Morgunblaðið - 01.08.1997, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Ekki náðist í
Davíð Oddsson
UMFJÖLLUN fjölmiðla um kaup
Ámunda Ámundasonar á Helgar-
póstinum kom mér verulega á óvart
og þær yfirlýsingar, sem aðilar létu
falla í hita leiksins. Svo virtist, sem
að engum hefði dottið í hug, hvorki
fréttamönnum né aðilum málsins,
að kynna sér grundvallaratriði fyr-
irfram, t.d. ákvæði í samþykktum
hlutafélagsins og hvaða reglur gilda
um forkaupsrétt áður en lagt var
af stað með fréttir og yfirlýsingar.
Hefði það verið gert hefðu fjölmiðl-
ar aldrei fjallað um málið með þeim
hætti sem þeir gerðu. Það var ein-
faldlega ekki efni til þess.
Svo fer um dýrð heimsins
Um árabil hafa verið gefin út
blöð af stjórnmálaflokkum, sem al-
menningur hefur ekki haft mikinn
áhuga á og því hafa skattgreiðend-
ur verið látnir hlaupa undir bagga
með misnotkun pólitísks valds. Nú
er þó svo komið, að lengra verður
ekki fram haldið. Vegna rekstrar-
legra örðugleika er nauðsynlegt að
taka skynsamlegar ákvarðanir og
hætta útgáfu blaðanna. Þá koma
fram fulltrúar stjómmálaflokk-
anna, sem sjá fram á andlát blaða
sinna og fjalla um það af mikilli
mærð að nauðsynlegt sé, að gefið
verði út blað til að fjalla um mál
út frá sjónarmiðum félagshyggju.
En hvers konar blað skyldi það nú
vera? Svarið við því fæst sennilega
seint og sennilega mundi talsmenn
flokkanna greina á þegar farið
væri að íjalla nánar um hvað við
væri átt.
Fækkun dagblaða er ekki sér ís-
lenskt fyrirbæri og hægt að skýra
það m.a. með því að önnur og auk-
in fjölmiðlun hefur tekið við af dag-
blöðum. Það þarf hins vegar ekki
að fela það í sér, að fjölmiðlun eða
fréttamennska hafi orðið betri. Það
sem ætti að vera megin áhugamál
talsmanna stjómmálaflokka, hvort
heldur þeirra sem eru nú að jarð-
setja málgögn sín eða annarra, er
að upplýsingastreymið til almenn-
ings og hlutlægni frétta sé sem
best. Síðan geta menn deilt um það
hvað sé góð fréttamennska en það
er annað mál. Það er þó nauðsyn-
legt að vekja athygli á því, að þeir
sem setja fram óskir eða kröfur um,
að fjölmiðlar starfí í anda einhverr-
ar þjóðfélagsstefnu, em í raun að
setja fram sömu sjónarmið og
stjómmálamenn fyrir miðbik aldar-
innar settu fram í Þýskalandi, á
ítaliu, í Sovétríkjunum og fleiri
sambærilegum ríkjum.
Fq'áls fjölmiðlun
Andstæðingar flokksblaða hafa
iðulega hampað hugtakinu fijáls
fjölmiðlun, en hvað er það? Getur
fjölmiðlun nokkurn tíma verið
fijáls? Er ekki fjölmiðlun eins og
annað háð þeim sem halda um
stjómvölinn og þeim sem hafa eign-
arráð yfir þeim? Er t.d. sá fjölmið-
ill sem er í eigu kvótakónga fijáls-
ari en sá, sem er í eigu stjómmála-
flokks? Fjölmiðlun og frétta-
mennska er að sjálfsögðu háð þeim
sem með fara hveiju sinni og verð-
ur hvorki betri né verri en þeir sem
fréttir skrifa og fjalla um mál í
fjölmiðlun að öðra leyti. Eigendur
hafa sfðan alltaf sitt að segja, hvort
sem mönnum líkar það betur eða
verr. í því sambandi má minna á,
að þeir ráða þá til starfa sem eru
þeim þóknanlegir og aðra ekki og
þarf þá ekki annað en vísa til þess,
sem gerst hefur í íslenskum fjöl-
miðlaheimi á þessu ári. Út frá þess-
um sjónarmiðum finnst mér leggj-
ast lítið fýrir mærðarfulla stjórn-
málaleiðtoga Alþýðuflokks og Al-
þýðubandalags, þegar helsta skil-
yrði þeirra í sambandi við nýjan
fjölmiðil skuli vera verð á auglýs-
ingum og tilkynningum stjórnmála-
flokkanna en ekki hveijir fara eigi
með og stýra fjölmiðli þeim, sem
leysa á hina af hólmi.
Fréttamennska
í gúrkutíð
Nú þegar ákveðin uppstokkun er
að verða í fjölmiðlun er ekki úr vegi
að menn velti því fyrir sér hvar ís-
Mér hefur blöskrað,
segir Jón Magnússon,
skortur á faglegum
vinnubrögðum
fjölmiðlamanna.
lenskir fjölmiðlar era á vegi staddir
og hvort ekki sé tímabært að setja
fram auknar kröfur til þeirra um
vandvirkni og fréttaval. Spurning
er hvort til þurfí að koma hópur
áhugafólks um hlutlæga umfjöllun
fjölmiðla til að veita fjölmiðlum að-
hald eins og era til staðar víða ann-
ars staðar. Mér hefur satt að segja
komið ýmislegt á óvart í íslenskri
fjölmiðlun síðustu misseri.
Fyrir nokkru fjallaði ljósvaka-
miðill um það, að lánasjóður hefði
tapað veralegum fjármunum á því,
að yfirtaka húseign viðskiptavinar
síns. Síðan var rætt við fram-
kvæmdastjóra þess aðila sem húsið
átti upphaflega og hann sagði, að
lánasjóðurinn hefði í raun tekið
húseignina upp í skuldir á allt of
lágu verði. Þar með lauk þessari
makalausu frétt og mér er spurn:
Hvaða frétt var þetta? Hvaða upp-
lýsingum var verið að miðla og að
hvaða niðurstöðu áttu áheyrendur
að komast? Engin til-
raun var gerð til þess
af hálfu fjölmiðilsins,
að sýna fram á sann-
leiksgildi mismunandi
staðhæfinga.
Hæfí eða vanhæfí
eins dómara Hæsta-
réttar íslands hefur
verið til umfjöllunar
löngu eftir að tilefni
var til að velta fyrir sér
hæfi hans eða van-
hæfi. Þannig hlaut það
að vera spurning þegar
dómari Hæstaréttar
gaf kost á sér til fram-
boðs forseta hvort eðli-
legt væri að hann tæki
sér frí frá störfum eða segði af
sér. Fjölmiðlar létu hjá líða að fjalla
um það þegar tilefni var til og ljóst
er, að yfirvöld dómsmála og Hæsti-
réttur sjálfur hafa metið stöðuna
þannig, að eðlilegt væri, að dómar-
inn tæki sér frí frá störfum. í mín-
um huga eru það staðreyndirnar,
og menn geta deilt um það hvort
þannig eigi það að vera, en þá er
eðlilegt að ljallað sé um málið án
þess að persónugera það, sem mér
fínnst úr því sem komið er frekar
lágkúrulegt.
Til hvers?
Fjárhagsvandi ríkissaksóknara
hefur verið mörgum kunnur um
langa hríð. Þessi íjárhagsvandi var
til staðar þegar þáverandi dóms-
málaráðherra skipaði þennan emb-
ættismann í stöðuna. Hafi yfirvöld-
um dómsmála ekki verið um hann
kunnugt áður en DV fjallaði um
málið fyrir nokkru þá fylgjast þau
verr með en ásættanlegt er. Yfirlýs-
ingar þess efnis eru álíka og kom
fram í þáttunum „Já ráðherra", þar
sem ráðuneytisstjórinn lýsti því yf-
ir, að hann mætti ekki missa af
ákveðnum fréttatíma þar sem þar
kæmu fram upplýsingar um utan-
ríkismál, sem utanríkisráðuneytið
vissi ekki af. Þetta er þó ekki meg-
in atriðið. Það hlýtur að vera um-
hugsunarefni, hversvegna fjallað
var um fjárhagsvanda ríkissaksókn-
ara nú í tveim tölublöðum og síðan
ekki meir. Vildi einhver koma höggi
á ríkissaksóknarann
eða var verið að gefa
honum aðvörun vegna
einhvers? Var e.t.v.
verið að gefa einhveij-
um öðram aðvörun?
Umfjöllun sem þessi er
marklaus, ef fjölmiðill-
inn hefur enga stefnu
í málinu og skilur það
eftir óafgreitt. Þegar
slíkt skeður er nær-
tækt að spyija spurn-
inga sem þeirra, sem
spurt er hér að framan.
Ekki náðist í
Davíð Oddsson
Davíð Oddsson er
líklega _einn klókasti stjórnmála-
maður íslands á þessari öld. Hann
kann t.d. þá list betur en aðrir að
láta ekki ná í sig þegar honum
hentar ekki að koma fram. Síðast
gerðist þetta þegar kjaradómur
ákvað launahækkun til ákveðinna
embættismanna, m.a. forsætisráð-
herra. Davíð Oddsson gegnir þannig
stöðu, að í hann næst og á að nást
hvenær sem er. Þegar fjölmiðlar
segja að ekki hafi náðst í manninn
þá er það slappleiki. Forsætisráð-
herra hefur fullt frelsi til að neita
að svara spurningum eða segja að
hann muni ekki svara fyrr en um
málið hefur verið fjallað t.d. í ríkis-
stjórninni. Það er eðlilegt og ekkert
við það að athuga. Það að ekki
náist í hann er hins vegar ekki í lagi.
Þessi dæmi sem ég nefni eru
tekin af handahófi, en öll með þeim
hætti að mér hefur blöskrað skortur
á faglegum vinnubrögðum fjöl-
miðlamanna. Það er þó ekki alvar-
legasta hættumerki íslenskrar
fjölmiðlunar heldur það hve lítið er
um það, að mái séu tekin upp af
festu og þau rekin á leiðarenda.
Þá er það umhugsunarefni hvernig
á því stendur, að íjölmiðlar skuli
ekki leiða oftar saman talsmenn
ólíkra viðhorfa til að skýra sjónar-
mið sín. Meðan íslensk íjölmiðlun
er jafn fátæk að málefnalegum út-
tektum eða umfjöllun og nú er, þá
er illa komið.
Höfundur er lögfræðingur.
Jón
Magnússon
Veiðigjald er for-
senda framfara
ÞEIR græddu á kostnað annarra,
fluttu hagnaðinn úr landi, gerðu
iðnaðarframleiðslu illstarfhæfa og
skildu hagkerfíð eftir í ijúkandi
rúst. Eiga menn eftir að tala á þess-
um nótum eftir nokkur ár? Má gera
ráð fyrir því að þeir eigi ekki eftir
að sjá að sér fyrr en við höfum náð
lokastigi „hollensku veikinnar"?
Gera má ráð fyrir því þar sem veiði-
gjald er forsenda þess að jafnvægi
ríki í hagkerfinu og á meðan þing-
menn tveggja stærstu stjórnmála-
flokkanna neita að hlusta á skyn-
samleg rök fyrir álagningu veiði-
gjalds er hætta á að svo fari.
Veiðigjaldsumræðan hefur að
mestu leyti snúist um réttlætissjón-
armið að undanförnu. Þó svo að
veiðigjald sé réttlætismál fyrir
mörgum verða menn að vara sig á
að falla ekki í þá grylju að láta
hagkvæmnissjónarmið veiðigjalds
falla í skuggann fyrir réttlætissjón-
armiðunum. Erfítt er að reyna að
skilgreina hvað er réttlæti á meðan
auðvelt er að sýna fram á yfirburði
veiðigjalds út frá hagkvæmnisrök-
um, því er skynsamlegra að beina
umræðunni að hagkvæmnirökum
veiðigjalds í stað réttlætissjónar-
miða þó svo að réttlætissjónarmiðin
séu einnig mikilvæg.
En hvemig er þá hægt að ráð-
stafa gjaldinu og hvaða afleiðingar
hefur það í för með sér? Hægt
væri að nota gjaldið til þess að
greiða niður erlendar skuldir sem
mun skila sér í minna fjárþörf ríkis-
ins og lægri sköttum í framtíðinni.
Hægt væri að lækka skatta. Einnig
væri hægt að nýta veiðigjaldið sem
hliðarráðstöfun við gengisfellingu
en þá yrði virðisaukaskattur lækk-
aður í hlutfalli við gengisfellinguna
og kæmi þannig í veg fyrir verð-
bólgumyndun og staða annarra út-
flutningsgreina en fískútflutnings
yrði mun sterkari.
Á íslandi hefur útflutningur stað-
ið í stað undanfarna áratugi og er
því um að kenna að ójafnvægi hef-
ur ríkt í hagkerfínu sem meðal
annars stafar af ókeypis auðlindar-
hráefni sjávarútvegsins, aðrir þætt-
ir leika þó einnig stórt hlutverk eins
og landbúnaðarstefna stjómvalda
og miðstýring kaupgjalds. Auð-
lindastefna stjómvalda hefur leitt
til óeðlilega mikillar íjárfestingar í
sjávarútvegi á kostnað fjárfestingar
í almennum iðnaði og auk þess
hefur gengisskráning krónunnar
ávallt verið langt frá því sem eðli-
legt getur talist sem hefur meðal
annars komið fram í slakri stöðu
iðnaðar og gríðarlegri erlendri
skuldasöfnun vegna lélegrar nýt-
ingar á þeim arði sem við höfum
skapað. Veiðigjald myndi leysa úr
báðum þessum þáttum. Það getur
stuðlað að jafnvægi í hagkerfinu
og gæti þá almennur iðnaður vaxið
samhliða sjávarútvegi sem hann
getur ekki nema að takmörkuðu
leyti nú. Veiðigjaldið myndi einnig
leiða til að hægt yrði að stuðla að
hagkvæmari gengisskráningu
krónunnar án verðbólgumyndunar
sem myndi styrkja stoðir útflutn-
ingsgreinanna og þar með stuðla
að auknum útflutning og þjóðar-
arði. Þó svo að gengi krónunnar
ráðist nú að mestu leyti á markaði
er það enginn einhlítur
mælikvarði á það hvort
gengið er rétt skráð,
mun betra er að skoða
þróun útflutnings, ut-
anríkisviðskipta og er-
lendra skulda. Ef þess-
ir þrír þættir eru í lagi
er hægt að tala um að
gengið sé rétt skráð.
Með því að setja all-
an kvóta á markað
þannig að þeir fengju
hann sem byðu hæst
yrði hægt að nýta það
fjármagn sem ríkið
fengi vegna kvótasölu
til að fella gengið og
lækka virðisaukaskatt
í samræmi við gengisfellinguna og
halda þannig óbreyttu verðlagi.
Afleiðingarnar af þessu yrði eftir-
farandi.
Frjálst framsal, segir
Jón Ragnars, er ein-
ungis meðalgott lyf við
því krabbameini sem
núverandi sjávarút-
vegsstefna er.
Sjávarútvegurinn fengi meiri
hluta þess fjármagns sem fór í veiði-
kaup til baka. Útgerðum myndi
fækka og aukin hagkvæmni næðist
í umgengni við fiskistofnana sem
eru takmörkuð, endumýjanleg auð-
lind. Ef hagnaður í sjávarútvegi
yrði meiri en í iðnaði með tilkomu
veiðgjaldssölu yrði hægt að setja
auðlindagjald á hagnað í sjávarút-
vegi og koma þannig í veg fyrir
hagkerfissveiflur. Skattar myndu
því lækka enn frekar og á kæmist
hámarksjafnvægi milli sjávarút-
vegs, framleiðslu,
verslunar og þjónustu-
greina. Þó er einnig
hægt að leysa þetta á
annan hátt, þá fengju
allir að kaupa kvóta
sem vildu það,_ hvort
sem þeir væru íslend-
ingar eða útlendingar.
Þá myndi skapast rétt
verðgildi fýrir kvótann
á markaði en það
myndi aðeins gerast að
hluta ef einungis ís-
lendingar fengju að
kaupa hann og þyrftu
því ekki að leggja á
tvöfalt veiðigjald sem
gæti rýrt arðsemisgildi
á fískútflutningi miðað við aðrar
greinar.
Annar útflutningur en fískútflutn-
ingur ykist vegna bættrar gengis-
skráningar og bættrar samkeppnis-
stöðu við sjávarútveginn. Innan-
landsframleiðsla ykist einnig vegna
bættrar gengisskráningar og sam-
keppnisstöðu við sjávarútveginn.
Ríkissjóður fengi auknar skatt-
tekjur án prósentuhækkunnar
skatta sem myndi stafa af auknu
efnahagslegu framtaki með tilkomu
veiðigjalds sem hægt yrði að nota
til að lækka skatta enn frekar,
greiða niður erlendar skuldir sem
era orðnar gífurlegar, eða veita
aukið fjármagn til þátta sem fela í
sér úthrif eins og menntun heilsu-
gæslu, barnabóta eða annars sem
felur í sér íjárfestingu til framtíðar
og hagkerfið tekur ekki tillit til með
beinum hætti.
Sá ríkisstyrkur sem sjávarútveg-
urinn fær nú þ.e. ókeypis auðlinda-
hráefni sem aðrar framleiðslugrein-
ar, verslun og launþegar greiða
fyrir með óhóflegri skattlagningu,
legðist af og hagkvæmni markaðs-
hagkerfísins tæki við af skömmtun-
arhagkerfi sérhagsmunakapítal-
ismans. Þeir aðilar sem hafa helgað
sér ókeypis áskrift að ríkisgefnum
físki myndu leggjast af og sterk-
ustu aðilamir á markaðnum taka
við. Þeir aðilar sem gætu margfald-
að arðsemina af sameiginlegri auð-
lind þjóðarinnar. Einnig myndi af-
lagning þessa ríkisstyrks afnema
miðstýrða byggðaþróun sem hlýst
af því að allt of margir aðilar era
að draga fisk úr sjó á kostnað hag-
kvæmni og arðsemi. Markaðshag-
kerfið myndi því ákvarða skynsam-
lega byggðaþróun í stað ígildis mið-
stýrðrar byggðaþróunar sem er
sprottin af sérhagsmunagæslu og
höftum. Að vísu má segja að fijálst
framsal aflaheimilda hafí að hluta
komið þessu til leiðar en það er
einungis meðalgott lyf við því
krabbameini sem núverandi sjávar-
útvegsstefna er.
Forsenda fyrir aukinni atvinnu,
bættum lífskjörum og fólksijölgun
á landsbyggðinni er að byggðar-
kjamar stækki og að fjárfesting í
iðnaði aukist. Veiðigjald myndi
stuðla að þessu tvennu. Það má þvf
segja að veiðigjald sé að vissu leyti
mikilvægara fyrir landsbyggðina en
höfuðborgarsvæðið. Án tilkomu
veiðigjalds mun draumurinn um
minni fólksflótta, meiri atvinnu og
bætt lífskjör á landsbyggðinni verða
að engu.
Það má því segja að þeir sem era
á móti veiðigjaldi séu í raun á móti
aukinni atvinnu og bættum lífskjör-
um í framtíðinni. Þeir séu hlynntir
minni atvinnu, versnandi lífskjörum,
erlendri skuldasöfnun, stöðnun í
úflutningi, óhagkvæmri byggðaþró-
un, fjármagnsflótta, óeðlilega mikill-
ar fjárfestingar í sjávarútvegi, of
hátt skráðu gengi og áframhaldandi
ójafnvægi í hagkerfínu hvort sem
þeir gera sér grein fyrir því eða ekki.
Höfundur er nemi í
stjómmálafræðum.
Jón
Ragnars