Morgunblaðið - 21.08.1997, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 1997 29
AÐSENDAR GREINAR
EKKI er það von um
að bæta málflutning
Hannesar Hólmsteins
Gissurarsonar sem
knýr mig til að láta frá
mér þennan greinar-
stúf vegna nýlegra
Morgunblaðsgreina
hans um veiðigjald.
Miklu fremur er það
vonin um að lesendur
þeirra sjái skýrar rang-
færslurnar í málflutn-
ingi hans og láti þær
ekki villa sér sýn í því
mikilvæga máli.
„Kyrkingar í
atvinnulífinu"
í fyrstu grein sinni segir Hannes
að það sé ekki rétt að sjávarútveg-
urinn hafi nú ókeypis aðgang að
fiskimiðunum. Með kvótakerfinu
frá 1984 hafi þessi aðgangur í
raun verið takmarkaður og á hann
sett verð. Til þess að geta sótt
fiskimiðin þurfi útgerðarmenn að
eiga kvóta, leigja hann eða kaupa.
Hann svarar því hins vegar ekki
af hvetjum þeir þurfa að ieigja eða
kaupa kvóta, þ.e. hver af öðrum,
og heldur ekki hvernig þeir sem
leigja út eða selja kvóta fengu
hann, þ.e. úthlutaðan ókeypis. Þá
gerir Hannes að umræðuefni
hvemig voldug íslensk stórbænda-
stétt stundaði dulbúið arðrán með
innheimtu á veiðigjaldi á árunum
1602 til 1787. Hann segir stéttina
hafa staðið fyrir „kyrkingum i at-
vinnulíftnu“ og kyrr-
stöðu í landinu öldum
saman. Undir lok
greinarinnar segir
Hannes: „Sem betur
fer eru veiðigjalds-
sinnar okkar daga
ekki nærri því eins
voldugir og stór-
bcéndastéttin forðum."
Rangfærslan er sú að
færa veiðigjaldssinna
nútímans í búning
stórbændastéttarinnar
áður. Mun eðlilegra
væri að líkja kvóta-
kóngum nútímans við
hina voldugu bænda-
stétt forðum. Hvetjir
eru það annars sem nú hafa völd-
in, innheimta arðinn og vilja við-
halda ójafnri samkeppnisstöðu
greina?
Svarar röngum spurningum
í annarri grein sinni vitnar
Hannes í föður hagfræðinnar
Adam Smith til að sýna lesendum
fram á að fiskurinn sem íslenskir
útgerðarmenn veiða hverfur ekki
ofan í þá. Vart þarf hina fornu
fræðinga til að sannfæra lesendur
um að þessi auðlind okkar skapar
atvinnu fyrir marga hér á landi.
Með tilvitnun sinni er Hannes að
færa stoðir undir svar sitt við
spurningunni: Hvort er betra fyrir
þjóðarhag að kvótakóngar nútím-
ans eða stjórnmálamenn fari með
ráðstöfun arðsins? Gildra sú sem
Hannes leggur fyrir lesandann
felst í spurningunni því valið stend-
ur ekki bara á milli þessara tveggja
kosta. Hannes minnist nefnilega
ekki á þann kost að hver ísiending-
ur fái notið arðsins þó að það sé
krafa flestra veiðigjaldssinna.
Hannes afneitar líka með öllu
þeim áhrifum sem ókeypis aðgang-
Hannes Hólmsteinn
sleppir viljandi þeim
möguleika, segir Har-
aldur Sumarliðason,
að hver íslendingur fái
notið fiskveiðiarðsins.
ur útgerða að fiskimiðunum hefur
á samkeppnistöðu annarra at-
vinnugreina. Þessi áhrif eru þó vel
þekkt og viðurkennd af öllum þorra
hagfræðinga.
Deilan er ekki um kvótakerfið
í þriðju og fjórðu grein sinni
vill Hannes gera veiðigjaldssinn-
um upp andstöðu við kvótakerfið.
Flestir vita hins vegar að hér er
um tvö aðskiiin mál að ræða. Til-
tölulega góð sátt ríkir um kvóta-
kerfið enda er viðurkennt m.a. af
OECD að kerfi er býggir á tak-
mörkuðum og framseljanlegum
aflaheimildum sé hagkvæmasta
stjórnkerfi fiskveiða sem völ er
á. Þessi grein Hannesar með til-
vitnunum í þýska heimspekinginn
Karl Marx er einungis til að slá
ryki í augu lesenda. Deilan um
veiðigjaldið snýst ekki um kvóta-
kerfið heldur um það hverjir skulu
fá fiskveiðiarðinn til ráðstöfunar
og hvaða áhrif það hefur á afkomu
annarra greina. Óréttlæti í þeirri
ráðstöfun gæti hins vegar auð-
veldlega orðið þessu kerfi að fjör-
tjóni. Væri það miður. Að vísu
hrekkur prófessorinn óvænt í gír
í þriðju greininni og man nú allt
í einu að „útgerðarmönnum var
úthlutað aflaheimildum endur-
gjaldslaust og ótímabundið og
þeir mega síðan kaupa þær og
selja að vild“.
Hollenska veikin
í fimmtu grein sinni gerir
Hannes að umræðuefni þau áhrif
sem sveiflur í starfsumhverfi geta
haft á rekstur fyrirtækja, fjárfest-
ingar og hagsæld þjóðar. Er
Hannes þeirrar skoðunar að sveifl-
ur í launum, vöxtum og gengi
með tilheyrandi verðbólgu sé til
merkis um góða hagstjórn. Flestir
af kynslóð Hannesar eru búnir að
brenna sig nægjanlega á þessari
hagfræði. Hollenska veikin er vel
þekkt innan hagfræðinnar og
minnir á þá ábyrgð sem á stjórn-
völdum hvílir í hagkerfi sem bygg-
ir á frumvinnslu og er þess vegna
hættara við efnahagssveiflum en
öðrum.
Markaðsverð veiðiheimilda
Sjötta grein Hannesar ljallar að
mestu um Georgisma. Hann lýsir
sjónarmiðum sem Henry Georg
setti fram 1879 um að arður af
landareignum yrði gerður upptæk-
ur og notaður til að leysa fjárhags-
vanda hins opinbera. Hann segir
síðan að hugsun veiðigjaldssinna
sé nánast sú sama og Georgistanna
forðum. Gallinn sé sá að „tekjurn-
Eintal Hannesar
Hólmsteins
Haraldur
Sumarliðason
Byggðamál í kreppu
„BYGGÐAPÓLI-
TÍK mun snúast um
samkeppni’ við út-
lönd.“ - Svohljóðandi
fyrirsögn birtist á leið-
arasíðu Morgunblaðs-
ins fyrir nokkru, yfir
viðtali við Ingu Jónu
Þórðardóttur, borgar-
fulltrúa í Reykjavík.
Hún hafði nýverið set-
ið ráðstefnu á Akur-
eyri um byggðamál.
Það er sjálfsagt
eitthvað til í þessari
staðhæfingu. Auknir
búferlaflutingar ís-
lendinga til útlanda
eru áhyggjuefni. Mis-
munur á almennum launakjörum,
okkur í óhag, er þar vafalaust
stór orsakaþáttur. Þannig hafa
t.d. íslenskir kennarar orðið að
una því að vera hálfdrættingar á
við stéttarsystkini sín í nágranna-
löndum okkar, enda brostinn á
flótti úr íslenskri kennarastétt og
allt annað en bjartar horfur fram-
undan, hvað sem líður lofi og prís
um uppsveiflu í íslensku efnahags-
lífi.
Byggðir í vanda.
En hugum nánar að samkeppn-
inni og lítum okkur nær - á sam-
keppnisaðstöðu einstakra
byggðarlaga á fslandi og af hvetju
mörg þeirra standa svo höllum
fæti - telja sig jafnvel sjá fram á
algert hrun ef fram fer sem horf-
ir. Lítum til Grímseyjar, eyjunnar
norður við heimskautsbaug, með
snyrtilega og aðlaðandi byggð og
iðandi af fuglalífi. Við hjónin heim-
sóttum hana nú í sumar, hittum
þar fólk og fræddumst um hagi
þess. Eyjarskeggjar hafa lifað af
smábátaútgerð og vinnslu aflans í
eigin fiskvinnslustöð. En nú var
dauft í þeim hljóðið.
Þá dagana hafði hæst-
ráðandi fiskveiðistjórn
ákveðið að fækka út-
haldsdögum smábáta
niður i 18 daga á næsta
fiskveiðiári. Þetta
þýddi rothögg fyrir
byggðina. Talað var
um, að allt að helming-
ur íbúanna myndi
flytja brott. Þessi
skömmtun úthalds-
daga nær hinsvegar
ekki til togara.
Allt skal vera stórt.
Og Grímseyingar
eru ekki þeir einu sem
telja hér illa og ómaklega að sér
vegið. Smærri staðir og útgerðar-
fyrirtæki um allt land eru þarna á
sama báti Nú skal allt vera stórt
- stórt svo að um munar! - Þeir
smærri dæmdir úr leik, sameining
fyrirtækja í risablokkir talið lausn-
arorðið. Vandséð er, hvernig slíkt
fái staðist þegar sameiningin á að
ná til fyrirtækja hvors á sínu lands-
horninu. Auðvitað raska slíkar að-
gerðir jafnvægi og leiða til atvinnu-
missis og fólksfækkunar í smærri
byggðarlögum sem ekki þola slíkar
tilfærslur.
Kvótinn seldur hæstbjóðanda.
Á Patreksfirði eru, santkv. frétt-
um, um 60 manns að flytjast brott.
(íbúaij. tæpt þús.) Meira en helm-
ingur fiskveiðikvótans seldur burt
af staðnum, sem leiðir að sjálf-
sögðu til stórskertrar atvinnu. Og
þannig mætti telja áfram. Það ligg-
ur í augum uppi, að stjórn fisk-
veiðimála þarf endurskoðunar við.
Kvótakerfið sem útlendingar eru
að hæla okkur fyrir (líklega vegna
þess að þeir vita ekki hvernig það
virkar) hefur farið úr böndunum,
dæmt sig úr leik. Það er óþolandi
og óvetjandi, að óprúttnir peninga-
braskarar geti valsað með hags-
rnuni heilla byggðarlaga, jafnvel
lagt atvinnulíf þeirra í rúst. Kerfið
þyrfti að sjálfsögðu að vera
byggða-tengt eins og Kvennalist-
inn lagði til á sínum tíma en náði
því miður ekki fram að ganga.
Veiðigjald í stað kvótans kemur
einnig til greina en því aðeins að
því væri stillt í hóf - og með jafn-
vægis- og byggðasjónarmið að
leiðarljósi fremur en gróðasjón-
armið utanaðkomandi spekúlanta.
Þessi mál öll eru að sjálfsögðu flók-
Það liggur í augum
uppi, segir Sigurlaug
Bjarnadóttir, að stjórn
fiskveiðimála þarf end-
urskoðunar við.
in en það er mikið í húfi, að sátt
og sanngirni ráði þar ferð.
Vandi sveitanna.
íslenskur lándbúnaður hefur
líka fengið að kenna á miðstýrðum
aðgerðum ofanfrá. Munurinn er
sá, að í sjávarútvegi hefur verið
og er áhersla lögð á aukna fram-
leiðslu og aukinn útflutning sem
helstu lífsbjörg þjóðarinnar en ís-
lenskar landbúnaðarafurðir hins-
vegar lítt samkeppnisfærar við
önnur útflutningslönd hvað verð-
lag snertir. íslenskutn bændum
hefur því verið skipað að draga
úr framleiðslunni meira og meira
- og enn meira, ekki síst fram-
leiðslu lambakjöts, besta kjöts í
heimi. Og Islendingar sjálfir virð-
ast vera að afvenjast íslenskum
mat, nema hvað þeir einu sinni á
Sigurlaug
Bjarnadóttir
ári blóta Þorra og gæða sér þá á
lundabagga og súrsuðum hrúts-
pungum til tilbreytmgar frá ham-
borgara og pizzu. I markaðsmál-
um landbúnaðarins var of lengi
sofið á verðinum en hefir rumskað
á síðustu árum, Er það vel - en
of seint. Eftir stendur sú dapur-
lega staðreynd, að nú eru sumar
bændabyggðir um það bil að deyja
út sem slíkar. í fjárfækkunarfár-
inu gleymdist að taka tillit til land-
kosta, beitarþols - og ýmissa
staðhátta sem skiptu máli og rétt-
lættu áframhaldandi búskap og
byggð.
Vafasöm alhæfing.
í skýrslu Ingu Jónu frá fyrrn.
ráðstefnu á Akureyri um byggða-
mál er staðhæft að „atvinna ráði
ekki fólksflutningum". Fólk flytji
í þéttbýlið - til Reykjavíkur vegna
félagslegs öryggis og fjölbreyttara
menningarlífs. Þetta er vafasönt
alhæfing - og óhætt er að full-
yrða, að margir bændur, þótt ekki
kæmi til aldur, sjúkleiki eða óyndi,
hafa, beinlínis vegna stjórnvalds-
aðgerða, verið hraktir, nauðugir
viljugir, frá átthögum sínum og
eignurn, sem standa eftir verð-
lausar og óseljanlegat'. Það á auð-
vitað við líka um fólkið í sjávar-
plássunum, sem kvótabraskið et-
• HSM Pæssen GmbH
• Öruggir vandaöir pappírstætarar
• Margar stærðir - þýsk tækni
• Vönduð vara - gott verð
CWM J.RSTVmDSSONHF.
skipholti 33,105 ReykjaA, sími 533 3535.
ar af gjaldinu eru ofmetnar. Sumir
hafa greitt fullt verð fyrir afla-
heimildir, þótt aðrir hafi fengið
þær endurgjaldslaust.“
Nú er það svo að verðlagning
veiðiheimilda milli útgerða hefur
eingöngu verið í höndum útgerðar-
manna sjálfra enda hafa engir
aðrir haft neitt um hana að segja.
Það er því eina viðmiðunin sem
fyrir liggur um hvers virði heimild-
irnar eru.
í tillögum iðnaðarins er einmitt
gert ráð fyrir að veiðiheimildir
verði boðnar út á ftjálsum mark-
aði og því mun útgerðin áfram
hafa það í hendi sér hvað hún er
tilbúin að greiða fyrir þær. Einnig
er tekið tillit til þess að „sumar
útgerðir hafa greitt fullt verð fyr-
ir aflaheimildir" (af öðrum útgerð-
um sem hafa þá haft beinar tekjur
af slíkri sölu eða leigu), því verði
að veita góða aðlögun að því að
koma slíkri gjaldtöku á og viður-
kenna þar með raunverulegan
eignarrétt þjóðarinnar á auðlind-
inni.
Rósum skreytt þunnildi
í sjöundu grein Hannesar koma
engin ummæli um veiðigjaldið
frarn sent ekki hefur þegar verið
fjallað um. Greinin er hálfgert
skítkast sem ég ætla ekki að
blanda mér í. Hannes endurtekur
síðan sumar af sínum fyrri rökvill-
um í áttundu grein sinni en bætir
engu við. Skilaboð mín eru því
þessi: Látið ekki rökfléttur og
ijölda tilvitnana byrgja ykkur sýn.
Þessi skrif Hannesar innihalda
mörg orð en innihald er rýrt. Það
er hins vegar áhyggjuefni ef þess-
ar greinar prófessorsins eru dæmi-
gerðar um þá uppfræðslu sem
ungmenni fá í Háskóla íslands um
mikilvæg mál.
Höfundur er formaður
Samtaka iðnaðarins.
að flæma burt frá heimkynnum
sínum.
En látum ekki víl og vol ná yfir-
höndinni. Ný atvinnugrein, þjón-'
usta við ferðamenn, sækir í sig'
veðrið og mörgum bændum víðs-
vegar um landið hafa þar gefist
möguleikar til að drýgja tekjur sín-
ar og þrauka áfram á jörðum sín-
um. Vonandi á þessi atvinnugrein
framtíð fyrir sér og getur átt sinn
þátt í að forða einhvetjum íslensk-
um sveitum frá því að verða að
einskonar draugabyggðum vítt og
breitt um landið.
Menning víðar en í Reykjavík
Og menningin blómstrar víðar
en í Reykjavík. Frá bæjunt, þorpum
og sveitum á landsbyggðinni ber-
ast fréttir af öflugu félags- og
menningarstarfi: leiksýningum,.
söng og tónlist, málverkasýningum
- að ógleymdum heimilisiðnaði,
jafnvel listiðnaði - allt eftir efnum
og ástæðum, með samstilltum
áhuga og samkennd fólksins. Eng-
inn vafi er á, að greiðar satngöng-
ur eru hvað vænlegasta leiðin til
að örva og styrkja slíka starfsemi
sem er í senn hluti af okkar þjóð-
menningu og þjóðlífsmynd.
Höfundur er fyrrverandi
menntaskólakennari.
IÐNAÐARHURÐIR
ÍSVAL-BORGA EHF.
HÖFÐABAKKA 9, 112 REYKJAVÍK
SÍMI 587 8750 - FAX 587 8751