Morgunblaðið - 15.03.1997, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 15. MARZ 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Það eru þrír
biskupar
EF FRUMVARP það
sem nú hefur verið lagt
fram á Alþingi um
stjórn þjóðkirkjunnar
verður samþykkt þá
kemur það til með að
marka tímamót í
kirkjusögu Íslands.
Framkvæmdavald fær-
ist frá kirkjumálaráðu-
neyti til biskupsemb-
ættisins og ljöggjafar-
vald í kirkjumálum fær-
ist frá Alþingi til kirkju-
þings. Ríkið tekur yfir
kirkjueignir en greiðir
í staðin 138 prestum
og 18 starfsmönnum
biskupsstofu laun.
Það er margt gott um þetta frum-
varp að segja en það er nauðsynlegt
að athuga betur það sem segir um
biskupsþjónustuna og staðsetningu
starfsmannanna 18 sem gert er ráð
fyrir að starfí á stofu biskupsins í
Reykjavík.
Það er staðreynd að það eru þrír
biskupar starfandi í þjóðkirkjunni
og þeir sitja í Reykjavík, í Skálholti
og á Hólum. Kristin kirkja tekur
vígslur alvarlega og það er ekkert
sem hindrar það að ákveðið verði
með lögum að víglsubiskuparnir fari
með fullt biskupsvald í gömlu bisk-
upsdæmunum, að þeir vígi presta
sem þangað fara til þjónustu, vígi
kirkjur og vísiteri söfnuði. Biskup
íslands mun eftir sem áður hafa nóg
að gera við biskupsþjónustu á höfuð-
borgarsvæðinu auk þess sem hann
sæi um tengsl kirkjunnar við stjórn-
völd og erlend samskipti kirkjunnar.
Um þessa verkaskiptingu biskups-
þjónustunnar hefur margt verið tal-
að og ritað, en þegar á hefur reynt
hefur vantað herslumuninn á það
að hún hafí komist til framkvæmda.
Mig grunar að ein af orsökunum
fyrir því sé að stjómvöldum hafi
allt frá byijun 19. aldar þótt hentug-
ast og öruggast að hafa
einn ábyrgan biskup
innan seilingar.
Biskupinn í Reykja-
vík kemst ekki yfir allt
sem hann á að gera
með góðu móti og alls
ekki eftir að mál eru
komin á hans borð sem
áður voru í ráðuneyt-
inu. Biskupar verða að
geta sinnt og leyst úr
vandamálum og verk-
efnum sem upp koma í
söfnuðunum úti um allt
land og til þess verða
þeir að þekkja aðstæður
og hafa tíma til að setja
sig inn í málin og fylgja
lausn þeirra eftir. Það er útilokað
að biskup á þriðju hæð í kirkjuhús-
inu við Laugaveg geti sinnt þessu
þrátt fyrir það að símaþjónusta, fax-
Þjóðkirkjan, segir Pét-
ur Pétursson, starfar
í umhverfi, sem æ meir
mótast af fjölhyggju
og einstaklingsfrelsi.
tæki og fjölmiðlun sé fyrir heiidi.
Við tímafrekar vísitasíur úti á lands-
byggðinni hrannast verkefnin upp á
skrifstofu biskupsins í Reykjavík því
eins og kerfið er og verður útheimt-
ir það að biskupinn þar sé ávallt til
taks á skrifstofu sinni.
Fyrir nokkrum árum fluttu vígslu-
biskuparnir aðsetur sitt á gömlu
biskupssetrin og það er í raun og
veru furðulegt að nú skuli tækifærið
sem gefst til að efla biskupsþjón-
ustuna í kirkjunni ekki notað með
því að virkja starfskrafta og aðstöðu
þeirra betur. Það liggur í augum
uppi að það ber að gera bæði út frá
Pétur
Pétursson
þjóðfélagslegum og kirkjulegum for-
sendum. Það er talað um að flytja
ýmsar stofnanir í Reykjavík út á
landsbyggðina, en það er eins og
sjónarmið hins upplýsta einveldis sé
enn ráðandi þegar þjóðkirkjan á í
hlut - kirkja sem hefur það að
markmiði að ná til allra og vera
kirkja allra landsmanna hvar sem
þeir eru staddir.
Það er afar mikilvægt að gera sér
grein fyrir því að þjóðkirkjan lifír
og starfar í umhverfí sem í æ meiri
mæli mótast af fjölhyggju og ein-
staklingsfrelsi. Þjóðkirkjan varðveit-
ir og miðlar gamalgróinni hefð og
gildum en hún verður að skapa sér
leiðir til að takast á við þau verk-
efni sem nútímasamfélag getur af
sér. Það er óhjákvæmilegt að það
verði skoðanamunur og ágreiningur
innan þjóðkirkju og skoðanaskipti
um grundvallaratriði geta, ef vel er
á haldið, gert kirkjuna virkari og
áhrifameiri en hún er nú. Hættan
er sú, ef einn biskup er ábyrgnr
fyrir öllu því sem gerist í kirkjunni
og allir þræðir liggja til hans, að
ólíkar skoðanir verði túlkaðar sem
ógnun við hann og jafnvel sem ógn-
un við markmið sjálfrar kirkjunnar.
Fundur þriggja biskupa um álitamál
í kirkjunni hindrar að slík staða
komi upp. Biskupafundir gæfu af
sér sameiginlegar ályktanir og nið-
urstöður eða sérálit þar sem málin
væru rædd á yfirvegaðan og trúverð-
ugan hátt af mönnum sem treyst
hefur verið fyrir hirðishlutverkinu í
kirkjunni. Þrír biskupar gætu því
orðið taiandi dæmi um að ólík sjónar-
mið geti farið saman og þeim gæfíst
tækifæri til að efla umburðarlyndi
og samstöðu fólks með ólíkar skoð-
anir og lífssýn. Auk þess má benda
á það að kristnum mönnum er eigin-
legt að hugsa um eitt og þrennt í
senn.
Niðurstaða mín er því þessi: Að
lögin um stjórn, stöðu og starfs-
hætti kirkjunnar tryggi að vígslu-
biskupamir fái raunverulegt bisk-
upsvald og að kirkjuþing geti ákveð-
ið að hluti starfsmanna á biskups-
stofu starfi á landsbyggðinni.
Skrifað í Heidelberg 24/2 1997.
Höfundur er prófessor í
kennimannlegri guðfræði við
Háskóla íslands.
Alþjóðadagur neytendaréttar
helgaður umhverfismálum
ALÞJÓÐADAGUR
neytendaréttar er í dag
15. mars. Víða um heim
er á þessum degi vakin
athygli á málum sem
sérstaklega snerta neyt-
endur og rétt þeirra.
Dagur neytendaréttar
er í ár helgaður um-
hverfismálum, með sér-
stakri áherslu á sam-
hengið milli neyslu og
ástands umhverfis.
Þegar talað er um
sjálfbæra þróun er
merkingin einfaldlega
sú að mannlegum þörf-
um á hveijum tíma sé
fullnægt án þess að
Björn Guðbrandur
Jónsson
gengst við því að neyt-
endur gegna mikil-
vægu hlutverki í um-
hverfismálum. Þegar
við veljum og höfnum
á markaðnum erum við
í hvert skipti að taka
mikilvægar ákvarðan-
ir. En neytendur eru
ekki einu aðilar máls-
ins. Samspil neytenda,
atvinnulífs og stjórn-
valda ákvarðar hveij-
um klukkan tifar. Þar
eru það stjórnvöld sem
stilla gangverkið, þau
hafa í hendi sér hvort
atvinnulíf og neytend-
ur sjái sér hag í því að
gengið sé á gæði náttúrunnar. Þau
gæði eigi einnig að standa ófæddum
kynslóðum til boða. Boðskapurinn
er jafn einfaldur og hann er sjálf-
sagður. í raun munu þó fá viðfangs-
efni verða jafn ögrandi fyrir samfé-
lag þjóðanna á komandi öid.
Hreyfíng neytenda áttar sig á og
beina framleiðslu og neyslu í sjálf-
bæran farveg. Margt bendir til þess
að þessir aðilar séu fúsir til að taka
ákveðin skref í átt til sjálfbærra
framleiðslu- og neysluhátta. Það
sem vantar er hins vegar að stjórn-
völd komi inn með afdráttarlausa
stefnumótun; lög, reglur, skatta-
Neytendasamtökin,
segir Björn Guðbrand-
ur Jónsson, minna á
samhengi neyzlu
og umhverfís.
stefnu og eigin útgjaldaliði sem
hvetja til sjálfbærra lífshátta.
Þannig eiga stjómvöld t.a.m. að
stuðla að endurvinnslu með aðgerð-
um sem gera þátt neytenda sem
auðveldastan og/eða útgjalda-
minnstan, gera förgun efna minna
fýsilegan en er í dag og almennt
gera endurvinnslu að alvöru valkosti
við hefðbundin úrræði. Til að koma
slíku á hafa stjórnvöld heilan „mat-
seðil“ af aðgerðum til að velja úr.
Alþjóðadagur neytendaréttar í
þágu umhverfisins er tímanna tákn.
Um allan heim efna neytendasamtök
til aðgerða til að minna á samhengi
neyslu og umhverfís. Það er ný en
tímabær áhersla í neytendastarfí
sem annars byggist á hefðbundinni
baráttu fyrir réttindum neytenda.
Það starf hefur fyrir löngu sýnt fram
á að viðurkenning á réttindum neyt-
enda er nauðsynlegur þáttur í efna-
hagslegum og félagslegum framför-
um. Starf neytendahreyfingarinnar
að umhverfismálum mun vonandi
verða jafn afgerandi fyrir framgang
sjálfbærrar þróunar í heiminum.
Höfundur er
umhverfisverkfræðingur og situr
í stjóirn Neytendasamtakanna.

Bæjarhrauni 14, Hafnarfirði
Sími 565 3900
Kr. 490?"
Frábaer listi fullur af glæsilegum vorfatnaói
Afgreióslutími frá aóeins 3 dögum!
Biðlisti
eftir hjarta-
skurðaðgerðum
í FRÉTTUM Ríkisút-
varpsins þriðjudaginn
4. mars var sagt frá
ófremdarástandi í bið-
listamálum sjúkrahús-
anna. Sagt var frá fólki
sem mánuðum, jafnvel
árum, saman biði sárkv-
alið og óvinnufært eftir
bæklunaraðgerðum,
augnaðgerðum og eftir
plássum á geðdeildum
fyrir fullorðna, börn og
unglinga. Haft var við-
tal við alþingismann er
lýsti undrun sinni og
vanþóknun á þessum
málum og hafði viðkom-
andi orð á því að við svo
búið væri ekki lengur
hægt að una. Sjálfsagt eru þeir fleiri
alþingismennimir sem eru sama
sinnis. En hvað svo? Ég spyr! Mér
fínnst eins og ég hafí lesið og heyrt
um eitthvað svipað upphlaup áður
án þess að nokkuð hafí breyst. Á enn
einu sinni að klóra aðeins í bakkann
eða réttara sagt að klóra yfír ósóm-
Það er gjörsamlega
óviðunandi, segir
Pétrína O. Þorsteins-
dóttir, að mannslífum
sé teflt í tvísýnu með
„sparnaðaraðgerðum
yfírvalda.“
ann með einhveijum bráðbirgða- og
gerviaðgerðum? Svona rétt til að
lægja öldurnar í bili.
Mér varð mikið um þessa frétt
enda málið mér að vissu leyti skylt.
Og kem ég nú að kjama máls míns.
í fréttinni var ekki minnst á biðlist-
ann fyrir hjartaskurðaðgerðir og við
það tók hjarta mitt kipp. Ég ákvað
að taka mér penna í hönd og það
ekki að ástæðulausu. í fjölskyldu
minni fyrirfinnast ættlægir hjarta-
og æðasjúkdómar. Fyrir réttum mán-
uði lést bróðir minn úr hjartaslagi.
Hann var á biðlista eftir hjartaskurð-
aðgerð en í hans tilfelli var það ekki
metið algjört forgangsmál að skera
hann upp strax. Hann átti að koma
í aðgerð í maí. Hann lifði aðeins í
nokkrar vikur eftir að tímasetning
aðgerðarinnar var ákveðin, Iést langt
um aldur fram. Líklegt er að ef bróð-
ir minn hefði komist beint í hjarta-
skurðaðgerð eftir árangurslausa
hjartablásningu sem framkvæmd var
í janúar, væri hann í tölu lifenda enn
þann dag í dag. En hann var sendur
heim með þau skilaboð í farteskinu,
að hann kæmist í aðgerð eftir fjóra
mánuði.
Það er gjörsamlega óviðunandi að
mannslífum sé teflt í tvísýnu á þenn-
an hátt vegna sparnaðaraðgerða yf-
irvalda. Hvað haldið þið að það kosti
ríkið að missa þegna sína í blóma
lífsins, fólk sem annars ætti eftir að
skila ríkinu ómetanlegu framlagi um
árabil? Ég læt það meðvitað liggja á
milli hluta, að tala um missi og sárs-
auka ástvina í slíkum tilfellum vegna
þess hve málið er mér skylt, en les-
endur geta ímyndað sér hvað hér um
ræðir. Biðlistar á sjúkrahúsum hverr-
ar tegundar sem þeir annars eru, eru
alltaf mjög alvarlegt mál, að ekki sé
minnst á þær afleiðingar sem biðin
hefur á sjúklinga og aðstandendur
þeirra. Þegar um er að ræða lífs-
hættulegt ástand, þar sem það skipt-
ir sköpum að geta komist í aðgerð
strax og aðgerðar er þörf, erum við
ekki lengur að tala um alvarlegt
mál, við erum að tala um spuming-
una um líf eða dauða. Við erum að
tala um dýrmæt mannslíf. Hver hef-
ur leyfí til þess að spila á þá strengi
er kveða á um líf og dauða? Það
hefur enginn mannlegur máttur.
Hjartasjúkdómur er
einn af þeim alvarlegu
sjúkdómum þar sem
talið er að það geti bein-
línis verið lífshættulegt
að lenda á biðlista. Það
er viðurkennt bæði
meðal lærðra og leikra
að biðlistar fyrir hjarta-
skurðaðgerðir eigi ekki
að vera til. Engu að síð-
ur er það staðreynd að
slíkur biðlisti er til á því
sjúkrahúsi hér á landi
þar sem hjartaskurðað-
gerðir eru framkvæmd-
ar. Hugsið ykkur hvem-
ig það er að vera í þeirri
aðstöðu að eiga nafn
sitt á slíkum lista.
Hvernig stendur á því að slíkir listar
eru til? Rannsóknir erlendis hafa
sýnt að það er tíu sinnum hættu-
legra að vera á biðlista eftir hjarta-
skurðaðgerð en að ganga í gegnum
aðgerðina sjálfa. Annaðhvort er verið
að bíða eftir þvi að fólk deyi af listan-
um eða þá að það er ekki ein ein-
asta glóra í því sem verið er að gera.
Það þarf hvort sem er að skera allt
þetta fólk upp og því gefur auga
leið að það er margfalt hagkvæmara
og áhættuminna að gera það strax.
Það er mér alveg óskiljanlegt hvern-
ig heilbrigðisyfirvöld geta fengið þá
útkomu, að það sé hagkvæmt, já
beinlínis sparandi að láta slíka bið-
lista sem þessa viðgangast. Eini
spamaðurinn sem kemur fram er
dauði fólks af biðlista! Er það virki-
lega það sem verið er að sækjast
eftir? Gera yfirvöld og þeir sem þess-
um málum ráða innan sjúkrahússins
sér virkilega ekki grein fyrir því hvað
það kostar þjóðfélagið að fóma
mannslífum fyrir tölur á prenti? Að
fórna mannslífum til þess að hægt
sé að sýna fram á hagstæðar niður-
stöður í fjármálum ríkisins í árslok,
er algjörlega óviðunandi fyrir okkur
þegna þessa lands.
Það er skelfilegt til þess að vita
að það fólk sem valið hefur sér það
að lífsstarfi að lækna og hjúkra skuli
vera í þeirri aðstöðu að þurfa að
velja eða hafna sjúklingum til hjarta-
skurðaðgerðar. Læknar þeir sem
þessa sjúklinga stunda vita áreiðan-
lega manna best hver þörfin er og
hversu brýn þessi mál eru og þeir
eiga án efa margar andvökunæturn-
ar vegna þessa. Heyrt hef ég að
þeir hafí jafnvel boðist til þess að
leysa vandann með auknum vinnu-
stundum og það jafnvel um helgar.
Svarið mun hafa verið neitandi frá
yfírvöldum sem bera fyrir sig sömu
endurtekninguna um peningaleysi og
erfiðleika í forgangsröðun. Læknar
eiga ekki undir neinum kringum-
stæðum að vera settir í þá aðstöðu
að neyðast til að setja sjúklinga á
biðlista, hugsanlega með hræðilegum
afleiðingum eins og það hafði fyrir
bróður minn.
En enn og aftur, háttvirtir ráða-
menn okkar kæra lands. Hér má
ekki fórna mannslífum fyrir hag-
stæðar tölur á prenti þar sem vísvit-
andi er sleppt öllum neikvæðu tölun-
um í útreikningunum. Það er í raun-
inni einfalt dæmi að reikna út að það
er margfalt ódýrara að uppræta alla
þessa biðlista með þeim tilkostnaði
sem því fylgir en að láta fólk beinlín-
is deyja eða örkumlast vegna þess
að það kemst ekki í aðgerð nógu
snemma. Allir þeir sem starfa að
þessum málum hljóta að vera sam-
mála um að hér er um að ræða að-
gerðir sem hvort sem er þarf að fram-
kvæma eins og áður er sagt. Vand-
inn er auðvitað ijármögnunin. Því
ekki að beina kröftunum að því að
fjármagna eyðingu biðlista þar sem
við vitum öll, að arðsemi slíkra fram-
kvæmda er ótvíræð?
Höfundur kemur úr
heilbrigðisstétt.
Pétrína Ó.
Þorsteinsdóttir