Morgunblaðið - 21.08.1997, Blaðsíða 33

32 FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 1997 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRl: Hallgl'lTnur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SIÐAREGLUR
SETNING sérstakra siðareglna fyrir ráðherra í Bret-
landi vekur athygli og jafnframt spurningar um,
hvort tilefni sé til að taka slíkar reglur upp hér í ein-
hverri mynd. Hér á landi hafa ekki gilt skýrar reglur
um starfshætti stjórnvalda, þótt ákveðnar venjur hafi
myndast í þeim efnum, sem hafa svo tekið breytingum
í samræmi við breytt viðhorf og tíðaranda. Að vísu gilda
ákveðnar reglur um ferðakostnað hjá hinu opinbera, sem
að sumu leyti hafa verið umdeildar en öllum er engu að
síður ljóst hverjar eru. Risnukostnaður stjórnvalda hefur
yfirleitt ekki sætt mikilli gagnrýni, þótt dæmi séu um
slíkt enda er ljóst að risnukostnaður ráðherra verður
ekki sízt til með þeim hætti, að félagasamtök og aðrir
aðilar knýja á um móttökur og fleira, sem hefur slíkan
kostnað í för með sér.
Þótt því verði ekki haldið fram með rökum, að þessir
þættir og fleiri í störfum stjórnmálamanna og æðstu
embættismanna hafi valdið umtalsverðri gagnrýni er
þeim það engu að síður í hag að hafa skýrar reglur til
að styðjast við í starfi sínu. Séu slíkar reglur skýrar og
afdráttarlausar og almenningi aðgengilegar stuðla þær
jafnframt að því að draga úr tortryggni kjósenda í garð
þeirra, sem gegna æðstu embættum.
Það er hlutverk stjórnvalda að setja siðareglur fyrir
þá, sem gegna opinberum embættum, og stuðla þannig
að því að þeir njóti trausts almennings. Þörfin á að
ýmsar aðrar starfsstéttir setji sér eigin siðareglur er
hins vegar ekki síðri.
Þeir, sem starfa við verðbréfaviðskipti, heilbrigðisþjón-
ustu og fjölmiðlun þurfa til dæmis allir á trausti almenn-
ings að halda. Verðbréfamiðlarar, læknar og blaðamenn
verða allir að virða trúnað við viðmælendur sína, þeir
mega ekki misnota upplýsingar sem þeir búa yfir og
ekki má vakna grunur um hagsmunaárekstra í starfi
þeirra. í mörgum tilvikum eru slíkar viðmiðunarreglur
til hjá einstökum fyrirtækjum og stofnunum.
Æ fleiri stéttir setja sér siðareglur og þörfin á þeim
mun vaxa, eftir því sem almenningur - viðskiptavinir,
neytendur, kjósendur, skattgreiðendur, lesendur eða
hlustendur - gerir meiri kröfur um faglega og nútíma-
lega starfshætti.
REGLUR UM KAUP
UPPLÝSINGA
RÍKISLÖGREGLUSTJÓRI þarf að setja skýrar starfs-
reglur um viðskipti lögreglunnar við fíkniefnaheim-
inn, hvenær og hvort heimilt sé að greiða uppljóstrurum
fyrir upplýsingar. Til þessa hefur slíkar reglur skort, svo
sem komið hefur fram í upplýsingum frá fyrrum starfs-
manni fíkniefnadeildar lögreglunnar.
Sá grundvöllur, sem byggt hefur verið á í þessum
efnum er heimild dómsmálaráðuneytis frá fyrri tíð til
þess að kaupa upplýsingar með því skilyrði, að lögreglu-
stjórinn í Reykjavík samþykki slík viðskipti. Á hinn bóg-
inn hefur á það skort að til staðar væru ítarlegri starfs-
reglur en þetta samþykki eitt. Af þeim sökum hafa
starfsmenn fíkniefnadeildar oft verið settir í óþolandi
aðstöðu. í raun og veru hafa alltof miklar kröfur verið
gerðar til þeirra um ákvarðanatöku í þessum vandasömu
málum. Þess vegna er það fagnaðarefni, að lögreglustjór-
inn í Reykjavík tók af öll tvímæli um það í samtali við
Morgunblaðið í gær, að hann væri ábyrgur fyrir þeim
ákvörðunum, sem teknar hafa verið í hans lögreglustjóra-
tíð um þessi efni.
Það er að sjálfsögðu grundvallaratriði, að þeir al-
mennu starfsmenn lögreglunnar, sem vinna að þessum
málum finni að þeira eiga bakhjarl, þar sem er æðsti
yfirmaður þeirra.
Ríkissaksóknari hefur lýst því yfir að hann telji að
ekki séu sérstakar heimildir í lögum til setningar slíkra
reglna. Nauðsynlegt er að farið sé eftir reglum réttarfars-
laga í þessu efni og sé einhver vafi á að heimild sé fyr-
ir setningu slíkra starfsreglna lögreglu, þarf löggjafinn
að bæta þar úr.
Mikilvægast er að starfsmönnum fíkniefnadeildar lög-
reglunnar sé sköpuð starfsaðstaða, sem dugar til að tak-
ast á við þetta alvarlega vandamál.
Lögregla notar tálbeitur og kaupir upplýsingar við rannsókn fíkniefnamála
Heimilt innan vissra
marka án lagaheimildar
Tvisvar hefur Hæstirétt-
ur lagt blessun sína yfir
svokallaðar óhefðbundn-
ar rannsóknaraðferðir
lögreglu. í umfjöllun
Páls Þórhallssonar
kemur fram að Danir
hafa sett rækilegar regl-
ur um notkun tálbeitu
við rannsókn alvarlegra
sakamála.
URRÆÐUM lögreglu við
rannsókn sakamála má
skipta í flokka. Svokallað-
ar þvingunarráðstafanir
svo sem eins og handtaka, líkamsleit,
húsleit og gæsluvarðhald skerða mik-
ilvæg réttindi manna og því hefur
verið talið að lögregla geti ekki grip-
ið til þeirra nema heimild sé til þess
í lögum.
Eins og fram kemur í kennsluhefti
Eiríks Tómassonar prófessors um
þetta efni eru önnur rannsóknar-
úrræði frábrugðin að því leyti að ekki
er brotið gegn mannréttindum með
jafn afgerandi hætti auk þess sem
ekki er beitt valdi við framkvæmd
þeirra. Úrræði af þessu tagi geta
verið fjölbreytileg. Þau sem mest er
fjallað um eru notkun á uppljóstrur-
um, tálbeitum og kaup á upplýsing-
um. Hleranir geta ekki fallið í þennan
flokk því þar eru skert mikilvæg
mannréttindi og til þeirra þarf því
ótvírætt lagaheimild.
Vandmeðfarnasta úrræðið er tví-
mælalaust notkun tálbeitu því þá er
í raun verið að stuðla að því að brot
sé framið, samanber það að hvatning
til afbrots er refsiverð lögum sam-
kvæmt. En slík rannsóknaraðferð
kann að vera réttlætanleg þegar lög-
regla á í höggi við harðsvíraða glæpa-
menn þar sem erfitt er að afla sönnun-
argagna eins og í fíkniefnamálum.
Að uppljóstrara sé greitt fyrir upplýs-
ingar er ekki jafn viðurhlutamikið því
þannig er ekki hvatt til afbrota og í
sjálfu sér er ekkert ólöglegt við að
borga manni fyrir upplýsingar. Hins
vegar getur vart talist æskilegt að
aðgerðir þessar fari fram án þess að
um þær séu til reglur svo sem eins
og um það hver eigi að taka ákvarðan-
ir um slíkt og í hvaða tilvikum megi
beita þeim.
Heimilt við sérstakar aðstæður
Eiríkur Tómasson segir að ekki
verði annað ráðið af dómi Hæstarétt-
ar 1993.1081 en heimilt sé, við sér-
stakar aðstæður, að grípa til þess
úrræðis að nota tálbeitur við rannsókn
máls án beinnar lagastoðar, jafnvel
þótt framferði tálbeitunnar verði út
af fyrir sig talið ólögmætt og jafnvel
refsivert.
í þessum dómi í stærsta kókaín-
máli sem upp hefur komið hérlendis
var S fundinn sekur um að hafa flutt
til landsins kókaín sem hann hafði
haft í vörslu sinni. Björn Halldórsson
lögreglufulltrúi annaðist rannsókn
málsins. Björn hafði samstarf við J,
sem á þessum tíma hafði verið ákærð-
ur fyrir fíkniefnabrot, en frá þessum
manni bárust Birni fyrst upplýsingar
um hugsanlegt brot S, sem ekki hafði
verið grunaður um fíkniefnabrot. J
gaf fyrst upplýsingar, en kom síðan
fram að ósk Björns gagnvart S sem
væntanlegur kaupandi kókaínsins.
Kvaðst Björn hafa heitið J nafnleynd.
Um þetta segir Hæstiréttur að
ekki verði efast um að S hafi tekið
ákvörðun um að selja J allt það magn
af kókaíni sem vitað er um að hann
hafi þá haft í vörslu sinni og sett það
á einn stað og þá á þann hátt, að það
komst í hendur lögreglunnar vegna
aðgerða þeirra sem Björn stóð fyrir.
„Rannsóknaraðgerðir þær, sem Björn
Halldórsson stóð fyrir, voru í því skyni
að upplýsa innflutning og dreifingu
... á miklu magni af kókaíni, sem er
mjög hættulegt ávana- og fíkniefni.
Tilraunir lögreglunnar til að hefta
innflutning og dreifingu slíkra efna
eru erfiðleikum háðar, og atvik voru
með þeim hætti, að ekki var líklegt,
að auðvelt yrði að leggja hald á það
efni, sem grunur var á, að [S] hefði
í vörslu sinni. Þegar að því kom, að
[J] fékk [S] til athafna fyrir hvatn-
ingu Björns Halldórssonar, var sterk-
ur grunur kominn upp um, að [S]
hefði framið ávana- og fíkniefnabrot.
Ekki verður talið, að [J] hafi lokkað
Fé tekið af sér-
stakri bankabók
Upplýsingar vegna fíkniefnamála voru um
nokkurra ára skeið keyptar með peningum
af sérstakri bankabók í vörslu lögreglustjóra-
embættisins í Reykjavík, segir í umfjöilun
Péturs Gunnarssonar.
SAMKVÆMT upplýsingum Morg-
unblaðsins kemur fram í gögnum
um rannsókn Atla Gíslasonar, setts
rannsóknarlögreglustjóra til að rann-
saka samskipti fíkniefnalögreglunn-
ar við dæmdan fíkniefnasala, að við
embætti lögreglustjórans í Reykjavík
hafi verið til sérstök bankabók sem
notuð hafi verið til að geyma pen-
inga sem greiddir voru fyrir upplýs-
ingar frá fíkniefnaheiminum.
200 þúsund á nokkrum árum
Bókin hafi upphaflega verið í
vörslu Guðjóns St. Marteinssonar
þáverandi deildarlögfræðings við
fíkniefnadeild og á hans nafni og
síðar hafi hún verið í vörslu Sturlu
Þórðarsonar, yfirlögfræðings lög-
reglustjóra, áður en hún var afhent
Birni Halldórssyni lögreglufulltrúa
til ráðstöfunar á peningum í samráði
við yfirmenn sína. Eftir það hafi
hann tekið út af bókinni. Rúmlega
200 þúsund krónur hafi verið notað-
ar í þessu skyni af bókinni á nokkr-
um árum.
Af þessari bók hafi svo verið ráð-
stafað peningum, sem m.a. runnu
til þess að greiða fyrir upplýsingar
um fíkniefnamál og til kaupa á sýnis-
hornum, þ.á m. til að kaupa kókaín
í stærsta kókaínmáli sem upp hefur
komið hérlendis en við handtöku
sakbornings í því máli slasaðist lög-
reglumaður alvarlega í árekstri í
ágúst 1992.
I dómi Hæstaréttar vegna þess
máls kemur fram að Björn hafi þá
fengið afhenta peninga hjá Sturlu,
„til nota í þágu rannsóknarinnar,"
og staðfesti Hæstiréttur í maí 1993
lögmæti þeirrar aðgerðar og taldi
að rannsóknaraðferðir lögreglu í
málinu hafi verið innan þeirra marka
„sem rannsóknaraðferðir lögreglu
við svo sérstakar aðstæður verða að
vera.“
Hæstiréttur fann jafnframt að því
að samráð yfirmanna lögreglunnar
í Reykjavík vegna málsins virðist
ekki hafa verið nægilegt en þess sé
jafnan þörf til að öruggt eftirlit sé
með þessari rannsóknaraðferð og
þess hafi verið þörf í málinu.
Óhefðbundnar aðferðir
í framhaldi af fyrrgreindu kókaín-
máli komust „óhefðbundnar rann-
sóknaraðferðir“ við fíkniefnamál í
umræðuna og í grein í Morgunblað-
inu í september 1992, áður en fyrr-
greindur Hæstaréttardómur féll,
kom fram að fíkniefnalögreglumenn
hefðu áður kvartað undan því að
engar reglur væru til hér á landi um
hvernig standa skuli að öflun og
meðferð sönnunargagna sem fengin
eru með „óhefðbundnum aðferðum".
Um 15 slíkar óhefðbundnar rann-
sóknaraðferðir sem fíkniefnalögregl-
an beiti séu engar reglur til um.
Þá kemur einnig fram að skömmu
áður hafí Björn Halldórsson lögreglu-
fulltrúi ritað dómsmálaráðherra og
fleirum greinargerð þar sem kvartað
var undan skorti á markvissri yfír-
stjórn, daglegri og lögfræðilegri og
skorti á stjórnunarlegu og fjárhags-
legu sjálfstæði deildarinnar.
[S] til brots, sem hann hafði ekki
ásetning ella til að fremja, eða breytt
eðli þess ... Þau atriði, sem hér hafa
verið talin, eru innan þeirra marka,
sem rannsóknaraðferðir lögreglu við
svo sérstakar aðstæður verða að vera.
Um slíkar rannsóknir eru ekki laga-
reglur á íslandi og verður því að
meta þær eftir almennum réttarör-
yggisreglum."
Sérstök þörf á samráði
yfirmanna
Hæstiréttur fann hins vegar að því
að ekki hefði verið nægilegt samráð
milli yfírmanna lögreglunnar í
Reykjavík um rannsóknina. „Er slíks
jafnan þörf, til að öruggt eftirlit sé
með þessari rannsóknaraðferð, og
þess var sérstök þörf í þessu máli,
þar sem J hafði verið ákærður," seg-
ir þar. Þótt í dómnum sé fyrst og
fremst tekið á notkun tálbeitu þá má
einnig líta svo á að þar sé lögð bless-
un yfir að greitt sé fyrir upplýsingar
og aðstoð því að fram kemur að Björn
Halldórsson hafði fé til umráða í því
skyni.
Haft var eftir Böðvari Bragasyni
lögreglustjóra í Morgunblaðinu í gær
að hann hafi sjálfur skrifaði upp á
greiðsluheimildir þegar lögregla
keypti upplýsingar samkvæmt heim-
ild og að samkvæmt því sem hann
best viti hafi sá háttur verið hafður á
í öllum tilvikum þegar upplýsingar
hafa verið keyptar frá því að hann
tók við starfi á árinu 1985.
I áðurgreindum hæstaréttardómi
kemur fram að Björn Halldórsson
hafði úr nokkru fé að spila við rann-
sóknina, sem fram fór árið 1992,
hvort sem það var til kaupa á upplýs-
ingum eða fíkniefnum. í dómnum
segir að ekki verði séð að Björn Hall-
dórsson hafi haft „samband við yfir-
menn lögreglunnar í Reykjavík aðra
en Sturlu Þórðarson aðallögfræðing,
sem virðist hafa afhent eða látið af-
henda Birni nokkurt fé til að nota í
þágu rannsóknarinnar. Sturla kom
ekki fyrir dóm og óvíst er hvort hon-
um var gerð grein fyrir fyrirkomulagi
þessarar rannsóknar."
Snúið til samstarfs
En þetta er ekki eini dómur Hæsta-
réttar þar sem reynt hefur á notkun
tálbeitu. í dómi H 1991.290 var upp-
lýst að S átti von á manni frá útlönd-
um með fíkniefni. Útlendingurinn var
handtekinn á Keflavíkurflugvelli með
3 kg af hassi í fórum sínum. Gekkst
útlendingurinn inn á að vera tálbeita
fyrir lögregluna og leiddi það til þess
að S var handtekinn þegar hann tók
við tösku sem innihélt fíkniefnin af
útlendingnum. Ekki er fundið að þessu
í dómi Hæstaréttar en í héraðsdómn-
um er gagnrýnt að S skyldi hafa ver-
ið leyndur því hvernig kom til hand-
töku hans. Kemur fram að lögregla
greindi honum ekki frá því heldur
komst hann að því fyrir tilviljun. Leiddi
þetta til þess að héraðsdómari taldi
sér ekki fært að byggja á framburði
S fyrir lögreglu en þar sem hann ját-
aði brot sitt fyrir dómi kom það ekki
að sök. í dómnum kemur fram að það
var staðgengill lögreglufulltrúa í
ávana- og fíkniefnadeild, Reynir Kjart-
ansson, sem stjórnaði rannsókninni og
hafði samráð við Arngrím ísberg sem
var fulltrúi lögreglustjóra.
Allt of langt var hins vegar gengið
af hálfu lögreglu í máli því sem dæmt
var í H 1981.430. Rannsóknarlög-
reglumaður og dómarafulltrúi voru í
því máli fundnir sekir um að hafa
undirbúið og stjórnað ólögmætri hand-
töku á tveimur mönnum sem grunaðir
voru um margvísleg brot. Höfðu tvær
konur verið fengnar til að koma fyrir
á laun í farangursgeymslu bifreiðar
annars hinna grunuðu ferðatösku sem
í voru tvær ótollaðar áfengisflöskur
og kassi af áfengum bjór.
Ólögmæt sönnunargögn
Burtséð frá lögmæti svokallaðra
óhefðbundinna aðgerða er önnur
spurning hvaða áhrif það hefur á sönn-
unargildi gagna sem þannig er aflað
fýrir dómi ef þeirra hefur verið aflað
með ólögmætum hætti. Eiríkur Tóm-
asson telur það engum vafa undirorp-
ið að íslenskir dómstólar tækju til at-
hugunar þau sönnunargögn sem fyrir
þá væru lögð af hálfu ákæruvalds jafn-
vel þótt upplýst væri að þeirra hefði
verið aflað með öðrum hætti en gert
væri ráð fyrir í lögum. Samt „getur
það að sjálfsögðu haft áhrif á sönnun-
argildi sönnunargagna fyrir dómi að
þau eru ólöglega fengin. Hlýtur dóm-
ari að meta það sjálfstætt í hveiju til-
viki fyrir sig, á grundvelli meginregl-
unnar um frjálst sönnunarmat í 46.
gr. [laga um meðferð opinberra mála]
hvort og þá hvert gildi slík sönnunar-
gögn hafa. Eftir því sem lögbrotið er
alvarlegra og aðgerðin eða fram-
kvæmd hennar ámælisverðari þeim
mun meiri líkur eru á að dómari líti
algjörlega framhjá sönnunargagni,"
segir Eiríkur.
Annað gildir til dæmis í Bandaríkj-
unum þar sem dómstólar vísa almennt
frá þeim sönnunargögnum sem þannig
eru fengin. Mannréttindadómstóll Evr-
ópu hefur á hinn bóginn talið að notk-
un sönnunargagna sem fengin eru
með ólögmætum hætti þurfí ekki að
stríða gegn mannréttindasáttmálan-
um. í máli Scnenk gegn Sviss (A 140)
var ekki talið um brot á 6. gr. sáttmál-
ans að ræða þótt ólögmæt segulbands-
upptaka væri notuð sem sönnunar-
gagn í refsimáli. Það var vegna þess
að vetjandi átti þess kost að sýna fram
á að upptakan væri fölsuð sem tókst
ekki. Einnig voru önnur sönnunargögn
til staðar. Það hefur heldur ekki verið
talið bijóta í bága við 6. gr. sáttmál-
ans að leyfa sönnunargögn sem var
aflað með þeim hætti að uppljóstrari
var meðal fanga í fangelsi og hlýddi
á samtöl þeirra. Ennfremur hefur ver-
ið talið heimilt að nota tálbeitur enda
sé dómstóli gerð grein fyrir hvernig
sönnunargagna hafi verið aflað.
Lagasetning í Danmörku
Mikil umræða var á sínum tíma í
Danmörku um hinar svokölluðu
óhefðbundnu rannsóknaraðferðir.
Leiddi það til þess að árið 1986 var
nýjum ákvæðum aukið við réttarfars-
lög þar í landi.
Reglurnar eru í stuttu máli þessar:
1. Lögregla má ekki nota tálbeitur
nema fyrir liggi sterkur grunur um
að alvarlegj; lögbrot sé í uppsiglingu
og að aðrar rannsóknaraðferðir komi
ekki að haldi.
2. Notkun tálbeitu má ekki leiða til
þess áð framið sé alvarlegra brot en
ella.
3. Eingöngu lögregluþjónar mega
gegna hlutverki tálbeitu. Helgast það
af því að þegar aðrir séu fengnir til
slíks skapist hætta á að þeir gangi
of rösklega til verks og brjóti þær
reglur sem gilda eigi um slíka starf-
semi í viðleitni til að þóknast lögregl-
unni.
4. Leita ber heimildar dómara fyrir
slíkum aðgerðum. Slíka heimild verð-
ur að fá fyrirfram nema nauðsynlegt
sé að taka ákvörðun án tafar en þá
verður að bera hana undir dómara
innan sólarhrings.
5. Leiði aðgerðir til ákæru ber að
skýra verjanda frá því að þær hafi
farið fram.
Þarf að setja reglur?
íslensku lögreglunni virðist sam-
kvæmt því sem hér hefur komið fram
heimilt í vissum tilvikum að nota tál-
beitur og kaupa upplýsingar án sér-
stakrar lagaheimildar. Fullyrða má
þó að í H 1993.1081 hafi reynt á til-
vik sem er alveg á mörkunum svo
ekki sé meira sagt.
Eins og fram hefur komið hefur
ríkislögreglustjóra verið falið að gera
tillögur að reglum um óhefðbundnar
rannsóknaraðferðir. Verður að teljast
æskilegt að slíkar reglur séu settar
enda margt sem bendir til að algengt
sé að gripið sé til slíkra aðferða. Eirík-
ur Tómasson telur æskilegt að laga-
grundvöllur fyrir slíkum reglum sé
lagður í lögunum um meðferð opin-
berra mála. Má líka segja að óeðlilegt
sé að settar séu stjórnsýslureglur um
þetta efni án lagastoðar. Líkt og
Danir hafa gert verður að telja brýnt
að kveðið sé á um það í hvaða tilvik-
um megi beita slíkum aðferðum og
hver sé bær til að taka ákvarðanir
um slíkt. Það að bera verði slíkar
aðgerðir undir dómara stuðlar að því
að fyllsta réttaröryggis sé gætt. Eins
skortir reglur hér á landi um það
hvort og að hvaða marki megi lofa
vitnum nafnleynd eða öðru hagræði
eins og refsilækkun í staðinn fyrir
samvinnu við lögreglu.
Samið um tvíhliða samstarf og samskipti
íslands og Rússlands í sjávarútvegsmálum
Grunnur auk-.
ins samstarfs
og viðskipta
ísland og Rússland náðu í gær samningum
um stóraukið samstarf á sviði sjávarútvegs, <
en unnið hefur verið að gerð samningsins
—
undanfarna mánuði. Olafur Þ. Stephensen
kynnti sér ákvæði samningsins.
AÐALSAMNINGAMENN Is-
lands og Rússlands í sjávar-
útvegsmálum, þeir Jóhann
Siguijónsson og Vjatsjeslav
K. Sílanov, settu í gær stafi sína á
endanleg drög að tvíhliða samningi
ríkjanna um samstarf og samskipti á
sjávarútvegssviðinu. Samningurinn
skapar möguleika á víðtækara og nán-
ara samstarfi íslands og Rússlands á
þessu sviði en verið hefur og talið er
að hann geti greitt fyrir viðskiptum
við Rússland með varning og þjón-
ustu, sem tengist sjávarútvegi beint
eða óbeint.
Samstarf um stjórn úthafsveiða
Unnið hefur verið að gerð samn-
ingsins undanfarna mánuði og var
loks gengið frá samningstextanum í
Moskvu í gær á fundi þeirra Jóhanns
Sigutjónssonar og Árna Kolbeinsson-
ar, ráðuneytisstjóra í sjávarútvegs-
ráðuneytinu, með rússneskum emb-
ættismönnum.
I formála samningsins er meðal
annars vitnað til hafréttarsamnings
og úthafsveiðisamnings Sameinuðu
þjóðanna. Tekið er fram að sumir þeir
fiskstofnar, sem samningsaðilar nýta,
séu sameiginlegir eða tengdir og veið-
ist utan efnahagslögsögu ríkjanna.
Skilvirk verndun og skynsamleg
stjórnun þessara stofna náist aðeins
fram með samstarfi allra aðila.
í formálanum er jafnframt gagn-
kvæm viðurkenning á mikilvægi sjáv-
arútvegs fyrir ísland og strandbyggðir
Rússlands og yfirlýsing um vilja
beggja ríkja til að efla vinsamleg
tengsl sín.
Ónnur ákvæði í samningnum eru
meðal annars þessi:
• Ríkin skulu hafa með sér samstarf
um verndun og sjálfbæra nýtingu auð-
linda hafsins.
• Ríkin skulu greiða fyrir samstarfi
og skiptast á upplýsingum á sviði
hafrannsókna.
• Ríkin eiga að hafa samráð og skipt-
ast á upplýsingum um fískveiðar, fisk-
veiðistjórnun og tækni í sjávarútvegi.
• Ríkin skulu starfa saman á sviði
sjávarútvegsmenntunar og meðal ann-
ars halda ráðstefnur og námskeið fyr-
ir stúdenta og sérfræðinga.
• Ríkjunum ber að hafa samráð um
úthlutun gagnkvæmra fiskveiðiheim-
ilda í lögsögu hvors annars. Þeim ber
að veita fiskiskipum hins ríkisins að-
gang að lögsögu sinni til þess að nýta
þær veiðiheimildir, sem um kann að
semjast.
• I samningnum eru margvísleg
ákvæði um framkvæmd gagnkvæmra
veiða innan lögsögu, meðal annars um
heimild þar til bærra yfirvalda til að
fara um borð í fiskiskip, um skyldu
til að taka við veiðieftirlitsmönnum
og greiða kostnað af veru þeirra um
borð og um að bijóti skip annars ríkis-
ins reglur hins skuli fánaríkið ekki
andmæla þótt skipið eða áhöfn þess
séu færð til hafnar.
• íslandi og Rússlandi ber að starfa
saman, tvíhliða og innan viðkomandi
alþjóðlegra stofnana og samkomulaga,
að stjórn og nýtingu fisktegunda á
úthafinu. Ríkjunum ber að hafa samr-
áð um sameiginleg hagsmunamál, sem
eru tekin fyrir á vettvangi alþjóða-
stofnana.
• Ríkin samþykkja að stunda ekki
veiðar utan lögsögu á fiski, sem leitar
upp í ár til að hrygna (þetta á einkum
við um lax). Jafnframt skulu þau
starfa saman að því að hindra slíkar
veiðar skipa frá þriðju ríkjum innan
og utan eigin lögsögu.
• Ríkjunum tveimur ber að hvetja
til samskipta og samstarfs á sjávar-
útvegssviðinu og að stofnað verði til *
sameiginlegra fyrirtækja og verkefna
í sjávarútvegi, þannig að báðir hafi
hag af. Rætt er um að þróa sameigin-
leg fyrirtæki, sem stuðli að verndun
og vexti auðlinda hafsins, veiðum og
vinnslu og markaðssetningu og sölu
sjávarafurða. Sérstaklega er tekið
fram að hvetja skuli til að þessi nýju
fyrirtæki þrói nýjar aðferðir við fisk-
vinnslu, m.a. til að framleiða nýjar
afurðir úr fiskúrgangi, við fiskeldi og
við smíði og viðhald fískiskipa.
• Sett er á stofn sameiginlegt ís- A
lenzkt-rússneskt fískveiðiráð. Því ber
að koma saman eigi sjaldnar en ár-
lega og á það að fjalla um öll mál,
sem tengjast framkvæmd samnings-
ins.
• Rússar munu samkvæmt samn-
ingnum skipa fiskimálafulltrúa í
Reykjavík og í.slendingar skipa full-
trúa I Moskvu.
Tekið er fram í samningnum að
ákvæði hans hafi engin áhrif á af-
stöðu eða skoðanir hvors ríkis um sig
varðandi alþjóðlega samninga eða
hafréttarmálefni.
Við gildistöku samningsins fellur
gamall samningur íslands og Sovét-
ríkjanna um vísinda- og tæknisam-
starf í sjávarútvegsmálum úr gildi. ^
í samningnum eru ákvæði um að
hann gangi í gildi til bráðabirgða við
undirritun, en vonazt er til að Halldór
Ásgrímsson utanríkisráðherra og
Jevgeníj Prímakov starfsbróðir hans
geti undirritað samninginn einhvern
tímann á næstu vikum. Samningurinn
gengur endanlega í gildi þegar þjóð-
þing beggja ríkja hafa fullgilt hann
formlega.
Forsenda fyrir kvótakaupum
eða -leigu af Rússum
Jóhann Siguijónsson sagði í sam-
tali við Morgunblaðið eftir að samn-
ingar tókust í gær að samningurinn
skapaði mjög góða möguleika fyrir
víðtækara og nánara samstarfi ís-.»-
lands og Rússlands á sjávarútvegs-
sviðinu. Mikilvægur hluti hans væri
ákvæðin um gagnkvæmar veiðiheim-
ildir, sem settu ramma fyrir frekari
samninga um slíkt í framtíðinni.
„Samningurinn er einnig forsenda
fyrir því að Islendingum gefist kostur
á kvóta í rússneskri lögsögu, sem
rússnesk stjórnvöld á hveijum tíma
ákveða að selja eða leigja,“ segir Jó-
hann.
Hann segir að gera megi ráð fyrir
að samningurinn greiði fyrir ýmiss
konar viðskiptum, til dæmis samstarfi
varðandi viðhald og nýsmíði fiskiskipa.'
Jóhann segir ákvæðin um íslenzk-
rússneska fiskveiðiráðið mikilvægt
nýmæli. „Ráðið mun fjalla um öll sam-
starfs- og ágreiningsmál, sem snerta
sjávarútveg. Það verður vettvangur til
að fjalla stöðugt um slík mál og leið-
rétta misskilning ef hann er á kreiki,"
segir Jóhann.