Morgunblaðið - 21.06.1997, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 21. JÚNÍ 1997 13
FRETTIR
Mikilvægt að halda
þjóðararfinum lifandi
á meðal almennings
Málþingi um handrit lauk í gær en það var haldið
í tilefni af því að afhendingu Dana á handritunum
er lokið. Þröstur Helgason fylgdist með þinginu
sem var illa sótt af almenningi.
TÖLUÐ var danska á handritamál-
þinginu sem lauk í gær í Háskóla
Islands. Var það gert dönskum þátt-
takendum þingsins til heiðurs sem
hingað komu í tilefni þess að síðustu
tvö handritin sem aflient verða Is-
lendingum úr safni Árna Magnússon-
ar í Kaupmannahöfn eru nú komin
til landsins. í sjálfu sér er þetta vel
til fundíð hjá skipuleggjendum þings-
ins en hefði það ekki jafnvel átt bet-
ur við að tungur þjóðanna hefðu
verið jafnréttháar á því. Hefði það
ekki verið táknrænt um vináttuna á
milli þeirra og þann gagnkvæma
skilning sem handritamálið hefur
berlega leitt í ljós. Þrír íslensku fyrir-
lesaranna fluttu reyndar erindi sín á
móðurmálinu og bar ekki á öðru en
að frá þeim hafi allt komist til skila.
Annars einkenndist málþingið
einna helst af því hve sérfræðilegir
fyrirlestrarnir voru. Með tilliti til
þess að þingið var opið almenningi
hefði ef til vill mátt gera erindin
aðgengilegri, til dæmis með því að
dreifa efnisútdráttum til áheyrenda
á íslensku. Að vísu var þingið aðal-
lega sótt af hinum dönsku og ís-
lensku sérfræðingum og sennilega
hafa skipuleggjendur einfaldlega
ekki gert ráð fyrir því að margir al-
mennir áheyrendur myndu reka inn
nefið - og raunar höfðu þeir rétt
fyrir sér um það.
Og fyrst við erum bytjuð að ræða
þessa hluti þá verður bara að segja
eins og er: Almenningur á yfirleitt
ekki greiðan aðgang að því sem
Stofnun Áma Magnússonar á Islandi
hefur að geyma, hvorki handritun-
um, bókunum né þekkingunni á
þeim. Stofnunin hefur ekki lagt
nægilega rækt við að kynna almenn-
ingi gersemar sínar, einna helst að
hann fái að líta þær augum í frétta-
tíma sjónvarpsins þegar erlendir
höfðingjar sækja þjóðina heim. Og
ekki eru hinar strangfræðilegu bæk-
ur sem gefnar eru út við stofnunina
líklegar til að vekja áhuga almenn-
ings. Auðvitað eru vísindalegar rann-
sóknir eitt af meginhlutverkum
stofnunarinnar en er það ekki einnig
mikilvægt að halda þjóðararfinum
lifandi á meðal almennings.
Þrír fundir voru haldnir á þinginu
í gær. Á þeim fyrsta var fjailað um
íslenska handritaskrifara á miðöid-
um. Stefán Karlsson sagði frá Þor-
birni Jónssyni bónda og skrifara í
Kálfanesi í Steingrímsfirði sem var
uppi kringum aldamótin 1500. Stef-
án hefur fundið bæði fjölda bréfa
skrifaðan af Þorbirni og handrit sem
innihalda fornsögur, til dæmis Grett-
is sögu. Einnig hefur Þorbjörn feng-
ist við að skrá amorskvæði, læknis-
ráð og galdraþulur. Christopher
Sanders fjallaði um skrifara í Vaðla-
þingi á síðari hluta fimmtándu aldar
og Guðvarður Már Gunnlaugsson
sagði frá nokkrum skrifurum og
verkum þeirra. Guðrún Ása Gríms-
dóttir fjallaði um lagaskrif í sautj-
ándu aldar handritum, einkum Þor-
steins Magnússonar og Finnbogi
Guðmundsson sagði frá skrifaranum
Sighvati Grímssyni Borgfirðingi.
Á öðrum fundi var ijallað um
margvísleg efni, meðal annars tengd
varðveislu handrita. Gillian Fellows-
Jensen sagði frá alþjóðlegum þingum
um varðveislu handrita en eitt slíkt
verður haldið í Kaupmannahöfn í
haust. Rannver H. Hannesson sagði
frá rannsóknum sínum á ástandi ís-
lensks bókfells með hliðsjón af mynd-
skreytingaraðferð og geymslustaðar.
Birgitte Possing fjallaði um hlutverk
og verkefni í nútímahandritasafni
þar sem ekki aðeins er fengist við
gömul handrit heldur einnig nýrri,
svo sem bréf og dagbækur samtíma-
skálda. Anne Mette Hansen sagði frá
nýrri skrá yfir handritaeign Árna-
safns í Kaupmannahöfn sem inni-
heldur meðal annars myndir af hand-
ritunum. Að lokum sagði Einar G.
Pétursson frá tilraun sinni til að end-
urgera texta sem brann í eldsvoðan-
um mikla í Kaupmannahöfn 1728.
Um er að ræða Samantektir um
skilning á Eddu eftir Jón Guðmunds-
son lærða. Að efni til er þetta upp-
skrift á Snorra-Eddu með miklum
viðbótum frá Jóni lærða sjálfum.
Á þriðja fundi dagsins og þeim
síðasta á þinginu var meðal annars
fljallað um varðveislusögu fjögurra
handrita í Danmörku á sextándu og
sautjándu öld, það er áður en þau
komust í hendur Árna Magnússonar.
Handritin fjögur, Codex Frisianus
og Eirspennill, sem innihalda bæði
Heimskringlu, Jónsbókarhandritið
AM 132 4to og aðalhandrit Konungs-
skuggsjár, voru í eigu dansks bóka-
safnara að nafni Jens Rosenkrantz
áður en Árni fékk þau og þar áður
hafði Otte Friis þau undir höndum.
Saga handritanna fyrir þann tíma
er óviss en ljóst er að þau komu til
Danmerkur eftir ýmsum leiðum og
á ýmsum tímum. Erik Petersen fjall-
aði um ferðalög handritanna á tíma
Árna Magnússonar og Már Jónsson
sagði frá og sýndi_ myndir af fjölda
skjala úr fórum Árna. Kaj Larsen
flallaði um færeysk handrit í Árna-
safni og Jesper Diiring Jorgensen
sagði frá týndu handriti Völsunga-
sögu, NKS 1824 b 4to. Að endingu
sagði Ögmundur Helgason, forstöðu-
maður handritadeildar Landsbóka-
safnsins, frá handritum varðveittum
hér heima en þau sagði hann vera
bæði merkileg og áhugaverð þrátt
fyrir að þau væru flest ung.
Eins og áður sagði var þing þetta
ekki vel sótt af almenningi og kunna
að vera margar ástæður fyrir því.
Nú þegar handritin eru öll komin
heim er samt kannski kominn tími
til að kynna þau betur fyrir almenn-
ingi og opna meira stofnunina sem
varðveitir þau.
Humarbátur
færður til hafnar
Kæra
dregin
til baka
HUMARBÁTURINN Hásteinn ÁR
var í fyrrinótt staðinn að meintum
ólöglegum veiðum í hólfi á Selvogs-
banka sem skv. reglugerð er óleyfi-
legt að veiða í.
Starfsmenn Landheigisgæsl-
unnar á eftirlitsflugi á TF-SÝN
urðu bátsins varir og töldu hann
ekki hafa heimild til þeirra veiða
sem hann var á. Báturinn var því
færður til hafnar í Þorlákshöfn þar
sem lögregla tók skýrslur af skip-
verjum.
Að sögn Helga Hallvarðssonar,
yfirmanns gæsluframkvæmda hjá
Landhelgisgæslunni, er um að
ræða reglugerð frá síðasta ári sem
ekki hefur reynt á fyrr. Orðalag
hennar var óljóst og eftir að sjávar-
útvegsráðuneytið hafði tekið málið
til skoðunar í gær var orðalag
reglugerðarinnar leiðrétt og kæran
dregin til baka. Eftir leiðréttingu
eru veiðar í þessu hólfi ekki óheim-
ilar.
♦ ♦ ♦ --
Mezzoforte
í Moskvu
HUÓMSVEITIN Mezzoforte er
stödd í Moskvu, þar sem hún leik-
ur í fönkklúbbi í kvöld.
Að sögn Steinars Bergs Isleifs-
sonar, framkvæmdastjóra Spors
hf., er um að ræða eina tónleika
til prufu. Hann segir umræddan
klúbb stunda það að flytja inn
þekktar fönkhljómsveitir.
Auk þess að spila í klúbbnum í
Moskvu í kvöld munu Mezzoforte-
menn fara í sjónvarps- og útvarps-
viðtöl en þeir snúa aftur heim á
morgun.
ÚTSKRIFTARNEMENDUR úr fjölskyldumeðferðarnámi
Endurmenntunarstofnunar.
Saulján útskrif-
ast úr fjölskyldu
meðfer ðarnámi
TVEGGJA ára námi í fjölskyldumeð-
ferð og fjölskylduvinnu fyrir fagfólk
í félagsmála- og heilbrigðisþjónustu
lauk á sl. vormisseri. Námið var á
vegum Endurmenntunarstofnunar
Háskóla íslands, en Ráðgjafar- og
fræðsluþjónustan Tengsl sf. skipu-
lagði námið í samvinnu við „Institut
för Familjeterapi" í Gautaborg.
Skipuleggjendur og aðalkennarar
voru fjölskyldufræðingarnir Nanna
K. Sigurðardóttir MSW og fil. dr.
Sigrún Júlíusdóttir frá Tengslum sf.
en ráðgjafar og gestakennarar í
náminu voru þau Kristín Gústavs-
dóttir og Karl Gustaf Piltz frá Instit-
ut för Familjeterapi í Gautaborg.
í náminu var boðið upp á vandaða
og markvissa þjálfun í fjölskyldu-
meðferð og fjölskylduvinnu, þar sem
tekið var mið af aðstæðum, menn-
ingu og sérstöðu íslensku fjölskyld-
unnar. Meginþættir námsins voru:
Fræðilegur hluti þar sem fjallað var
um viðhorf, kenningagrunn og að-
ferðir í vinnu með fjölskyldur. Hand-
leiðsla þar sem unnið var að grein-
ingu og meðferðaráætlun með beit-
ingu fræðilegra hugtaka og aðferða
í raunverulegum málum.
Á meðfylgjandi mynd eru þeir sem
luku náminu auk aðalkennaranna
þeim Nönnu K. Sigurðardóttur og
Sigrúnu Júlíusdóttur. Einnig er á
myndinni forstöðumaður Endur-
menntunarstofnunar Margrét S.
Björnsdóttir.
Eftirtaldir einstaklingar luku
náminu:
Aðalbjörg Traustadóttir, Félags-
málastofnun Reykjavíkur, Anna Rós
Jóhannsdóttir, Félagsmálastofnun
Mosfellsbæjar, Anna Sigurbjörg Sig-
urðardóttir, Félagsmálastofnun
Kópavogs, Auður Sigurðardóttir,
Félagsmálastofnun Reykjavíkur-
borgar, Áslaug Ólafsdóttir, Félags-
málastofnun Reykjavíkurborgar,
Birgir Þór Guðmundsson, Svæðis-
skrifstofa - málefni fatlaðra, Björg
Karlsdóttir, Styrktarfélag vange-
finna, Bragi Skúlason, Ríkisspítalar,
Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir, Fé-
lagsmálastofnun Reykjavíkur, Ingi-
björg Bjarnardóttir, Lögfræðiþjón-
ustan, Karl Marinósson, barna- og
unglingageðdeild Landspítala, Kol-
brún Ógmundsdóttir, Félagsmála-
stofnun Reykjavíkur, Margrét Sig-
urðardóttir, Borgarspítali, María
Hj áimarsdóttir, Félagsmálastofnun
Hafnarfjarðar, María Ingimarsdótt-
ir, Félagsmálastofnun Reykjavíkur-
borgar, Pétur H. Snæland, SÁÁ,
Þuríður Hjálmtýsdóttir, Fræðslu-
skrifstofu Reykjaness.
Árni Magnússon handritasafnari
Alvörugefinn
og húmorlaus
ÁRNI Magnússon hand-
ritasafnari var alvöru-
gefinn og alit að því
húmorlaus, að sögn Más
Jónssonar sagnfræðings
sem fæst nú við að
skrifa ævisögu Árna.
„Hann var lítill gleði-
maður en hafði þó
áhuga á að tala við vini
sína í litlum hópi, bæði
heima hjá sér og jafn
vel á vertshúsum í
Kaupmannahöfn. Að-
alumræðuefnið var
samt sennilega forn-
fræðin og handritin en
einnig guðfræði og
stjórnmál. Fylleríslæti
voru örugglega engin í honum, til
þess var hann of settlegur, kurteis
og fágaður maður.“
Ámi, sem var fæddur árið 1663,
fékk snemma áhuga á fomfræðunum.
Hann lærði við Skálholtsskóla og
Hafnarháskóia en þangað fór hann
tvítugur að aldri. Hann varð skjala-
vörður konungs árið 1696 og prófess-
or í heimspeki og fomfræði við Hafn-
arháskóla árið 1701 en að sögn Más
var hans helsta ósk að fá að starfa
að rannsóknum og söfnun handrita.
„Hann lenti hins vegar í því að
þurfa að sinna ýmsum embættis-
verkum. Það kom lengi til greina
að hann yrði biskup á íslandi eða
lögmaður en hann langaði greinilega
ekki til þess. Sá möguleiki að hann
tæki við einhveiju slíku stóru emb-
ætti heima á íslandi var fyrir hendi
alveg þar til hann var kominn að
þrítugu. Hann var skipaður í jarða-
bókarnefnd og dvaldi langdvölum á
íslandi á árunum 1702 til 1712.
Þann tíma notaði hann samt vel til
að safna handritum til að hafa með
sér út til Kaupmannahafnar. Frá
árinu 1713 sat Árni sem fastast í
Kaupmannahöfn og var á kafi í fom-
fræðunum alveg þangað til bruninn
mikli varð í Kaupmannahöfn árið
1728 en í honum brann stór hluti
af bókasafni hans.“
Már segir að það sé líklegt að
bruninn hafi fengið mikið á Arna.
„Það eru til átakanleg-
ar lýsingar sjónarvotta
á því að Árni hafi hikað
við að flytja safnið und-
an eldinum. Hann
treysti því að slökkvilið-
ið og herinn myndu
ráða niðurlögum hans
áður en hann kæmi inn
að háskólahverfinu þar
sem hús hans var. Eld-
urinn kom upp á mið-
vikudagskvöldi og það
var ekki fyrr en á
fimmtudagsmorgni
sem hann ákveður að
flytja safnið sitt. Þrátt
fyrir ýmsa erfiðleika við
flutningana bjargaðist
megnið af skinnhandritunum og
bróðurparturinn af pappírshandrit-
unum en flestar prentaðar bækur
hans urðu eldinum að bráð og einn-
ig mikið af hans eigin pappírum,
uppflettirit og minnispunktar.
Tjónið varð því óskaplegt en mið-
að við það að húsið hans er nánast
í miðju þess hluta borgarinnar sem
brann þá mátti hann hrósa happi.
Háskólabókasafnið brann til grunna
og einnig söfn margra vina Arna.
Veturinn eftir brunann var Árni
í lélegu húsnæði og þurfti að flytja
sig tvisvar úr stað áður en hann
fékk fast húsnæði aftur við Aðmír-
áisgötu, rétt við Kristjánsborgarhöll.
Þar bjó hann í nokkra mánuði áður
en hann veiktist og lagðist banaleg-
una á aðfangadagskvöld árið 1729.
Hann dó svo í byrjun árs 1730.“
Már segir að það megi merkja af
bréfum Árna frá þessum síðustu
árum að hann var miður sín eftir
brunann. „Hann hélt samt áfram og
bað vini sína á íslandi að senda sér
hluti sem hann taldi sig hafa misst
í brunanum. Ég held þó að minna
hafi glatast en hann hélt sjálfur.
Safnið var að mestu leyti geymt í
kistum sem hann gat sennilega ekki
skoðað neitt í fyrr en haustið 1729
þegar hann var búinn að koma sér
fyrir aftur en þá var hann líka orð-
inn máttfarinn og þunglyndur yfir
ógöngunum."
Árni
Magnússon