Morgunblaðið - 01.08.1997, Qupperneq 32

32 FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1997
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ

*

>

GUÐRÚN
JÓNSDÓTTIR
+ Guðrún Jóns-
dóttir, sem
fæddist í Stafholts-
ey í Borgarfirði 22.
september 1923,
lést í Sjúkrahúsi
Akraness 25. júlí
síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Anna Þorgríms-
dóttir og __ Jón
Bjarnason. Onnur
börn þeirra hjóna
eru: Ingibjörg
Birna, Stefán (d.
1971), Jóhanna,
Þorgrímur og
Bjarni. Eiginmaður Guðrúnar
er Jónas Arnason og þeirra
börn eru: 1) Jón B., f. ’45, hans
kona er Þórdís Thoroddsen.
2) Ingunn Anna, f. ’48, hennar
maður Engilbert Guðmunds-
son og þeirra börn Jónas, Sól-
rún og Hiidigunn-
ur. 3) Ragnheiður,
f. ’50, sambýlis-
maður __ hennar
Kristján Orn Fred-
riksen en hún var
áður gift Unnari
Þór Böðvarssyni og
eru þeirra börn
Böðvar Þór, Jónas
og Guðrún. 4)
Birna Jóhanna, f.
’56, hennar maður
Hákon Bjarnason
og þeirra börn
María Katrín Jós-
efsdóttir, Björg og
Guðrún Anna. 5) Árni Múlí, f.
’59, hans kona er Arnheiður
Helgadóttir og þeirra barn
Ragnhildur.
Guðrún verður borin til
grafar í Reykholti í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
Fyrsta heimsókn mín til væntan-
legra tengdaforeldra byijaði afar illa.
Ég gekk inn í forstofuna á heldur
illa burstuðum skóm og vippaði þeim
af mér þannig að þeir lentu hvor í
sínu homi. Það sem ég ekki vissi var
að húsbóndinn á heimilinu hafði
ákaflega ákveðnar hugmyndir um
skó. Þeir skyldu vera gljáburstaðir
og væru þeir ekki á fótunum skyldi
þeim snyrtilega raðað. Ef eins og í
þessu tilfelli ekki var farið eftir þess-
um reglum var skónum einfaldlega
hent út. Það gerði hann þarna sem
varð svo til þess að ég ákvað að
yfirgefa heimilið strax þó á sokka-
leistunum væri. Þegar ég var að
klæða mig í skóna utandyra varð ég
var við að einhver stóð við hlið mér.
Ég leit upp og þar stóð þessi myndar-
lega kona með suðrænt yfirbragð
og bagatellovindil milli fíngranna hló
dillandi hlátri og sagði: „Æ, gerðu
það fyrir mig, taktu hann Jónas ekki
alvarlega." Hún tók skóna, gekk inn
og raðaði þeim snyrtilega og síðan
var gengið til stofu og þetta mál
ekki nefnt frekar.
Þannig hófust kynni okkar Guð-
rúnar tengdamóður minnar fyrir 30
árum og var þetta atvik dæmigert
fyrir hana og samskipti hennar við
umhverfi sitt. Hún var mannasætt-
irinn í umhverfi þar sem oft þurfti
að sætta. Hún var jarðsambandið
þegar flugáætlanir voru ekki endi-
lega í samræmi við farkostinn og
veðrið. Hún var með fádæmum fjas-
laus kona og það var í kringum
hana einhver mildi og værð, eitthvað
sem gerði það að verkum að dýr
hændust að henni svo með ólíkind-
um var. Það sama gerðu börn og
einnig tengdabörn.
Þessi Jónas, sem ég ákvað fyrir
orð Guðrúnar að taka ekki alvar-
lega, er Jónas Ámason rithöfundur
og fyrrverandi alþingismaður. Þegar
ég kynntist Guðrúnu var Jónas að
hefja 12 ára þingmannsferil sinn
fyrir Vestlendinga. Það er erfitt að
skrifa ýkja mikið um Guðrúnu án
þess að skrifa um Jónas og öfugt.
Samband þeirra var afskaplega náið
og þau óvenjulega háð hvort öðru,
hann hreyfði sig helst ekki án konu
sinnar eða hún án hans. Þingmaður
Alþýðubandalagsins á Vesturlandi í
rúman áratug var því ekki bara Jón-
as heldur Jónas og Guðrún. Jónas
og Guðrún komu á fundi. Jónas og
Guðrún voru við jarðarfarir. Jónas
og Guðrún komu á samkomur og
skemmtanir. Allar ræður voru frum-
fluttar fyrir Guðrúnu, sem stóð við
hlið manns síns hvar sem var og
hvenær sem var og þeir voru til sem
settu kross við G-ið ekki hvað síst
sem stuðning við Guðrúnu. Á lista-
sviðinu var hún karli sínum svipaður
stuðningur. Allt sem samið var, var
flutt fyrst fyrir Guðrúnu og ýmislegt
af því var beinlínis ort til hennar.
Ferðir þeirra hjóna saman urðu
margar og vítt um landið og heim-
inn. Fyrri hluta sambúðar þeirra
starfaði Jónas einkum sem kennari,
blaðamaður og sjómaður í Reykja-
vík, Neskaupstað, Kópavogi, Hafn-
arfírði og að lokum í Reykholti. Þau
voru ekki ýkja upptekin af fjárfest-
ingum og bjuggu því yfirleitt í leigu-
húsnæði og því ekki óalgengt að
fjölskyldan flytti búferlum á hveiju
ári. Þá kom sér vel að húsmóðirin
var ekki mikið fyrir að gera veður
út af smámunum. Eftir að þing-
mennska Jónasar hófst bjuggu þau
á einum fímm stöðum á Reykjavík-
ursvæðinu. Það sem einkenndi flutn-
inga Guðrúnar, því það var nú hún
sein stóð fyrir slíku, var að allt fór
fram með afslöppuðum og heldur
óskipulegum hætti sem þó leyndi á
sér því gestir sem komu í heimsókn
daginn eftir flutninga gátu ekki
ímyndað sér annað en að fjölskyldan
hefði búið þarna megnið af manns-
aldri. Allt gert af smekklegheitum
og elegans sem Guðrún átti í ríkum
mæli. Elegans var reyndar orð sem
henni var afar tamt, enda fólk í
hennar ætt upptekið af fagurfræði-
legum efnum og getur haldið uppi
andríkum umræðum um fallegan
hnakkasvip. Sjálf var hún afar
myndarleg og hvar sem hún kom í
heimsókn tii okkar hjónanna og sett-
ist niður og kveikti sér í smávindli
fór ekki á milli mála að þar fór
heimskona.
Það var ekki bara inn á heimilinu
sem Guðrún stóð í forsvari. Á þeim
árum sem ég þekkti hana rak hún
um skeið mötuneyti Reykholtsskóla
og sá um sumargistingu á staðnum.
Allt þetta fórst henni vel úr hendi.
Böm Guðrúnar höfðu af einhveij-
um ástæðum tilhneigingu til að velja
sér maka sem að skapferli líktust
meira Guðrúnu en annað heimil-
isfólk þar á bæ, enda sagði hún ein-
hvetju sinni að hún skildi tengda-
börnin sín yfirleitt betur en börnin.
Fjölskyldusamkomur voru lífleg og
hávær fyrirbæri. Hver talaði í kapp
við annan og hlegið hátt og lengi.
Guðrún og tengdabörnin sátu þá
gjarnan í rólegheitunum dálítið til
hliðar, hlustuðu á og hlógu með og
brostu hvert til annars með lát-
bragði sem gat gefíð til kynna: þau
eru rugluð! Ekki það að Guðrúnu
hafi skort kímnigáfu, þar átti hún
í eigin sjóði að sækja, móðir hennar
Anna Þorgrímsdóttir var með allra
skemmtilegustu manneskjum. En
tengdamóður minni þótti notalegra
að hlæja að skemmtilegheitum ann-
arra en að standa fyrir þeim sjálf
og í þeirri afstöðu átti hún góða
samleið með tengdabörnum sínum.
Þau ár sem ég þekkti tengdamóð-
ur mína var Reykholtsdalurinn fast-
ur punktur í tilverunni, fyrst í Reyk-
holti og síðan á Kópareykjum. Á
friðsælum stundum sat hún gjarnan
og hnýtti rýjateppi með lútsterkt
kaffi í bolla að ógleymdum baggat-
ellovindlinum og þá var hægt að
spjalla um heima og geima í róleg-
heitum, enda lærði ég þar að meta
sterkt kaffi. Á Kópareykjum byggðu
þau hjónin upp sérstætt en skemmti-
legt og smekklegt heimili og hug-
myndin var að Jónas gæti setið við
skriftir og Guðrún hlúð að honum
og heimilinu.
Þau notalegu efri ár sem þarna
var búið að leggja drög að urðu því
miður færri en vonir stóðu til. Veik-
indi sóttu að Guðrúnu, Alzheimers-
sjúkdómur, veikindi sem eru sjúkl-
ingnum afar þungbær á vissu skeiði
og aðstandendum allt til endaloka.
Það flaraði hægt og sígandi út, það
komu góðir dagar og það komu
verri dagar og vondir dagar. Lengi
vel var hægt að fara í gönguferðir
eða bílferðir. Lengi vel mátti brosa
framan í barn og stijúka því um
kinn. En endalokin voru þó lengi
vís og nú um hásumar hvarf Guðrún
úr þessum heimi, á þeirri stundu
umvafin fjölskyldu sinni í orðsins
fyllstu merkingu.
Fyrir yngstu dóttur mína sem
heimsótti ömmu sína reglulega og
sá um snyrtingu, enda kona af Guð-
rúnarkaiíberi langt leidd áður en
krafan um elegans er gefin upp á
bátinn, var það mikil lífsreynsla að
fylgja ömmu sinni á þessu loka-
skeiði. Og við sem fylgdumst með
fengum enn einu sinni staðfestingu
á þeirri hringrás lífsins, að bamið
verður fullorðið og hinn fullorðni
verður barn.
Síðustu fjögur æviárin dvaldi
Guðrún á Sjúkrahúsi Akraness,
lengst af á svokallaðri E-deild. Það
verður seint fullþakkað hvernig
umönnun hún fékk þar þó aðstæður
væru að mörgu leyti erfiðar. Fyrir
ættmenni Alzheimerssjúklinga er
það ómetanlegt að vita af sínum
nánasta í svo góðum höndum. Ég
veit að Jónasi og bömum Guðrúnar
er þakklæti til starfsfólks Sjúkra-
hússins mjög ofarlega í huga og
leyfí ég mér að koma því á fram-
færi fyrir þeirra hönd og okkar allra.
Nú er komið að því að kveðja og
þakka fyrir 30 ára góð kynni við
þessa mildu konu sem svo oft leysti
úr málum með því að snúa sér að
viðkomandi og segja: „Æ, gerðu það
fyrir mig.“
Engilbert Guðmundsson.
Á fyrrihluta aldarinnar var höf-
uðborg íslands í miðbænum, þar áttu
Reykvíkingar heima og undu glaðir
við sitt. Þetta var fyrir daga nútíma
Kringlusmíða, en þótti allt að einu
nokkuð gott - hver hlutur á sínum
stað í hámenningu landsmanna, -
Alþingi, ríkisstjóm, löggæsla og
menntaskólinn, Lúðrasveit Reykja-
víkur og Leikfélagið í Iðnó, Tjömin
og bíóin tvö, Gamla og Nýja, og
bankamir þrír á guilnum stoðum
ásamt krónunni. Hótel Borg risin við
Austurvöll og vestan við hann Lands-
símahúsið með Útvarp Reykjavík á
efstu hæðum. Glæsilegustu tísku-
verslanir í striklotu frá Marteim uppi
á Laugavegi niður að Haraldi Áma-
syni í Kvosinni, og í miðju Banka-
stræti flottasta skóbúð landsins: Lár-
us G. Lúðvíksson. Þar í herradeild-
inni þjónuðu borgardömur af mikilli
kurteisi og þar tíðir gestir ungir
herramenn að skoða nýmóðins skó-
fatnað og virtu í leiðinni fyrir sér
klassískan fótaburð frökenanna í
afgreiðslunni. Minnti fas þeirra mjög
á rómuð módel í myndlist heims-
meistaranna, allt frá því er gyðjurn-
ar stigu dansinn á Ódáinsvöllum og
færðu mannkyni menninguna á
Grikklandi hinu foma. Hún var farin
að nálgast hámarkið þegar einni
skoðunarferðinni lauk á því að Jónas
bróðir nam á brott úr búðinni Guð-
rúnu, yngstu dóttur læknishjónanna
á Kleppjárnsreykjum í Reykholtsdal,
Jóns Bjamasonar og Önnu Þorgríms-
dóttur. Var kærleiksasinn slíkur að
vinurinn iét öll skókaup lönd og leið,
- hefur kannski ekki átt fyrir parinu
fremur en fyrri daginn. Því var það
að hann fékk að láni svörtu sparis-
kóna mína frá Lámsi G. þegar hann
gekk að eiga Guðrúnu Jónsdóttur,
og gat þess vegna gengið í takt við
brúðina á ótrúlega rauðum skóm.
Hún hét síðan Gunna hans Jónasar.
Spássértúrinn ungu hjónanna
entist þeim vel og varð næstum jafn-
langur öldinni, og aldrei þreyttist
brúðurin þótt leiðin lægi yfir fjöll
og firnindi, því brúðguminn þurfti
mörgu að sinna í skógi vöxnum kjör-
dæmum milli fjalls og Qöru, en án-
ingarstaðir vítt og breitt um landið
- í austurbænum og vesturbænum,
suður í Hafnarfirði, austur á Norð-
firði, í kennslustofum til sjávar og
sveita með viðdvöl á leiksviðum í
fjöldasöng og tilheyrandi kveðskap
og gríni. Alls staðar bjó Guðrún
manni sínum stærri og smekklegri
heimili því barnahópurinn stækkaði
og fríkkaði meðan ábyrgðarstörfin
hlóðust á húsbóndann og þar með
gestanauð í búskapnum. Óllu tók
húsfreyjan með jafnaðargeði því
rausnarskapur hennar þekkti engin
takmörk, þar fengu allir sinn
skammt - pólitíkusar og frétta-
menn, leikarar og söngvarar, sér-
vitringar og ofvitar, rithöfundar og
skáld, sem og öll kunningjahalaróf-
an krakkanna. Gunna átti ævinlega
nóg handa öllum, hvort heldur var
hangikjöt, steik eða soðning með
kaffi og öllu austur á Norðfirði eða
vestur á Manhattan þegar alþingis-
maður hennar og unnusti sat á þingi
með sjálfum kjaftaskjóðunum hjá
Sameinuðu þjóðunum. Kannski var
gestrisni hennar hlýjust þegar hús-
næðisleysi steðjaði að og þröngt um
vik í litla sumarbústaðnum við Niða-
rós í Hólmsá upp undir Rauðhólum,
- þar fengu gestir og gangandi líka
sitt með sultutaui, blábeijum og
ijóma. Að lokum nam fjölskyldan
land uppi í Reykholtsdal, og í ofan-
verðu túni Snorra reistu kennara-
hjónin sér snoturt einbýlishús á
mettíma með slíkri sveiflu að Sjón-
varpið gerði heimildarkvikmynd um
afrekið og tóku ábúendur sig einkar
vel út á skjánum - ekki síst Gunna.
En eigi var til setunnar boðið því
hátt uppi í suðurhlíðum Reykholts-
dals stóðu Kópareykir tvö auðir og
yfirgefnir og ögruðu til frekara
landnáms. Var þess ekki langt að
bíða að þar risi enn á ný eitt höfuð-
ból fjölskyldunnar með útsýni yfír
kjördæmið. Þar gat húsbóndinn gef-
ið sig allan að nýsmíði, sundlaugar-
gerð, ritstörfum og svoleiðis dútli,
og þótt störfum húsmóðurinnar sé
aldrei iokið fór nú að hægjast um
í eldhúsinu, - bömin löngu fullorðin
þótt foreldramir væru enn ungir í
anda. Hófst nú blómaskeið með
skrauturtum í gróðursælum trjá-
lundum umhverfis sundlaug hjón-
anna og sprettan með eindæmum,
enda húsfreyju gefnir grænir fingur.
En þá veiktist Gunna. Það var
veikin vonda sem á skömmum tíma
sviptir sjúklinginn ráði og rænu og
slítur að lokum öll tengl svið um-
hverfið, vandamenn og vini, en
læknavísindin standa ráðþrota og
fá ekki rönd við reist. Kom þar að
húsfreyjan á Kópareykjum var flutt
niður á Akranesspítala og þar
fjaraði líf hennar út á nokkrum
árum. Þegar ljóst var hvert stefndi
komu börnin öll að sjúkrabeði móð-
ur sinnar og Jónas karlinn til Gunnu
sinnar, og þar dó hún fyrir viku í
faðmi fjölskyldunnar. Við hin segj-
um veri hún blessuð og sæl og þökk-
um fyrir að hafa átt svona góða
vinkonu.
Jón Múli Árnason.
Hún hét fegursta nafni íslenskra
kvenna. Guðrún Jónsdóttir eftir
langömmu sinni úr Otradal. Ég kall-
aði hana Gunnu töntu þegar ég var
barn, og hún var eins og frænkur
eiga að vera glöð og góð, falleg og
skemmtileg, undur létt á fæti og
agnarlítið stríðin. Móðir mín kallaði
systur sína Gunnu litlu, hún Gunna
litla systir mín, sagði hún alltaf blíð-
lega. Aldrei hef ég séð fallegri fjöl-
skyldu en á myndinni af ömmu
minni og börnunum sex, sem lifðu.
Þijú voru brúneygð, þijú bláeyg,
þijár telpur, þrír drengir. Augun í
Gunnu voru jafnbjört og blástjarnan
og hrokkinkollurinn jarpur, henni
brá í föðurætt og hún varð auga-
steinn Ingunnar afasystur sinnar.
Heima í Meðalholti söng hún allan
daginn Amapóla og Ó Jósep, Jósep,
og þær amma gerðu eldhúsið hreint
með svo sterkum sólskinssápulút að
skáparnir fölnuðu. Allar þær minn-
ingar ljóma. Sjálf ljómar hún með
sólbrúna vanga úti á bletti á gam-
alli mynd af góðum degi, afmæli-
stelpan er með frumburð hennar í
fanginu og horfír á hann aðdáunar-
augum, það er fyrsta sumar hans
og allir eru glaðir.
í bernskuminningunni stendur
hún úti á tröppum með þriggja álna
slána. Þau horfa ástaraugum hvort
á annað þá og alltaf síðan og fram-
tíð þeirra er ráðin, Jónas Arnason
varð Jónas hennar Gunnu og hún
var til æviloka Gunna hans Jónas-
ar. Heiðursstúlka heitir Gunna,
henni mun ég sífellt unna. Stúlkan
mín er mætust meyja og kvenna,
sveinar ástaraugum eftir henni
renna, hann orti konu sinni öll sín
ljóð og hlaut kossa að launum. Þau
voru saman Einu sinni á ágúst-
kvöldi austur í Þingvallasveit, það
er hún, sem hann bíður einn á brún-
um sumaijakka hjá björkunum við
Hljómskálann því Fröken Reykjavík,
sem gengur þarna eftir Austur-
stræti á ótrúlega rauðum skóm er
engin önnur en hún Gunna. Fæturn-
ir á skónum rauðu voru löngu fræg-
ir að fegurð og fínum burði.
Með þér ég vildi yfir Arabíu fara
eða Sahahara sagði hann við hana,
og þau fóru saman um víða veröld
og landið allt. Skáld hennar vann
fyrir sér og sínum með blaða-
mennsku, kennslu og þingmennsku,
þau voru oft fátæk, aldrei rík en
ætíð gestrisin, og það var alltaf
jafngott að vera gestur hjá Gunnu
frænku minni. Það sem hún lærði
ung í Húsmæðraskólanum í Reykja-
vík varð að veislu í Reykjavík, Hafn-
arfírði, Kópavogi, Neskaupstað,
Reykholti, á Seltjarnarnesi og Kópa-
reykjum í Reykholtsdal. Heimili
þeirra stóð okkur alltaf opið, líka
þótt þau væru ekki heima, fyrstu
hjúskapardagana höfðum við syst-
urdóttir hennar og mágur Kópa-
reyki tvö fyrir okkur.
Hjúskapardagar Gunnu og Jón-
asar og ævidagamir allir vom ham-
ingjudagar uns veikindi hennar
rændu þau bæði gleðinni. Hún lifði
honum, hann henni. Hún hafði yndi
af bömum og undir það síðasta
voru lítil börn það eiria sem hún
brosti við og fagnaði. Á borðinu hjá
mér liggur lítill kjóll, hvítur og fínn,
bryddaður blúndu í handvegi og
hálsmáli, berin, sem skreyta hann
em rauð og blöðin græn, enn í dag
er hann í mér fögnuðurinn síðan
frænkan góða gaf mér kjólinn.
Brúðan friða, sem hún færði mér
utan úr heimi er hér líka enn og
heitir Gunna.
Guðrún Jónsdóttir átti barnaláni
að fagna. Hjá börnum hennar fimm
fara saman gæfa og gjörvileiki. Öll
eru þau mannkostafólk, og erfðirnar
frá Rönku í Brennu, Árna frá Múla,
Önnu Þorgríms og Jóni Bjarnasyni
blandast elskulega í barnabörnun-
um. Veikindaárin naut hún elsku
og umhyggju manns síns og barna,
Ingunn var eins og alltaf stoðin
sterkasta, hún varð móðurinni móð-
ir, Ragnheiður föðurnum styrkur.
Veggina hans Jónasar prýða
myndir af stúlkunni hans, og hjá
þeim hefur hann slæðuna hennar. Á
sjúkrastofuveggnum hjá henni voru
innrammaðar myndir og limrur, sem
hann orti, þær heita Konan mín og
ég, sú síðasta í Kópareykjagarði
1990:
Þegar haustið sitt skraut hafði hannað
og veturinn rólega rann að
við roskin sátum þar
rétt sem vera bar
á kvöldin og kysstum hvort annað.
Gunna frænka mín átti heima í
Reykholtsdal fyrstu fimm ár ævinn-
ar meðan faðir hennar, Jón Bjarna-
son læknir á Kleppjárnsreykjum,
lifði. Hún fæddist þeim Önnu Þor-
grímsdóttur í Stafholtsey í Anda-
kílshreppi. Á ljórða áratug áttu þau
Jónas heimili í Reykholtsdal, síðast
á Kópareykjum tvö, fyrst í Reyk-
holti. Þar verður hún í dag borin til
grafar. Yfír henni verður sungið
saknaðarljóð mannsins hennar
elskulegs. Verði henni hinsta hvílan
góð.
Systur hennar, Bima og Jóhanna,
trega hana, og bræðurnir, Þorgrím-
ur og Bjarni, og við fólkið hennar
allt syrgjum hana og kveðjum með
ást og virðingu. Við samhryggjumst
Jónasi mági mínum, Jóni, Ingunni,
Ragnheiði, Birnu Jóhönnu, Árna
Múla, tengdabörnum og barnabörn-
unum öllum.
Það, sem var kemur aldrei aftur
en er þó alltaf kyrrt í minningunni.
Ragnheiður Ásta
Pétursdóttir.