Morgunblaðið - 21.08.1997, Blaðsíða 14

14 FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ALDARAFMÆLI
Mynd: Kristrún.
„í GAMLA daga hafði fólk meiri tíma til að setjast niður og
ræða saman,“ segir Jóna Sigríður Jónsdóttir, sem man tímana
tvenna.
JÓNA ásamt eftirlifandi börnum sínum. Frá vinstri: Halldór, Guðni, Helgi,
Hjalti, Ólöf, Gyða, Gerður og Guðný.
Ég er komin
á græna grund
í vikunni varð Jóna Sigríður Jónsdóttir 100
ára. Hún býr nú á Elliheimilinu Grund, er
kát og hress og prýðilega ern. Kristrún
Heiðberg heimsótti Jónu skömmu
fyrir afmælið og forvitnaðist um lífshlaup
þessarar öldnu konu sem sannarlega
man tímana tvenna.
JÓNA Sigríður Jónsdóttir hafði
nýlokið við að fá sér blund þegar
blaðamann bar að garði. Hún lá í
rúminu með teppi yfir fótum sér,
en var fljót að setjast upp og taka
á móti gestinum. „Ég er búin að
tralla og ralla í allan morgun,“ seg-
ir hún hress í bragði og á þá við
svokallaða morgunstund, sem boðið
er upp á á Elliheimilinu Grund þar
sem hún dvelur. Þar er sungið og
spilað og lesið upp úr blöðunum.
„Ekki ætlarðu að fara að taka
mynd af mér svona útlítandi," seg-
ir hún þegar hún kemur auga á
myndavélina. „Ég er ekki einu sinni
búin að greiða mér almennilega."
Jóna er með fallega grátt, sítt hár
sem hún bindur í fléttu. Hún segist
alla tíð hafa hugsað vel um hár
sitt og bætir því við að hún hafi
aldrei sett í sig permanent. Á nátt-
borðinu má sjá myndir af fjölskyldu
hennar, sem er henni auðsjáanlega
mjög kær. Á veggnum fyrir ofan
rúm hennar hanga tvö veggteppi
sem hún gerði sjálf og á rúminu
Iiggja fallegir koddar sem hún
saumaði út. „Ég hef alla tíð gert
mikla handavinnu en ég á erfitt
með það núna þar sem sjónin er
farin að gefa sig.“ Hún segist m.a.
vera búin að pijóna pottaleppa og
rúmteppi á „allt liðið,“ eins og hún
orðar það og á þá við fjölskyldumeð-
limi. Jóna er allhress, af tíræðri
konu að vera, jákvæð og brosmild.
Hún segist muna vel eftir ýmsum
atvikum á ævi sinni, öðrum sé hún
hins vegar búin að gleyma.
Stelpan úr Holtunum
Jóna er fædd á Þverlæk í Holta-
hreppi í Rangárvallasýslu 21. ágúst
árið 1887. Hún er skírð í höfuðið
á föður sínum, Jóni Jónssyni, sem
hún kynntist aldrei, en hann fór í
sjóinn þegar móðir hennar gekk
með hana. „Þegar ég var íjögurra
ára vorum við krakkarnir eitt sinn
að leika okkur uppi í húsasundi og
þá sagði eitt barnið: „Þarna kemur
pabbi að sækja okkur í mat.“ Þá
segi ég: „Pabbi, hvað er nú það,
ég þekki engan mann sem heitir
pabbi.“ Móðir mín, Valgerður
Bjarnadóttir, var mikil kona og það
hefur verið ákaflega sárt og erfitt
fyrir hana að missa mann sinn. Ég
átti tvö hálfsystkini, Helgu og
Bjarna, sem voru Gíslabörn.
Mamma hafði átt þau áður en ég
fæddist. Þegar móðir mín eignaðist
Bjarna og Helgu voru þau Gísli
aðskilin svo þau ættu ekki fleiri
börn. Hvernig þætti það í dag ef
elskendur, sem væru búnir að eign-
ast börn, væru aðskildir?" segir
Jóna og vonbrigðin leyna sér ekki
í andliti hennar. „En þátíðin var
svona. Móðir mín varð að sætta sig
við að börnum hennar var komið
fyrir annars staðar, á bæ einum sem
Jaðar hét, og grátandi fór hún með
þau þangað. Hún sagði að það hefði
þó verið huggun harmi gegn að
Jaðar væri góður bær. Tíu árum
síðar kynntist mamma föður mín-
um, en eftir að hann lést þurfti hún
að vinna fyrir okkur. Hún gerðist
vinnukona og réð sig á bæi þar sem
hún gat haft mig með sér.“
Eftir fermingu og hefðbundna
skólagöngu gerðist Jóna vinnukona.
Hún segist hafa unnið víða og oft
hafi það verið erfitt fyrir svo unga
stúlku að vinna ýmis erfiðisverk
sem fyrir hana voru lögð. Um tví-
tugt réð Jóna sig í vinnu að Skarði
í Landsveit og þar kynntist hún
eiginmanni sínum, Sigfúsi Guðna-
syni, en hann var sonur bóndans á
bænum. „Þegar við vorum að draga
okkur saman birtist frétt þar sem
sagði að nú væri Sigfús í Skarði
búinn að ná sér í stelpu sunnan úr
Holtum sem enginn þekkti og eng-
inn vissi deili á og þar að auki
ætti hún náttúrulega ekkert til. En
það var ekki rétt því ég var farin
að vinna fyrir kaupi og fór vel með
það. Og krónan var þá meira virði
en hún er í dag. Skarð í Landsveit
þótti heilmikill bær og mikilsvirtur
og allt sem tilheyrði honum. Sigfús
var af góðri og efnaðri ætt og ég
þótti ekki nógu fín fyrir hann. En
ég hef nú ekki vitað betra hjóna-
band, það gat ekki betra verið, þér
er óhætt að bóka það,“ segir Jóna
ákveðin við blaðamann. „Við ráðg-
uðumst alltaf hvort við anpað og
áttum mjög' vel saman. Ég bar
ávallt virðingu fyrir honum og hann
fyrir mér.“
Eignaðist ellefu börn
Jóna og Sigfús voru gefin saman
árið 1920 af séra Ófeigi Vigfús-
syni, fermingarpresti Jónu. Fyrstu
hjúskaparárin voru þau í Skarði en
fluttu síðan að Háfi við Þjórsárósa
i Djúpárhreppi þar sem þau bjuggu
í þrettán ár. Jóna og Sigfús eignuð-
ust sitt fyrsta barn, Guðnýju, árið
1919, en alls urðu börnin ellefu
talsins. „Læknirinn minn, Axel
Blöndal, sagði eitt sinn að ég væri
svo heilbrigð vegna þess að ég hefði
átt svo mörg börn, það væri svo
mikil blóðhreinsun," segir Jóna.
Hún segir það einnig hafa komið
sér vel að ljósmóðirin, Vilhelmína
Ingibjörg Filippusdóttir, hafi búið í
nágrenni við sig. Hjónin misstu
tvær telpur á unga aldri, aðra árs-
gamla, sem fékk lungnabólgu, og
hina sjö ára, sem var með sprung-
inn botnlanga. Þriðja barn þeirra,
Hörður, lést er hann var 55 ára
gamall.
Jóna segir alltaf hafa verið nóg
að gera með svo stóran barnahóp
og á þeim tíma hafí ekki verið eins
mikil þægindi og í dag. „Þegar
búið var að gefa að borða, þvo og
koma öllum í rúmið, fór ég að gera
við föt og skó og gera skó úr ís-
lensku skinni. Sækja þurfti vatn í
brunninn og volgra það áður en
hægt var að þvo börnunum og því
sem þurfti að þvo. Þá var ekki heita
vatnið í krana eins og núna.
Mamma bjó hjá okkur og hún að-
stoðaði mig lengi. Hún var myndar-
leg manneskja og pijónaði þessi
ósköp. Það var mikil hjálp að hafa
hana á heimilinu á meðan hún hafði
heilsu. Einhvern tímann fór ég að
taka eftir því að það var eitthvað
fyrir
vanskilegt við mömmu
og hún var hætt að
sinna mér eins og
venjulega. Ég fann
þykkildi á bak við ann-
að eyrað á henni og
kallaði strax á lækni.
Ég spurði hann hvort
þetta gæti ekki verið
krabbamein og ég
hafði rétt fyrir mér.
Mamma lést síðan árið
1935. Hún var miklu
meiri manneskja held-
ur en ég er. Ég næ
ekki með tærnar þar
sem hún hafði hæl-
ana,“ segir Jóna og
greinilegt er að hún
hefur borið mikla virðingu
móður sinni.
Kveðjukossinn
Jóna og Sigfús fluttu til Reykja-
víkur árið 1934. Sigfús varð bráð-
kvaddur árið 1966 þegar hann var
sjötugur að aldri. Jóna segist muna
vel eftir þeim degi. „Ég var búin
að baka kleinur og tilreiða allt þeg-
ar tveir samstarfsmenn Sigfúsar
hjá Sambandinu börðu að dyrum
hjá mér og tilkynntu mér að Sigfús
hefði veikst og verið fluttur upp á
Landspítala. Eg bað þá um að fara
með mig þangað. Ég kyssti hann
kveðjukossinn á ennið og þannig
var það búið. En það var ekki til-
finningalaust," segir Jóna og það
vottar fyrir söknuði í andliti henn-
ar. Hún harkar síðan af sér og fer
með bænina Trúðu á tvennt í heimi.
Trúðu á tvennt í heimi,
tign sem æðsta ber,
guð í alheimsgeimi
og guð í sjálfum þér.
Ég á enn íbúðina sem við Sigfús
keyptum okkur í Eskihlíðinni. Lengi
vel var ég þar ein, en svo gat ég
ekki meir. Ég gat ekki gert alla
hluti og það var dýrt að hafa stúlku
sér til aðstoðar. Svo fór að lokum
að ég kom hingað á Grund og hér
hef ég verið síðan 1991.“
Jóna á alls 27 barnabörn, 57
barnabarnabörn og 18 barnabarna-
barnabörn. Hún segist vera ákaf-
lega ánægð með sína fjölskyldu, það
viti bæði guð og menn. „Það hafa
allir verið góðir við mig og eru enn
þann dag í dag. Börnunum mínum
hefur öllum vegnað vel, svo er guði
fyrir að þakka, en ég vissi á hvem
ég trúði. Það var oft sem ég bað
guð um hjálp og fékk hana. Ég sá
það strax að það var nú eins gott
að vera trúuð, það kom ekki annað
til greina. Móðir mín var trúuð kona
og hún kenndi mér bænir. Ég
kenndi einnig börnunum mínum
vers á kvöldin og fór alltaf til þeirra
og lét þau signa sig og fara með
bæn. Ég kann vel við það enn þann
dag í dag að maður skuli fara með
bænirnar sínar á kvöldin." Jóna
segist jafnframt fara í messu hvern
einasta sunnudag í kapellunni á
Grund, það gefi sér
mikinn styrk.
Konur og
barnauppeldi
Aðspurð hvað henni
finnist um kvennabar-
áttuna nú á dögum,
segir Jóna að það sé
nú best fyrir fáráða eins
og sig að leggja ekki
orð í belg um þá hluti.
„En í gamla daga var
það siður að konur í
efnaðri kantinum fengu
barnapíu til að passa
Sigfús börnin. Og ég var einu
Guðnason sinni barnapía þegar ég
var stúlka. Börnin
komu til mín á morgnana og þau
vissu ekkert hver var mamman og
hver ekki. Þá stappaði ég niður
fætinum og sagði við sjálfa mig að
ekki skyldi ég nú hafa þetta svona
ef ég yrði einhvern tímann kona.
Ég vildi ala mín börn upp sjálf og
það gerði ég. Stundum gat ég farið
að gráta þegar ég sá hvað blessuð
börnin áttu bágt, þetta var allt svo
snúið og öfugt.“ Jóna segist þó sam-
mála því að konur og karlar sjái
jafnt um barnauppeldið. „Þetta hef-
ur breyst mikið, en í gamla daga
tóku karlmenn ekki þátt í barnaupp-
eldinu eins og þeir gera núna, þeir
höfðu nóg með að vinna fyrir heimil-
inu. En stundum gekk það jafnvel
svo langt að feðumir sögðust vel
geta baðað börnin og þeim þótti það
bara gaman. Við konurnar héldum
að þeir væru réttir til þess eins og
við og þeir höfðu gott af því. Þeir
áttu þessi börn og urðu að samlaga
sig því og gera sér grein fyrir því
að það var ekki ábyrgðarlaust að
vera orðinn pabbi.“
Alltaf verið heilsugóð
Jóna segir margt hafa breyst í
háttum manna frá því að hún var
ung. í gamla daga hafi fólk t.d.
haft meiri tíma til að setjast niður
og ræða saman. „Þá var ekkert sjón-
varp og svoleiðis vesen. Ég man
eftir því einu sinni að einn vinnumað-
urinn sagði við okkur: „Jæja, stelpur
mínar, beriði nú vel á rokkana og
látið þá ekki vera að kasta af sér,
því ég ætla að lesa upp sögu.“ Síðan
setti hann stól á mitt gólf og las
upp sögu, stundum voru lesnar
framhaldssögur." Aðspurð hvort
hún hafi alla tíð verið heilsugóð,
segir Jóna að guð og góðir menn
hafi fleytt sér áfram. „Einu sinni
fékk ég blóðtappa, en hafði ekki vit
á að láta mér líða iila. Ég var á
Landakoti í sex vikur. Ég skildi allt
sem sagt var við mig en ég gat
ekki talað, heyrði m.a. þegar læknir-
inn sagði: „Nei, nei, hún er ekkert
að deyja, veriði nú alveg róleg.“ Mér
hefur liðið vel hér á Grund og ein-
hverju sinni sagði ég við vinkonu
mína að nú væri ég komin á græna
grund,“ segir þessi jákvæða og glað-
lynda kona að lokum.

(
>
t
I
í
I
L