði.
Guðbrandur Gíslason