Morgunblaðið - 06.11.1997, Qupperneq 41

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1997 41" '
AÐSENDAR GREINAR
Meðferðarúrræði
framtíðarinnar
ÉG ER með bréf í
hendi sem ég var að fá
frá Barnavemdarstofu
þar sem mér er boðið
til fundar um meðferð-
arúrræði framtíðarinn-
ar fyrir börn og ungl-
inga. Þetta er raunar í
fyrsta sinn sem ég hef
fengið slíkt boð eftir að
ég hætti forstöðustörf-
um við Unglingaheimili
ríkisins. Hjartað slær
örar. Skyldu menn nú
ætla að fara að læra
af fyrri reynslu?
þetta rekur mig til
þess að stinga loks nið-
ur penna en það hef ég
nokkuð lengi verið að
velta fyrir mér að gera en ekki orðið
af. _
Ég hef ekki alltaf verið alls kostar
sáttur við þróun mála unglinga sem
taldir eru til vandræða í samféiag-
inu. Þar ber hæst vaxandi réttinda-
leysi unglinga sem eru sviptir frelsi
um tíma. Steininn tók úr þegar sjálf-
ræðisaldur var hækkaður upp í 18 ár.
Það er merkilega hljótt um það
að ennþá skuli barnaverndamefndir
úrskurða/dæma unglinga til lengri
eða skemmri frelsissviptingar á svo-
kallaðar lokaðar eða hálflokaðar
meðferðarstofnanir. Fullorðið fólk
hefur þann sjálfsagða rétt að vera
ekki svipt frelsi lengur en einn til tvo
daga án úrskurðar dómara og er þá
jafnan skipaður veijandi. Barna-
vemdaryfirvöld teljast hins vegar til
framkvæmdavalds en hafa sam-
kvæmt lögum þann djöful að draga
að vera með úrskurðarvald um frels-
issviptingu ungmenna
sem er í algerri mótsögn
við annað hlutverk
þeirra. Ég veit ekki bet-
ur en að samráð for-
eldra og starfsmanns
félagsmálastofnana eða
barnaverndarnefnda
leiði einnig til frels-
issviptingar unglinga
með fundarsamþykki
barnaverndaryfirvalda
síðar. Unglingur á ekki
lagalegan rétt á veij-
anda og engin lög segja
tii um það svo ég viti
hve lengi má svipta
hann frelsi.
Rétt er hér að taka
fram að á áttunda ára-
tugnum, þegar lokuð móttökudeild
var tekin í notkun á Unglingaheimili
ríkisins, var sett sú regla af mér og
öðru starfsfólki stofnunarinnar að
innan tveggja sólarhringa frá vistun
lægi fyrir formlegur úrskurður til-
svarandi barnaverndarnefndar.
Einnig að ekki væri ákveðin lengri
vistun en 14 dagar í senn.
Stjómvöldum er vel kunnugt um
lögleysu þess að framkvæmdavald
og dómsvald fari saman og að það
er mannréttindabrot. Svo sem kunn-
ugt er hafa slík mál verið rekin fyr-
ir mannréttindadómstól og neyddust
okkar lýðræðislegu stjórnendur til
að aðskilja að fullu framkvæmdavald
og dómsvald hinna fullorðnu. Ungl-
ingar hafa hvorki fé né afl til að
leita til mannréttindadómstóls og
e.t.v. er engin von til þess að stjórn-
völd eða Alþingi leiðrétti þennan
órétt ótilneydd.
Lög um hækkun sjálfræðisaldurs
voru sett til þess að hægt væri að
beita þeirri frelsissviptingu sem
stangast á við mannréttindi allt til
átján ára aldurs og eingöngu þess
vegna. Allt annað sem nefnt hefur
verið jákvætt við þessi nýju sjálfræð-
islög er hægt að framkvæma og
uppfylla án þess að seinka sjálfræðis-
aldri. Það er dapurleg staðreynd að
þau réttindi, sem ungmenni á íslandi
Leggja skal höfuð-
áherzlu á að hjálpa for-
eldrum og ungmennum
með meðferð og án vist-
unar, segir Krislján
Sigurðsson, með því að
efla meðferðarstarf á
göngudeildum.
áttu fram yfír unglinga nágranna-
landanna þ.e. 16 ára sjálfræðisaldur
í stað 18 ára og þar með meira sjálfs-
öryggi og ábyrgð sem jafnan fylgir
sjálfræði, eru með einu pennastriki
þurrkuð burt. Það er umhugsunar-
efni að sumir alþingismenn, sem vilja
láta geta sin sem talsmanna alþýðu
og jafnaðar í samfélaginu, lögðu sitt
atkvæði til að svipta ungmenni okkar
dýrmætum réttindum kinnroðalaust.
Nú er spurt um hvað skal gera
við alla þá sem sviptir verða frelsi
sínu eftir gildistöku nýju laganna.
Þeir hjjóta að verða miklu fleiri en
fyrr. A að byggja fleiri eða stærri
stofnanir - meðferðarheimili - í
þéttbýli eða úti um allt land?
Kannski ættum við að horfast í
augu við að hægt er að breyta um
stefnu án þess að fara í hringi.
Kannski væri hægt eða rétt að nefna
hlutina réttum nöfnum. Lokuð heim-
ili fyrir fullorðna sem bijóta lög og
eru dæmdir til frelsissviptingar heita
hegningarhús eða fangelsi.
Eg held að ég fari rétt með að
enn sé það svo að margir unglingar
sem talið er að þurfi að gæta á lokuð-
um eða hálflokuðum stofnunum hafi
framið brot gegn hegningarlögum
eða ónáðað umhverfí sitt svo gróf-
lega að þurfa þykir að halda utan
um þá. Þessa unglinga tel ég að eigi
að leiða fyrir dómara með veijanda
og að dómari úrskurði eða dæmi í
máli þeirra. Sé unglingur dæmdur
til frelsissviptingar fer hann í ungl-
ingafangeisi með góðum möguleika
á menntun og meðferð sem er að
sjálfsögðu bara nafnbreyting á lok-
aðri meðferðarstofnun en meira sér-
hæft. Unglingar sem fyrst og fremst
eru í vanda vegna vímuefna þurfa
sérmeðferð. Ég legg þetta til vegna
þess að andlega heilbrigðir unglingar
gera sér fulla grein fyrir því hvenær
þeir hafa brotið lög, a.m.k. frá 12-13
ára aldri. Þeim þykir því jafn eðlilegt
að taka afleiðingum gerða sinna og
hinum eldri og orsök frelsissviptingar
er augljósari og betra að vinna úr
vandanum. Ég tek skýrt fram að
ungmenni eiga ekki að fara í fang-
elsi með fullorðnum svo sem nú tíðk-
ast enda hef ég oftar en einu sinni
bent yfírvöldum á þörfína fyrir sér-
stakt fangelsi fyrir unga afbrota-
menn.
Unglingar sem af öðrum hegð-
unarástæðum geta ekki dvalist
heima hljóta að fá aðstöðu við eðlileg-
ar aðstæður á foreldraheimili eða á
sambýli o.s.frv. Af fyrri reynslu er
ég á móti stofnunum með fjölda
starfsfólks á vöktum þar sem ungl-
ingar dvelja langdvölum enda hafa
rannsóknir bent til þess að þær séu
ekki heppilegar uppeldisstöðvar.
Geðrænir erfiðleikar hjá unglingum
tilheyra að sjálfsögðu læknum og
spítölum. Leggja skal höfuðáherslu
á að hjálpa foreldrum og ungmenn-
um með meðferð án vistunar með ®
því að efla meðferðarstarf á göngu-
deildum.
Aðalniðurstöður þessarar greinar
skulu vera þær að frelsisskerðing
skuli ákveðast af dómstólum, ann-
aðhvort í núverandi dómskerfi eða
sérstökum unglingadómstól, með til-
heyrandi réttargæslu og legg ég til
að nú þegar verði undirbúnar laga-
breytingar sem til þarf.
Höfundur erfyrrv. forstöðumaður
Unglingaheimilis ríkisins.
SUl£P
varmaskiptar
stjórnbúnaður
Þú finnur J
varla betri j
lausn. ij
= HÉÐINN =
VERSLUN
SELJAVEGI 2 SÍMI 562 4260
n——————s—r—————
Kristján
Sigurðsson

„...fjörutíu pör af augum
er lágmarkið og álíka
margar hárkollur.“
s;
Valgerður Þ. Jónsdóttir hittir fólk sem
hefur valið sér óvenjulegan starfsvettvang.
Daglegt líf á föstudaginn.
lC