Morgunblaðið - 28.10.1997, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 28. OKTÓBER 1997 27
SJÓR OG
SIGLINGAR
BÆKUR
Ljóðabók
HAFRÆNA. SJÁVAR-
LJÓÐ OG SIGLINGA
Safnað hefur Guðmundur Finn-
bogason. Ný útgáfa endurskoðuð
í umsjá Finnboga Guðmundsson-
ar. Bókaútgáfan Slqaldborg,
Reykjavík 1997,279 bls.
GUÐMUNDUR Finnbogason
var tvímælalaust einn Qölmennt-
aðasti húmanisti meðal Islendinga
á fyrri hluta þessarar aldar. Hann
lagði drjúgan skerf til heimspeki,
sálarfræði og uppeldisfræði. Ailra
manna var hann best að sér um
íslenskar bókmenntir að fornu og
nýju, ritaði fjölmargt um þau efni
og flutti erindi. Hann þótti hafa
öruggan smekk á fagurbók-
menntir. Orðhagur var hann vel,
hugkvæmur nýyrðasmiður, stílisti
góður og lét sér einkar annt um
endurreisn íslenskrar tungu.
Guðmundur Finnbogason
Það var ekki undarlegt þó að
maður með menntun og áhugamál
Guðmundar léti sér detta í hug
að velja til útgáfu þau ljóðmæli
sem hann hafði mest dálæti á. í
fjögur skipti stóð hann að útgáfu
slíkra rita. Voru þau öll mikið les-
in að ég hygg. Afmælisdagabók
kom út 1907 og 1916 og var val-
in snjöll vísa fyrir hvern dag, Dýra-
ljóð 1931, Fósturlandsins Freyja
1946 og sú bók, sem hér er til
umræðu, Hafræna 1923, og er hún
nú endurútgefin. Þijár þessar síð-
astnefndu eru það sem kalla má
þematískar bækur. Þar er safnað
saman úrvalsljóðum um tiltekið
efni. Hafræna fjallar um sjó og
siglingar. Um það efni hafa íslend-
ingar margt ort, eins og nærri
má geta, jafn tengdir hafinu og
þeir hafa alla tíð verið. Það var
því ekki mikill vandi fyrir mann
eins og Guðmund að velja saman
í bók, þó að allstór væri, fagrar
periur íslenskra ijóðmæla. Það er
og sannast sagna að þetta ljóða-
safn er mikill ununarlestur öllum
þeim sem skáldskapar njóta. Af
honum sannfærist maður líka -
sé þess þörf - að rím og stuðiar
þurfa á engan hátt að draga úr
eða vera hemill á skáldskapar-
gildi. Þvert á móti. í höndum
skáldsnillinga gefur formfestan
tign sem vandfengin er með öðr-
um hætti.
Slíkar verða hugleiðingar mín-
ar við lestur þessarar hugljúfu
bókar. Þær gætu að sjálfsögðu
orðið miklu lengri en óþarft er
að teygja lopann.
Efnið spannar alla skáld-
skapartíð Islendinga: allt frá
Eddukvæðum og fram á þriðja tug
þessarar aldar. Síðasti hluti bók-
arinnar er sýnishorn af ferskeytl-
um, flestum gullfallegum. Það er
gaman að sjá hér marga gamla
vini saman komna á einum stað.
T.a.m. er gaman að sjá hér öll á
einum stað hafískvæðin miklu
þijú eftir Hannes, Matthías og
Einar Benediktsson. Hversu ólík
eru þau ekki, en öll jafn snilldar-
lega ort. Rammislagur Stephans
G. vekur upp hugljúfar minning-
ar, þegar hann var kveðinn af
þrótti í sal M.A. til að lengja frí-
mínútur. Sigurður skólameistari
stóðst það aldrei.
Þess má geta að sjór og sigling-
ar hafa orðið skáldum mikil upp-
spretta líkinga alla tíð. Minna má
á hina frægu vísu Þóris Jökuls,
Upp skalt á kjöl klífa, og Bólu-
Hjálmars, Sálarskip mitt fer hallt
á hlið. Fjölmargt er af slíkum ljóð-
mælum í þessari bók.
Fáránlegt væri af mér að vera
með aðfinnslur um bók sem gefin
var út fyrir 75 árum. Til þess hef
ég hvorki löngun né burði. Aðeins
get ég nefnt að ómögulegt er að
lesa bók sem þessa án þess að
sakna einhvers. Ég hefði gjarnan
séð hér fáeinar gamlar snilldarvís-
ur, en ég hygg að þær hafi ekki
verið til á prenti árið 1923. Ögn
er ég montinn af að geta feðrað
eina vísu sem Guðmundur vissi
ekki faðerni að. Það er víst allt
og sumt!
í bókarlok eru skýringar á forn-
um kveðskap. Þær hefur Finnbogi
Guðmundsson endurskoðað eins
og rétt var, því að sitthvað skýra
fræðimenn gerr nú en áður.
Það er einkar ánægjulegt að
þessi bók skuli vera gefin út á
ný. Hún hefur sjálfsagt verið ófá-
anleg mjög lengi. Vonandi fær
það einhveija til að muna betur
eftir því að skáldskapur liðins
tíma geymnir gersemar sem ekki
mega falla í fyrnsku.
Sigurjón Björnsson
Sýning í Ráðhúsinu
í DAG, þriðjudag, verður sett upp
í Ráðhúsinu sýning nemenda í
hönnunardeildum Iðnskólans. Nem-
endur sýna málverk,, húsgögn o.fl.
Sýningin verður opnuð kl. 16.
Sveim í svart/hvítu í
Tjarnarbíói
Síðastliðin tvö á hefur Unglist
staðið fyrir uppákomu sem nefnist
Sveim í svart/hvítu. Á henni koma
fram svokallaðar „Ambient“-hljóm-
sveitir og leika undir þöglum
svart/hvítum myndum. Uppákoman
verður í Tjarnarbíói og hefst kl.
20.30.
í dag, þriðjudag, verður leikurinn
endurtekinn og að þessu sinni verða
sýndar tvær hrollvekjur eftir Þjóð-
veijann Fritz Lang, sem er talinn
einn af meisturum kvikmyndagerð-
arlistarinnar (gerði meðal annars
Metropolis). Þær myndir sem sýnd-
ar verða að þessu sinni eru:
Nosferatu, frá árinu 1921 sem
gerð er eftir sögunni um Dracula
eftir Bram Stoker. Hljómsveitirnar
Nuance frá Hafnarfirði og Sigur
Rós, sem gaf frá sér geisladiskinn
Von fyrir stuttu leika undir mynd-
inni. Sigur Rós er eina hljómsveitin
á Sveimi í svart/hvítu sem er ekki
tölvuhljómsveit, en leikur samt
ambient-tónlist.
M, frá árinu 1931 og fjallar um
geðveikan barnamorðingja sem
sleppur undan lögreglunni. Hljóm-
sveitirnar Vuca (9), sem leikur raf-
tónlist í myrkari kantinum, Plastik
sem leikur háklassa ambient og
Biogen sem leikur líka háklassa
ambient, leika undir myndinni.
Með laufléttri lipurð
TONUST
Neski r kja
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Mendelssohn: Fingalshellir Op. 26;
Mozart: Flautukonsert nr. 2 i D-dúr
K314; Schubert: Sinfónía nr. 5 í B-
dúr. Sinfóníuhljómsveit áhugamanna
u. sfj. Olivers Kentish. Neskirkju,
sunnudaginn 26. september kl. 20.30.
EKKI er við öðru að búast en
að annað slagið kveði við einn og
einn sár tónn hjá sinfóníuhljóm-
sveit, sem auk fáeinna kennara og
nemenda er mestmegnis skipuð
áhugafólki, og sem æfír aðeins
einu sinni á viku án annarrar um-
bunar en ánægjunnar. Svo var
einnig á tónleikum Sinfóníuhljóm-
sveitar áhugamanna á sunnudags-
kvöldið var, einkanlega framan af,
og hlutfallslega mest í flautukon-
sertinum, þar sem efri strengir
liggja iðulega hátt og berskjaldað-
ir án mikils stuðnings frá öðrum
röddum, enda ritháttur gisinn og
blásarar fámennir.
En burtséð frá því var engu lík-
ara en að sveitin skartaði nýjum
þokka þetta kvöld. Spilamennskan
var í heild létt og liðug, innkomur
furðu hnökralitlar, og styrk- og
tempóbreytingar yfírvegaðri og
meira samtaka en oft áður. Þó
ekki beri að vanþakka störf braut-
ryðjenda, einkarlega framlag Ing-
vars Jónassonar, stjórnanda og
andlegs leiðtoga sveitarinnar frá
upphafi, auk þess sem vera kann
að aukin reynsla spilenda og jafn-
vel mannaskipti endurspegli stig-
hækkandi gæðastaðal úr búðum
atvinnumanna, þá virtist augljóst,
að „maðurinn með prikið“ að þessu
sinni, Oliver Kentish, hafði að öllu
samanlögðu lagt hvað drýgsta
hönd á plóg. Oliver mun reyndar
hafa stjómað sveitinni áður, að
vísu ekki í viðurvist undirritaðs,
en hver svo sem formleg menntun
hans í hljómsveitarstjórn kann að
vera, þá mátti leiða að líkum, að
auk reynslu í hljómsveitarsamleik
á selló hafi ekki sízt bakgrunnur
hans í tónsmíðum verið notadijúgt
veganesti, því mótun Olivers á
gömlu meisturunum bar þess
merki, að hann vissi hvað þeir voru
að fara, og kunni að draga fram
aðalatriði með litlum, látlausum
en hnitmiðuðum bendingum, sem
skiluðu heyranlegum árangri.
í Fingalshelli eða Suðureyjafor-
leik Mendelssohns Op. 26 (1829)
vaggar seiðandi seglskiparómantík
á brimsaltri undiröldu við urgandi
kjalsog fortíðar; nærri því
óhugnanlega innlifuð tónlist, þrátt
fyrir (eða vegna þess?) að tónskáld-
ið kvað hafa liðið heljarkvalir af
sjóveiki í þeirri för hans til Staffa-
eyju sem varð innblástur að verk-
inu. SÁ lék með viðeigandi bárusk-
vettandi sveiflu, og var meno
mosso hæging kódans (við klarí-
nettinnkomuna) sérlega falleg og
áhrifamikil.
D-dúr flautukonsert Mozarts
var upphaflega saminn fyrir ein-
leiksóbó, og mátti stundum heyra
strófur er hefðu gert sig betur á
óbó en á flautu. Guðrún Birgisdótt-
ir lék sinn part mjög fallega, ekki
sízt einleikskadenzurnar eftir Taff-
anel-Gaubert (prik til hins penna-
lipra tónskrárhöfundar fyrir að
geta þeirra), en þó vottaði stundum
fyrir togstreitukenndum óstöðug-
leika í samleik hennar við hljóm-
sveitina í hröðu útþáttunum, líkt
og tempóið væri þar aðeins í hæg-
ari kantinum fyrir einleikarann.
Hljómsveitin fór á kostum í hinni
yndislegu Mozartskotnu 5. sinfóníu
Schuberts eftir hlé. Schubert var
vart kominn af táningsaldri er
hann samdi þetta fijóa litla meist-
araverk, sem er beinlínis sneisa-
fullt af lagrænum frumleika og
yndisþokka frá upphafi til enda.
Tempóval stjómandans var hvar-
vetna „mitt i prick,“ eins og Sixten
Nordström í Kontrapunkti myndi
kalla það, nema hugsanlega í
Menúettinum, Allegro molto, þar
sem lögð var dæmigerð brezk
áherzla á síðara orðið, án þess þó
nokkurn tímann að missa öndina.
Hljómsveitin hægði fagurlega á í
niðurlagi Andante-þáttarins (II.),
og þó að Fínalinn (Allegro vivace)
væri síður en svo með varfærnis-
legum „áhugamannahraða,“ þá
réðu spilarar vel við, og luku tón-
leikunum með tiplandi laufléttri
Iipurð.
Ríkarður Ö. Pálsson
Forseti snýst
til vamar
Mávahlát-
ur kemur
út í Þýska-
landi
MÁVAHLÁTUR, skáldsaga eftir
Kristínu Maiju Baldursdóttur, hef:
ur verið gefin út í Þýskalandi. í
tilefni útgáfunar hefur höfundi ver-
ið boðið í upplestrarferð um fimm
borgir í Þýskalandi. Fjórir aðilar
hafa sýnt því áhuga að gera kvik-
mynd eftir sögunni. Þar á meðal
er danskt kvikmyndagerðarfyrir-
tæki sem vill einnig kanna mögu-
leika á að gera kvikmynd eftir
næstu bók Kristínar Maiju, Hús
úr húsi, sem kemur út um jólin.
„Mér þykir vænt um að skáld-
sagan skuli vera gefín út í Þýska-
landi því að hugmyndina að Máva-
hlátri má rekja til ritgerðar sem
ég skrifaði á námskeiði hjá Goethe
stofnuninni í Bremen þegar ég bjó
þar árið 1980,“ segir Kristín Matja.
Útgefandi er Peterson forlagið í
Múnster en forlagið ber sig sérstak-
lega eftir verkum norrænna höf-
unda. Kristín Maija les upp úr
skáldsögu sinni í Hamborg, Sewer-
in, Berlín, Frankfurt og Essen
ásamt norskum og finnskum rithöf-
undum.
Fjórir aðilar hafa farið þess á
leit við Kristínu Maiju að fá að
gera kvikmynd eftir sögunni. Einn
íslensku aðilanna hefur nú svo-
nefndan skoðunarrétt á sögunni og
á meðan bíða hinir. Á meðal þeirra
sem bíða er danskt kvikmyndagerð-
arfyrirtæki en það hefur auk þess
lýst yfir áhuga á nýrri óútkominni
skáldsögu Kristínar Matju, Hús úr
húsi, með kvikmynd í huga. „Það
gleður mig auðvitað að kvikmynda-
gerðarmenn skuli sýna sögu minni
áhuga en ég geri mér jafnframt
grein fyrir því að áhugi er eitt og
fjármögnun og framkvæmd ann-
að,“ segir Kristín Maija.
Mávahlátur hefur einnig verið
sendur forlögum á Norðurlöndum
og í Hollandi en ekki hefur verið
gengið frá útgáfu sögunnar í fleiri
löndum.
KVIKMYNPIR
Sambíóin
FORSETAVÉLIN
„AIR FORCE ONE“ ★ ★ ★
Leikstjóri: Wolfgang Petersen.
Handrit: Andrew Marlowe. Kvik-
myndatökustjóri: Michael Ballhaus.
Tónlist: Jerry Goldsmith. Aðalhlut-
verk: Harrison Ford, Glenn Close,
Gary Oldman, Wendy Crewson, Paul
Guilfoyle, William H. Macey, Leslie
Matthews og Dean Stockwell. Buena
Vista Intematíonal. 1997.
FORSETAVÉLIN eða „Air Force
One“ er síðbúin sumarmynd með
Harrison Ford í hlutverki forseta
Bandaríkjanna, sem rænt er í emb-
ættisflugvél sinni í háloftunum.
Sumarmyndirnar voru ekki upp á
marga fiska en þessi ágæta hasar-
mynd er sárabót þeim sem leiddist
í bióunum í sumar, hörkugóður
hryðjuverkatryllir, hraður og
skemmtilegur með Ford í fínu
formi. Hann gerir það sem hann
gerir alltaf best í hlutverki sem
sniðið er fyrir hann. Indiana Jones
og ránið á forsetavélinni væri líka
ágætur titill á myndinni. Henni
vegnaði mjög vel í miðasölunni
vestra í sumar og Ford á örugglega
stóran þátt í því.
Handritið er kunnuglegur sam-
setningur í Hollywood-hasarmynd-
unum eftir fall Sovétríkjanna. Bú-
inn er til einhver órói í Rússlandi,
blóði drifnir kommúnistar vilja seil-
ast aftur til valda, foringi er hand-
tekinn að undirlagi forseta Banda-
ríkjanna, sem talar í Moskvu um
að þjóð hans muni ekki framar láta
það afskiptalaust þegar konur og
börn eru myrt af stjómarherrum
annarra landa. Á leiðinni heim til
Bandaríkjanna ná vinir kommún-
istaforingjans forsetavélinni, Air
Force One, á sitt vald og hóta að
myrða alla innanborðs ef ekki verð-
ur gengið að kröfu þeirra um að
félagi þeirra verði látinn laus úr
fangelsi. Flugvélin verður vettvang-
ur minniháttar styijaldar þegar for-
setinn, sem er gamall hermaður,
sleppur frá hryðjuverkamönnunum
og ræðst gegn þeim vopnaður vél-
byssu.
Hlutverkin eru jafnkunnugleg og
handritið en leikurunum tekst að
láta það gleymast. Ford er ofurhetj-
an og fer eins og svo oft áður létt
með að sannfæra mann um að hann
eigi eitthvað í þessa menn, skyn-
semin og rósemdin uppmáluð hvað
sem á dynur, andlitið rúnum rist
af áhyggjum. Gary Oldman er þessi
hefðbundni hryðjuverkaforingi has-
armyndanna en á kannski auðveld-
ara en aðrir með að halda áhorfand-
anum í spennu. Glenn Close er vara-
forseti Bandaríkjanna, sem stjórnar
aðgerðum á jörðu niðri, og er góð
viðbót við mjög svo ágætt leikara-
lið. Dean Stockwell og fleiri þekkt
andlit fylla upp í aukaleikarahópinn
og þétta framleiðsluna.
Myndin hefur heilmikið skemmti-
gildi. Hún er frábærlega vel gerð
tæknilega og leikstjórn þýska leik-
stjórans Wolfgang Petersens er með
miklum ágætum. Hann hefur áður
sýnt að hann getur skapað ekta
taugaspennu í litlu rými („Das
Boot“) og bregst ekki bogalistin í
þeim efnum hér. En hasarinn er
ekki síður spennandi þegar komið
er út fyrir flugvélina og bardagavél-
ar eigast við í háloftunum. Það er
tignarleg sjón.
Svo auðvelt er að mæla með
myndinni sem fyrirtaksskemmtun.
Þeir sem það ekki þola verða að
líta framhjá tilfinningaþrunginni
þjóðerniskennd Hollywood-mynda
af þessu tagi og ein lykilpersóna
myndarinnar er aldrei útskýrð. En
eins og Lars von Trier segir verður
maður að taka það slæma með því
góða og það er miklum mun meira
af því góða í „Air Force One“.
Arnaldur Indriðason