Morgunblaðið - 06.11.1997, Blaðsíða 35

34 FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1997 35
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VOND
BYGGÐASTEFNA
STJÓRN Byggðastofnunar hefur ákveðið að starfsemi
þróunarsviðs stofnunarinnar verði flutt frá Reykjavík
til Sauðárkróks, þvert gegn vilja forstjóra Byggðastofnun-
ar og forstöðumanns þróunarsviðsins og án þess að starfs-
fólkið hafi verið spurt álits. Hér virðist vera um illa ígrund-
aða ákvörðun að ræða, sambærilega við þá ákvörðun Guð-
mundar Bjarnasonar umhverfisráðherra á síðasta ári að
flytja Landmælingar íslands til Akraness, án samráðs við
starfsfólkið.
Rétt eins og þegar ákveðið var að flytja Landmælingar
til Akraness virðast ekki vera önnur rök fyrir flutningi
þróunarsviðsins en að hann eigi að þjóna illa skilgreindu
markmiði um flutning ríkisstofnana út á land í þágu
byggðastefnu. Það er ekki nóg að lýsa því yfir að treysta
eigi byggðirnar með flutningi stofnana þangað, eins og
Egill Jónsson, stjórnarformaður Byggðastofnunar, gerir í
Morgunblaðinu í gær. Menn flytja ekki stofnanir án þess
að huga að áhrifum þess og afleiðingum.
Stjórn Byggðastofnunar virðist ekki hafa leitað upplýs-
inga um áhrif flutningsins á starfsemi þróunarsviðsins.
Stjórnin virðist ekki hafa athugað, hvort hæft starfsfólk
fáist til þróunarsviðsins, verði það flutt. Hefur hún kannað
hvort reksturinn verði dýrari á Sauðárkróki eða hversu
mikla peninga flutningarnir muni kosta skattgreiðendur?
Við höfum mörg dæmi um misheppnaða byggðapólitík,
þar sem starfsemi hefur verið flutt út á land eða sett þar
á fót án þess að nokkur fjárhagslegur eða faglegur grund-
völlur væri fyrir henni. Það er alvarlegt mál að sjálf stjórn
Byggðastofnunar skuli enn vera föst í þessu gamla fari
vondrar byggðastefnu.
ÁBYRG OG SKYN-
SAMLEG AFSTAÐA
SÚ AFSTAÐA Þorsteins Pálssonar sjávarútvegsráð-
herra, að til greina komi að draga úr sókn íslenzkra
skipa í Barentshaf vegna versnandi stöðu þorskstofnsins
þar, er ábyrg og skynsamleg. ísland ber að sjálfsögðu þá
skyldu með öðrum ríkjum að vernda auðlindir hafsins og
umgangast þær með varúð.
Með nýjum úthafsveiðilögum hefur sjávarútvegsráðherra
fengið heimild til að setja reglur um veiðar íslenzkra skipa
utan lögsögu í því skyni að fullnægja þeirri skyldu. Það
er sjálfsagt að ráðherra beiti þeirri heimild, hyggist útgerð-
armenn hunza varúðarregluna og láta veiðivonina ráða
sókninni, eins og Jóhann A. Jónsson, framkvæmdastjóri
Hraðfrystistöðvar Þórshafnar, segir í Morgunblaðinu í gær
að verði gert.
FJALLAFERÐIR
OG FYRIRHYGGJA
SÍÐASTLIÐINN mánudag hófst leit að tveimur mönnum,
sem lagt höfðu leið sína í Landmannalaugar á föstu-
dag, einbíla og án allra fjarskiptatækja. Þyrla Landlielg-
isgæzunar, TF-SIF, fann mennina á þriðjudag við Snjóöld-
ur, norður af Landmannalaugum, vestan Tungnaár. Bíll
mannanna var benzínlaus, þeir svangir orðnir en ekki illa
haldnir. Mildi var að ekki fór verr.
Frásagnir af týndum mönnum á fjöllum og ijúpnaslóð
eru nánast „daglegt brauð“ í fjölmiðlum á þessum árs-
tíma. Kostnaðarsamar og mannfrekar leitir, á stundum
við hinar erfiðustu aðstæður, leiða sem betur fer oftast
til farsælla lykta. Spurning er hins vegar, hvort við höfum
lært nægilega vel af reynslunni. Fyrirhyggjuleysi í fjalla-
ferðum, haust hvert, bendir ekki til þess að svo sé.
Hnattstaða landsins og náttúra krefst fyrirhyggju og
vandaðs undirbúnings þegar menn leggja leið sína úr
byggð, ekki sízt á vetrartíð, því á skammri stund skipast
veður í lofti. Á þessum árstíma býður það hættunni heim
að leggja á hálendið, einbíla og án fjarskiptasambands. Á
þessum tíma - og þarf raunar ekki vetur til - getur fjalla-
ferð, sem ekki er undirbúin af fyrirhyggju, verið feigðar-
flan. Það er of seint að iðrast þegar í óefni er komið.
Morgunblaðið/Sigurgeir
Úr vinnslusal Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum,
Framlegð bolfisk-
vinnslu ÚA tvöfölduð
Erfíð rekstrarstaða bolfískvinnslu í landi
og óskir forráðamanna greinar um breytingar
á vinnutímafyrirkomulagi verkafólks hafa
verið í umræðunni undanfarið. Pétur Gunn-
arsson kynnti sér bakgrunn málsins og
ræddi við forsvarsmenn í greininni ogtrúnað-
armenn starfsmanna.
RJÚ fiskvinnslufyrirtæki á
landinu hafa undanfarna
mánuði samið við starfsfólk
sitt um tilraunir með breytt
vinnutíma- og bónuskerfí í því skyni
að ná fram hagræðingu. Þetta eru
ísfélag Vestmannaeyja, Útgerðarfé-
lag Dalvíkinga og Útgerðarfélags
Akureyringa. ÚA gerði hinn 5. ágúst
tilraunasamning til tveggja mánaða
sem framlengdur hefur verið um tvo
mánuði til viðbótar. Hvatinn að breyt-
ingunum hjá ÚA var sá að ný flæði-
lína var tekin í notkun.
Guðbrandur Sigurðsson, forstjóri
ÚA, segir að frá 5. ágúst hafi fram-
legð bolfiskvinnslu ÚA til afskrifta
og fjármagnskostnaðar tvöfaldast.
„En betur má ef duga skal,“ segir
Guðbrandur. „Við teljum að á þessum
þremur mánuðum höfum við náð
helmingi af þeim árangri sem mögu-
legt er að að ná með þessum tækjum.
Spurningin er hvað það tekur langan
tíma og þar skiptir áframhaldandi
gott samstarf við starfsfólk afskap-
lega miklu máli.“
Líkt og í hinum fyrirtækjunum
tveimur hafa breytingarnar hjá ÚA
falið í sér breytt skipulag vinnudags-
ins. Greitt er 5% álag á meðaltalshóp-
bónus frá áramótum og 5% hækkun
á reiknitölu bónuss, alls 140 kr. á tím-
ann, samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins. í lok reynslutímans liggja
fyrir staðlar og þá verður verkafólki
greitt fyrir allan reynslutímann ef nýi
grunnurinn reynist því hagstæðari en
fyrrgreindur útreikningur.
Matthildur Sigurjónsdóttir, vara-
formaður Verkalýðsfélagsins Eining-
ar, kannast við að uppi séu hugmynd-
ir um að innleiða útgáfu af einstakl-
ingsbónus fyrir starfsfólk í snyrtingu
hjá ÚA, en þá til viðbótar hópbónuss.
Hópbónusinn verði jafnframt lág-
marksgreiðsla. Matthildur leggur
áherslu á að engin breyting hafi enn
verið gerð á bónuskerfinu og ekkert
sé frágengið í því sambandi.
Hún segir að starfsfólk og verka-
lýðsfélag hafi lýst sig tilbúin í viðræð-
ur og reynslutíma meðan fyrirtækið
var að taka nýjar vélar í notkun og
samstarfið við fyrirtækið hafi gengið
vel. „Við stóðum frammi fyrir því að
starfsfólki yrði fækkað í húsinu eða
þá að semja um hálfa vakt til viðbót-
ar,“ segir Matthildur.
35% álag á síðdegisvakt
Samkomulagið, sem gert var, felur
í sér að reglulegur vinnutími fisk-
vinnslufólksins hjá ÚA stendur nú frá
7 að morgni til 19 og skiptist niður
á eina og hálfa vakt. Dagvinnutíma
þess sem vinnur fullan vinnu og
mætir klukkan 7 lýkur klukkan 15.10
en laun eru greidd í kaffitíma til kl.
15.30. Vinni maður frá 7 og fram
yfir 15.30 er greitt fyrir með yfirvinnu
eins og áður. Klukkan 15.10 hefst
síðdegisvakt sem greitt er fyrir með
35% álagi til þeirra sem hafa síðdegis-
vaktina að föstum vinnutíma. Síðdeg-
isvaktin stendur til 19 en greitt er
fyrir pásu til 19.10. Fjölmargar útgáf-
ur eru til af ráðningartíma innan ram-
mans frá 7-19.
Matartími styttur og
vinnudagurinn með
í umfjöllun um aðalfund Vinnslu-
stöðvarinnar kom fram að vilji stæði
til að fækka pásum og gera breytingu
á neysluhléum.
Breytingin sem gerð var í þeim
efnum hjá ÚA var sú að matartími
er nú hálftími í stað klukkutíma áður
og styttist vinnudagurinn sem því
nemur. Pásur og kaffihlé eru hins
vegar eins og áður nema hvað það
dregur úr áhrifum þeirra á starfsem-
ina vegna þess að vaktin sem hættir
við upphaf kaffitíma kl. 15.10 er leyst
af með nýjum mannskap. Bætt er við
kaffitíma frá kl. 17-17.15 fyrir seinni
vaktina og sú vakt vinnur af sér pásu
en fær í staðinn greidd laun til 19.10.
Kaffitímar eru eins og áður frá kl.
8.40-9 og 15.10-15.30 og pásur
teknar frá kl. 8.40-8.49, 10.40-
10.47, 13.55-14.02.
Einstaklingsbónus
Þær breytingar sem rætt er um á
bónuskerfinu snúa eins og fyrr sagði
að því að koma á fót einstaklingsbón-
us í snyrtingu á þann hátt að samein-
aðir verði kostir beggja kerfanna og
að hópbónusinn þjóni hlutverki lág-
marksgreiðslu. Þegar frystihúsin tóku
að fjárfesta í flæðilínum var farið út
í hópbónus og bónusdrottningar ein-
staklingsbónussins heyrðu til liðnum
tíma.
Arnar Sigurmundsson segir að víða
um land sé mikill vilji til að hverfa
aftur til einstaklingsbónuss og sá vilji
sé ekki síst meðal verkafólksins.
Ástæður þess að menn vilja gera
breytingar eru þær að ekki sé nægi-
legur hvati innbyggður í hópbónus-
kerfið.
Arnar Sigurmundsson segir að ein-
staklingsbónus byggist á auknum af-
köstum og nýtingu og því að verð-
launa starfsmenn sem ná góðum ár-
angri. Bónusdrottningarnar lyfti auk
þess hópbónusnum. „Margt fólk í fisk-
vinnslu er vant því að vinna undir
álagi og vill hafa það þannig. Bónus-
drottningarnar hafa ekki verið sáttar
við flæðilínurnar," segir hann. Jafn-
framt kemur fram hjá Arnari að
munur sé á afstöðu fólks til þessa
máls eftir byggðarlögum og jafnvel
landshlutum. Einna mest fylgi telur
hann að sé við einstaklingsbónus á
Suðurlandi og Vesturlandi.
Dregur úr fjölbreytni
Það kom fram hjá viðmælendum
blaðamanns úr hópi fiskverkafólks að
einn ókostur breytinganna væri sá að
þær hefðu dregið úr fjölbreytileika
starfanna. Fólk fengi ekki í sama
mæli og áður að flytja sig milli vinnu-
stöðva og verkefna. Guðbrandur Sig-
urðsson segir að hjá ÚA sé einhæfnin
í sjálfu sér ekkert meiri en verið hefði.
„Þeir sem voru í snyrtingu eru áfram
í snyrtingu," sagði hann. Einhæfni
starfa sé vandamál sem fleiri en físk-
vinnslan þurfi að fást við og gera
ráðstafanir vegna. „Það sem ég held
að skipti mestu máli er að upplýsa
starfsfólkið sjálft og nota upplýsingar
sem hvatningu."
2% lækkun
launahlutfalls?
Eins og fram kemur á öðrum stað
í opnunni er það mat margra að sú
þróun sem nú er að fara af stað sé
liður í því að efnahagslega traust fisk-
vinnslufyrirtæki leggi áherslu á aukna
framleiðni til þess að standa betur að
vígi í síharðnandi samkeppni um hrá-
efni.
Hvaða ávinningi geta fyrirtækin
hugsanlega náð fram með nýju vinnu-
tímafyrirkomulagi? „Ef allt sameinast
- betra skipulag og nýting, sveigja í
vinnutíma og nýtt bónuskerfi - erum
við að tala um 2% lægra launahlut-
fa.ll, að hámarki,“ segir Arnar Sigur-
mundsson.
Guðbrandur Sigurðsson, vill hins
vegar setja það sem markmið að koma
heildarlaunahlutfalli niður í 12-13%
í bolfiskvinnslunni.
STAÐA BOLFISKVINNSLUIMNAR
Viðræður hófust í
Vinnslustöðinni í gær
VIÐRÆÐUR milli
Vinnslustöðvarinnar
hf. og verkalýðsfélaga
og starfsmanna um
breytingar á vinnu-
tímafyrirkomulagi
eiga að hefjast í dag,
að sögn Arndísar Páls-
dóttur, trúnaðar-
manns Verkakvenna-
félagsins Snótar,
vegna starfsstúlkna
hjá Vinnslustöðinni hf.
í Vestmannaeyjum.
Hún segir að enn sé
lítið farið að ræða
möguleika á breyting-
um í hópi starfsfólks-
ins. Fyrst eftir umfjöll-
un á aðalfundi fyrirtækisins hafi
borið á óánægju fólks. Það hafi
talið að verið væri að kenna því
um að ekki væri gróði af rekstrin-
um.
„En við erum allar hlynntar
einstaklingsbónus, þ.e. þær sem
eru vanar því að vinna í bónus,“
segir Arndís. Hún segir að rætt
hafi verið um einstaklingsbónus
í snyrtingu og pökkun hjá
Vinnslustöðinni. „Hópbónusinn
gaf vel í upphafi en síðan hefur
hann farið lækkandi. Eg kenni
því um að konur sem koma nýjar
inn eru óvanar að vinna í bónus
og hafa ekki hraðann sem við
höfðum sem vorum í einstaklings-
bónus. Þær þekkja ekki einstakl-
ingsbónus og kæra
sig kannski ekki um
hann og þá erum við
óánægðar, sem vitum
að við getum gert vel
og gerum vel en fáum
ekki það borgað sem
okkur finnst við eiga
skilið.“
Hver passar börnin?
Um hugsanlegar
breytingar á vinnu-
tímafyrirkomulagi,
neysluhléum og pás-
um vildi Arndís lítið
segja því hún hefði
ekkert heyrt um það
frá forsvarsmönnum
fyrirtækisins, aðeins lausafregnir
utan úr bæ. Viðræður um málið
eiga að hefjast í dag. í þeim taka
þátt, auk Arndísar og annarra
fulltrúa starfsmanna, fulltrúar
starfsmanna fyrirtækisins í Þor-
lákshöfn og forsvarsmenn verka-
lýðsfélaganna tveggja í Vest-
mannaeyjum og verkalýðsfélags-
ins Boðans í Þorlákshöfn.
Arndís bendir á ýmis vand-
kvæði sem kunni að fylgja því
að hefja vinnudaginn fyrr, t.d.
klukkan sex eða sjö á morgnana.
„Það er mikið af konum með
börn á leikskóla og í skóla. Hver
á að passa þau meðan mamma er
í vinnunni? Það er margs að
gæta,“ sagði Arndís Pálsdóttir.
Arndís
Pálsdóttir

Morgunblaðið/Kristján
Trúnaðarmaður hjá ÚA segir fólk vilja taka þátt
í að halda fyrirtækinu í bænum
Starfið einhæfara
SUNNA Árnadóttir, trúnaðar-
maður starfsfólks hjá Útgerðarfé-
lagi Akureyringa, segir að þegar
fyrirtækið sagði í sumar upp
vinnutímafyrirkomulagi og óskaði
eftir samstarfi um breytt vinnu-
tímafyrirkomulag hefðu undir-
tektir starfsfólks verið góðar.
„Fólk vildi taka þátt í því að halda
fyrirtækinu í bænum, beijast með
því og byggja þetta upp og fá að
taka þátt í þessu. Það er mikið
talað um hvað fólk er þolinmótt
í sambandi við þessar breytingar
þótt alltaf séu að koma upp ein-
hver atriði sem þarf að leysa,“
segir Sunna. „Það er verið að
umbylta þessu fyrirtæki í annað
og meira en venjulegt frystihús
því það er alltaf verið að fullvinna
fiskinn meira og meira og það
treyst meira en áður á hvern og
einn starfsmann."
Sunna segir að ágætur andi sé
milli yfirmanna og starfsfólks. I
upphafi hafi mörgum ekki líkað
að þurfa að gangast undir próf
til að afla gagna í nýjan bónus-
grunn og margir hafi óttast að
standa sig ekki. „Það er búið að
eyða því og fólkið er öruggara
um sig núna. Það er ekki eins
mikill kvíði og var í upphafi. Þá
þurfti fólk að Iæra margt og
hugsa um margt.“ Hún segist telja
að fyrirtækið hafi unnið vel úr
þeim málum.
Einhæfara starf
Varðandi breyttan vinnutíma
sagðist Sunna telja að fólk væri
yfirleitt ánægt með að geta feng-
ið fjölbreyttan vinnu-
tíma, sem taki tillit til
aðstæðna hjá hveijum
og einum og geri
mörgum auðveldara
fyrir, t.d. með barna-
pössun. „En fyrir vikið
finnist fólki að starfið
verði einhæfara. Það
sé ekki eins mikil
hreyfing milli starfa
innan fyrirtækisins og
fólki finnist ekki nógu
margir starfsmenn fá
að breyta til og fara
t.d. úr snyrtingu yfir
í pökkun."
Sunna segir að í
nýja rýminu í vinnslu-
sal ÚA sé ekki aðstaða fyrir leik-
fimi starfsfólksins. Nú virðist Ijóst
að bætt verði úr því þannig og
boðið upp á leikfimi í pásum, 6-7
mínútur, einu sinni fyrir hádegi
og einu sinni eftir hádegi. „Eg
held að eymsli í herðum og hálsi
hafi aukist með þessari nýju línu.
Það þarf að laga það,“ segir
Sunna.
Bónustölur
ekki opinberar
Um einstaklingsbónusinn segir
hún að margir séu hræddir við
einstaklingsbónusinn af því ekki
er alls staðar hægt að koma hon-
um við. „Það er spurning hveijir
eiga að bera meira úr býtum en
aðrir. Þess vegna hefur verið lagt
upp með að hafa fastan hópbónus
en að þeir sem leggja eitthvað á
sig og fara upp fyrir það fengju
umbun enda hækka
allir þegar einhver
fer upp fyrir.“
Sunna segir að
óánægja hafi m.a.
komið upp með að
bónustölur allra voru
sýndar á vinnustaðn-
um fyrst eftir reynslu-
samningjnn. Hún seg-
ist hafa beitt sér fyrir
því að bónustölur
yrðu birtar undir
kennitölu þar til kom-
in væri reynsla á
breytingarnar og fólk
næði að sætta sig við
nýtt kerfi. Nú biðji
hver um sína stöðu en
fyrirtækið flaggi ekki saman-
burði. Ekki sé hægt að segja að
bónustölurnar séu notaðar eins
og svipa á fólkið.
Eins og fram er komið hafa
Vinnslustöðvarmenn í Vest-
mannaeyjum m.a. rætt um að ná
fram breytingum á pásum og
neysluhléum en hjá ÚA urðu ekki
aðrar breytingar á þeim en að
með nýrri vakt, síðdegisvakt, frá
15.10-19 kom kaffitími frá
17-17.17 og matartími er nú hálf-
tími í stað klukkutíma. „Fólkinu
finnst miklu betra að hafa hálf-
tíma í mat og losna fyrr á dag-
inn,“ sagði Sunna. Hún segir að
breyttur matartími hafi leitt til
þess að nú sé undantekning að
fólk fari heim í mat í hádeginu
sem áður var mjög algengt á
Akureyri eins og víðast á lands-
byggðinni.
si
Sunna
Árnadóttir
Vandi vegna samkeppn-
isstöðu og hráefnisverðs
ENN er vandi bolfiskvinnslu
í landi í brennidepli. Fisk-
vinnslustöðvarnar eru
margar og fjárfestingin
mikil. Meðaltalsfrystihúsið er nú rekið
með 10% halla að mati Þjóðhagsstofn-
unar. Forsvarsmenn Vinnslustöðvar-
innar hf. hafa lýst því yfir að vegna
vinnutímaákvæða kjarasamninga fái
þeir ekki næga nýtingu út úr húsum,
tækjum og starfsfólki. Breytingar á
vinnufyrirkomulagi hafa þegar verið
gerðar til reynslu hjá þremur fyrir-
tækjum í landinu og verkalýðsfélög í
Vestmannaeyjum og Þorlákshöfn hafa
fallist á að ræða við Vinnslustöðina
um sams konar breytingar.
En vandinn er margþættari. Erfið-
lega gengur að tryggja fiskvinnslunni
nægilegt hráefni. Hráefniskostnaður
er nú 57-58% af heildarkostnaði
vinnslunnar og það ber hún ekki, segja
forsvarsmenn greinarinnar. Það er
ekki nægur fiskur til skiptanna og
fiskverðið er hátt, ekki síst vegna
þeirrar hörðu samkeppni um hráefnið
sem nú mætir landvinnslunni frá
frystitogurum, sem fullvinna aflann
úti á sjó. Jafnvel að teknu tilliti til
betri hráefnisnýtingar í landvinnsl-
unni er afkoman af því að fullvinna
fiskinn úti á sjó betri en í landi.
Launakostnaður á sjó og landi
„Aðstöðumunur landvinnslunnar og
sjóvinnslunnar er meðal annars sá að
í frystitogurum eru það sömu starfs-
mennirnir sem veiða fiskinn og vinna
úr hráefninu," segir Arnar Sig-
urmundsson. „Þar er unnið á vöktum
allan sólarhringinn og ekki spurt hvað
klukkan er. Ef maður lítur á launa-
kostnað í frystitogurunum og Ieggur
hins vegar saman launakostnað hjá
ísfisktogara og landverkafólki kemur
í ljós að sá samsetti launakostnaður
er miklu hærri, munurinn er um 10%.
Að auki fæst meiri nýting á fram-
leiðslutækjunum í sjóvinnslunni en hjá
þeim sem verka í landi og þurfa að
kaupa hráefni af eigin skipum eða
slást um það á markaði," segir Arnar
Sigurmundsson, formaður Samtaka
fiskvinnslustöðva.
Guðbrandur Sigurðsson, forstjóri
Útgerðarfélags Akureyringa, segir að
markmið fyrirtækisins sé að fá sem
besta nýtingu úr sínum kvóta, hvort
sem það sé með sjófrystingu, saltfisk-
verkun eða bolfiskvinnslu í landi.
„Við lítum til þess hver er hin raun:
verulega framlegð á hráefniskíló. í
dag er best að vinna karfa, grálúðu
og rækju á sjó en fyrir landvinnsluna
borgi sig frekar að vinna þorsk og
ýsu.“ Útkoman í þeirri verkun sé þó
ekki jafngóð og úti á sjó.
„Það, sem er erfiðara í landi, er að
á frystitogara er hráefni og laun
ákveðið hlutfall af kostnaði. Þótt var-
an lækki og þótt gengið lækki er hlut-
fallið alltaf það sama,“ segir Guð-
brandur.
„Ef menn frysta úti á sjó er al-
gengt að framleiðsluverðmætið sé 130
kr. fyrir hvert hráefniskíló. Á þokka-
lega velreknu frystiskipi skilar það
28% framlegð í afskriftir og fjár-
magnskostnað, þ.e. 36 króna fram-
legð fyrir hvert kvótakíló. í góðri
vinnslu í landi geta menn fengið 153
króna framleiðsluverðmæti á hvert
hráefniskíló, þ.e. aukið verðmætið um
23 krónur. Raunhæft markmið í land-
vinnslu er 18% framlegð, þ.e. 27,50
krónur."
Guðbrandur segir að kaup á fiski
af eigin skipum séu forsenda land-
vinnslunnar hjá ÚA því frystingin
standi aldrei undir því að keppa við
það verð sem greitt er á markaði og
er í grennd við 100 kr/kg. Með land-
vinnslu vilji fýrirtækið ná sem bestri
nýtingu úr þeim eignum sem til eru.
„I ár endurnýjaði ÚA landvinnslu sína
fyrir 215 milljónir króna. Það hefði
dugað til að borga 73 af kostnaðinum
við það að breyta ísfiskskipi í frvsti-
togara,“ segir hann.
Hlutabréfamarkaður
Samkvæmt mati Þjóðhagsstofnunar
er meðaltalsfrystitogarinn nú rekinn á
núlli en meðalfrystihúsið með 10%
halla. Forsendum Þjóðhagsstofnunar
er þannig háttað að fyrirtæki telst
rekið með halla ef ávöxtun eiginfjár
er minni en 6%. Þá eru vextir af afurða-
lánum teknir með I reikninginn en
ekki afskriftir og vextir af stofnlánum,
þ.e.a.s. fjárfestingalánum. Arnar Sig-
urmundsson segir að hjá meðaltals-
frystihúsinu vegi þeir liðir upp á móti
6% ávöxtunarkröfunni.
Nú eru flest stærstu sjávarútvegs-
fyrirtæki landsins komin á almennan
hlutabréfamarkað. í máli forsvars-
manna Vinnslustöðvarinnar hefur
komið fram að það hafi m.a. í för með
sér að sú afdráttarlausa krafa sé gerð
til stjómenda fyrirtækjanna að grípa
til þeirra aðgerða sem skila bestum
árangri til skemmri eða lengri tíma.
Þeir hagsmunir sem eru bundnir við
það að halda uppi landvinnslu, þ.e.
atvinnuhagsmunir byggðarlaganna,
verði hugsanlega að víkja fyrir nauð-
syn þess að skila arði.
„Það er ekki lengur kostur að halda
uppi landvinnslu sama hvað gengur á.
Við emm í bolfiskvinnslu til lands og
sjávar,“ segir Guðbrandur og vísar eins
og fyrr til þess markmiðs að ná sem
bestri nýtingu út úr hvetju kvótakílói.
Hráefnisskortur í fiskvinnslunni
hefur leitt til þess að hlutfall hráefnis-
verðs er hærra en nokkru sinni fyrr.
Arnar Sigurmundsson segir að það
sé til sú þumalputtaregla að hlutfall
hráefnis í kostnaði megi ekki fara
mikið yfir 50% til þess að reksturinn
standi undir sér. Þetta hlutfall sé nú
57-58% í frystingu að meðaltali. Hjá
ÚA er hráefnishlutfallið nú um 55%
og launahlutfall er um 20%. Hráefn-
isskortur hefur ekki verið vandamál
hjá ÚA en mörg fyrirtæki, þar á
meðal Vinnslustöðin, hafa átt erfítt
með að tryggja nægilegt hráefni til
að halda uppi stöðugri vinnslu.
Guðbrandur segist eiga erfitt með
að sjá að fyrirtæki sem ekki getur
tryggt hráefni geti náð fram betri
nýtingu á fjárfestingu með lengri vin-
nutíma. Fyrir liggi að almennt þurfi
að borga 35% álag á dagvinnutaxta
fyrir þær síðdegisvaktir sem samið
hefur verið um. „Landvinnsluna vantar
fyrst og fremst leiðir til að auka af-
köst og það held ég að sé annars veg-
ar hægt með því að auka tæknistig
og sjálfvirkni og hins vegar með því
að vinna með starfsfólkinu og hjálpa
því með þjálfun til að auka afköstin."
Of mörg frystihús
Guðbrandur og Amar neita því
ekki að segja megi sem svo að vandi
botnfískvinnslunnar sé sá að of mörg
fiskvinnsluhús séu að verka of fáa
físka. „Þetta er hluti af vandanum;
það eru of margir að vinna of lítið
magn af físki,“ segir Arnar. Rússa-
fiskur og Smuguveiðar hafi aukið
hráefnisframboðið og mörg fyrirtæki
hafí gert góða hluti í sérhæfingu og'
í vinnslu uppsjávarfiska. Fyrirtækin í
hefðbundinni bolfískvinnslu séu engu
að síður of mörg.
Guðbrandur tekur í sama streng og
segir að vegna vinnu ÚA við hagræð-
ingu undanfarið ár finni fyrirtækið
ekki fyrir þeirri niðursveiflu sem end-
urspeglist í afkomutölum Þjóðhags-
stofnunar fyrir greinina. Ýmsir aðrir
hafí á sama tíma lagt áherslu á upp-
byggingu í loðnufrystingu jafnhliða
bolfiskvinnslu.
Aðspurður hvort ný gjaldþrota- eða
sameiningarhrina geti verið í aðsigi í
fiskvinnslunni segist Guðbrandur lengi
hafa verið svartsýnn á framtíð milli-
stærða af frystihúsum, en í þann flokk
falla flest frystihús hér við land. Besta
framtíð telur hann í stórar verksmiðjur
eiga, svo sem ÚA; fyrirtæki sem vinni
úr miklu magni. Einnig eigi lítil, sér-
hæfð fyrirtæki framtíð fyrir sér.