Morgunblaðið - 06.11.1997, Blaðsíða 42

42 FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Silungsveiði í Veiðivötn-
'um á Landmannaafrétti
Stórvaxinn urriði
Veiðivötn eru klasi
um 50 vatna á Land-
mannaafrétti, í um 560
til 600 m. h. y. s. Af-
rennsli vatnanna er um
Vatnakvísl til Tungna-
ár en mörg þeirra eru
þó án frárennslis.
Vötnin eru mismun-
* andi að stærð en eru
flest innan við 1 km2.
Stærst er Litlisjór, 9,2
km2. Veiðivötn eru frá
náttúrunnar hendi
hrein urriðavötn.
Veiðivatnaurriði er
stórvaxinn og síðkyn-
þroska. Á hveiju sumri veiðast allt
að 10-15 pd fiskar. Vöxtur er góð-
ur þrátt fyrir stuttan vaxtartíma.
Góður vöxtur og stór urriði er
eflaust bundið í genum fískanna en
stafar að hluta til af ríkulegu fæðu-
framboði og því hversu rúmt er á
fiski.
Fiskrannsóknir
>
Veiðimálastofnun hefur rannsak-
að fisk í Veiðivötnum árlega síðustu
12 árin. Rannsóknir þessar eru
unnar fyrir Veiðifélag Landmanna-
afréttar. Þær hafa sýnt að náttúru-
leg nýliðun urriða er mjög lítil í
sumum stærri vatnanna, en virðist
betri í þeim minni. Skýringin virðist
vera skortur á góðum hrygningar-
stöðum þar sem saman fer renn-
andi súrefnisríkt vatn og gróf möl.
Veiðisaga og
- veiðifyrirkomulag
Veiðivötn hafa lengi verið nytjuð.
í fyrstu nýttu bændur vötnin með
netaveiði. Eftir stofnun Veiðifélags
Landmannaafréttar, árið 1965, var
farið að selja stangveiðileyfí og nú
eru vötnin nytjuð með stang- og
netaveiði. Veiðitímabilið er að jafn-
aði frá 20. júní til 20. september.
Magnús
Jóhannsson
Stangveiði er til 20.
ágúst en eftir það og
fram til 20. september
veiða bændur í net. Af
22 vötnum, sem veiði
er stunduð í, eru 12
lokuð fyrir netum.
Netaveiði er einkum
leyfð í stærstu vötnun-
um. Sókn í stangveiði
hefur stöðugt verið að
aukast. Á árunum
1965 til 1980 var
stangafjöldinn tak-
markaður við 20
stangir á dag en síðar
allt að 70 stangir.
Sveiflukennd veiði
Veiði í Veiðivötnum hefur ætíð
verið sveiflukennd. Oft fékkst þó
mikill afli. Áður fyrr þóttu þrjátíu
hestburðir (3.000 kg) góður afli.
Samkvæmt aflaskýrslum, sem eru
samfelldar frá 1965, er minnsta
skráða veiði innan við 1.000 urriðar
en mest var veiði á miðjum 8. ára-
tugnum, tæplega 19.000 urriðar. Á
þeim tíma var Stóra-Fossvatn afla-
sælast. Upp úr 1990 óx aflinn á
ný, eftir að hafa verið í lægð milli
1980 og 1990. Veiði hefur nokkuð
dalað síðustu árin (mynd 1). Á árun-
um 1992-1996 hafa um 65% urrið-
anna að jafnaði verið veidd á stöng
og 35% í net (mynd 2). Sömu ár
hefur langmesta veiðin verið í Litla-
sjó, en þar hafa að jafnaði um 43%
urriðaaflans verið dregin á land.
Bleikjuveiðin hefur verið að jafnaði
um 750 fiskar á ári og einungis
13% þeirra hafa veiðst á stöng.
Endanlegar tölur um veiði í sumar
(1997) liggja ekki fyrir. Bráða-
birgðatölur um stangveiði eru rösk-
lega 3.900 urriðar og um 100 bleikj-
ur. Meðalþungi urriða í veiðinni
hefur oftast verið um 1,0 kg.
Þyngdin hefur hins vegar farið vax-
andi frá 1991 og var 1,6 kg á síð-
asta ári.
Sveiflur í stærð fisk-
stofna af náttúrulegum
orsökum eru vel þekkt-
ar. Magnús Jóhanns-
son gerir grein fyrir
hvernig nokkrir þessara
þátta koma við sögu í
Veiðivötnum.
Orsakir fyrir sveiflum í veiði
eru margvíslegar
Sveiflur í stærð fiskstofna af
náttúrulegum orsökum eru vel
þekktar þar sem hitafar virðist hafa
talsverð áhrif. Þá getur innbyrðis
samkeppni í viðkomandi stofni og
samkeppni við aðrar tegundir haft
áhrif. Sjúkdómar, afræningjar,
veiðisókn, seiðasleppingar og nýt-
ingarform geta einnig haft sitt að
segja. Þegar rætt eru um stang-
veiði sem byggist á því að fiskur
taki agn, getur fæðuframboð og
dreifing fæðu í viðkomandi vatni
haft þýðingu. Hér á eftir verður
gerð grein fyrir hvernig nokkrir
þessara þátta koma við sögu í Veiði-
vötnum og reynt með því að varpa
ljósi á veiðisveiflur í urriðaveiði síð-
ustu ára.
Seiðasleppingar
hafa aukið veiði
Vegna erfiðra nýliðunarskiljTða í
vötnunum hefur verið reynt að auka
veiði með sleppingum urriðaseiða.
Flest hafa seiðin farið í stærri vötn-
in, Litlasjó, Grænavatn og Ónýta-
vatn, enda náttúruleg nýliðun urriða
lítil þar og vötnin stór. í kjölfar
sleppinga hefur veiði aukist. Veiði í
Litlasjó jókst úr 188 urriðum (808
Silungsveiði í Veiðivötnum 1965-1996
20.000
15.000
10.000
5.000
0
1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995
Hlutfallsleg
skipting
urriðaveiði
í Veiðivötnum
á netaveiði
og stangveiði
árin 1986-1996
100%-
Netaveiði
Stangveiði
o -i—i-—i—t-—|—i—1—i—i—|-
1986 1990 1995
kg) árið 1986, í 3.752 urriða (8.067
kg) árið 1996. Aflaaukninguna má
rekja til seiðasleppinga, en á árunum
1986 til 1989 var sleppt um 120.000
smáseiðum í Litlasjó. Á árunum
1990 til 1993 voru sleppingar litlar
í kjölfar nýmaveikismits sem greind-
ist í klakfíski svo farga varð hrogn-
um. Afleiðingar þess að ekki var
sleppt þessi ár hafa verið að koma
fram í minni veiði síðustu árin. Þar
sem veiði í Litlasjó byggist nær ein-
göngu á sleppingum og vatnið er
orðið mesta veiðivatnið, hefur sam-
dráttur í veiði þar vegna minni slepp-
inga meiri áhrif en í öðrum vötnum.
Veiði í vatninu byggist nú á stórum
7 til 10 ára sleppiurriðum (50 cm
og stærri) sem fer eðlilega fækk-
andi vegna veiði og af náttúrulegum
orsökum. Inn í veiðina eru að koma
þriggja og fjögurra ára sleppifiskar
en 5 og 6 ára urriðar fínnast ekki,
því engu var sleppt þessi ár. Þess
má geta að Látlisjór var talinn físk-
laus áður en þar var sleppt seiðum.
Náttúruleg nýliðun hefur verið mjög
lítil í Litlasjó. Svipaða sögu er að
segja um Ónýtavatn. Seiðarann-
sóknir síðustu ára hafa leitt í ljós
að náttúrulegt klak hefur heppnast
í Litlasjó árin 1996 og 1997, sem
gefur von um að minni þörf verði
fýrir sleppingar næstu árin.
Sveiflur í náttúrulegri nýliðun
Urriðinn í Veiðivötnum býr við
erfíð náttúrufarsleg skilyrði og
sumrin eru stutt. Afkoma árganga
virðist ráðast á fyrsta ári. Árið
1993 var talsvert af fiski yfir 30
cm í Stóra-Fossvatni. Þetta voru
mest 5 til 8 ára urriðar, klakárgang-
ar frá 1985 til 1988. Þessir árgang-
ar eru að hverfa úr veiðinni og veik-
ari árgangar frá 1989 og 1990 að
taka við sem eðlilega kemur fram
í minni veiði. Árgangur 1991 virð-
ist hins vegar vera sterkari. Svipað-
ar sveiflur í árgangastyrk náttúru-
klakinna urriða koma fram í öðrum
vötnum. Vor og sumar 1991 var
tiltölulega hlýtt en að sama skapi
var svalt árin 1989 og 1990. Tíðar-
farið kann því að hafa áhrif á af-
komu smæstu seiðanna.
Fyrirtækið greiðir
FORSÆTISRAÐ-
-jHERRA krafðist þess í
” síðustu viku, að Póstur
og sími h.f. lækkaði á
ný gjaldskrá sina. Þeg-
ar samgönguráðherra
tilneyddur tilkynnti ör-
litla lækkun á símgjöld-
um umfram boðaðar
hækkanir, sagði hann
að fyrirtækið tæki á sig
að greiða þann kostnað,
sem af þessu hlytist.
Þetta er að hafa enda-
skipti á sannleikanum.
Póstur og sími greiðir
ekki eitt eða neitt fyrir
almenning. Símnotend-
ur greiða fyrirtækinu
og málið snýst um það
* *hvað fyrirtækinu er leyft að okra
mikið á neytendum. Þrátt fyrir það,
að síminn fái ekki, tilneyddur af for-
sætisráðherra, að okra eins mikið á
almenningi og fyrirhugað var, þá er
hækkun símþjónustu innanlandssím-
tala allt of mikil og engar skýringar
hafa komið á nauðsyn hennar. Þrátt
fyrir boðaða lækkun hafa þá algeng-
ustu símtöl, þ.e. símtöl á dagtaxta,
hækkað um 88% á tíu mánuðum.
Ég þekki ekki önnur dæmi um jafn
svívirðilegar verðhækkanir hjá öðrum
söluaðilum. Þess þá heldur þegar
3 fyrirtækið skilaði 3 milljarða hagnaði
á síðasta ári vegna símþjónustu.
Engin þörf á hækkun
símgjalda
Miklar tæknibreytingar í símþjón-
ustu, hafa leitt til verulegrar lækk-
unar raunkostnaðar símtala. Fjar-
lægð skiptir m.a. stöðugt minna
^ynáli. Nú kostar nokkra aura að flytja
símtal milli landa hveija
mínútu og ekki er það
dýrara innanlands.
Þessar tæknibreytingar
áttu að skila sér í stór-
lækkuðu verði til sím-
notenda, en svo er ekki.
í desember s.l. hækk-
uðu innanlandssímtöl í
verði. Á þeim tíma
hlaut forráðamönnum
Pósts og síma að vera
ljóst að gróði fyrirtæk-
isins af símþjónustu
stefndi í algjört met.
Það skipti ekki máli,
símgjöld skyldu samt
hækka. Skoðað í ljósi
ársreiknings fyrirtæk-
isins árið 1996, þá ligg-
ur fyrir, að símamálaráðherra, Hall-
dór Blöndal, hefur ekki gætt emb-
ættisskyldu sinnar og bæði ráðherr-
ann og stjórn fyrirtækisins hafa
brotið 10. gr. laga nr. 103/1996 um
stofnun hlutafélags um rekstur
Pósts og símamálastofnunar, en lög-
in tóku gildi í september á síðasta
ári. Hækkun símgjalda í desember
var langt umfram það sem viðmiðun
laganna kveður á um. Ráðherra ber
að staðfesta gjaldskrá fyrirtækisins
og ber því ábyrgð á henni sem slík-
ur og er eini fulltrúi almannavalds,
sem hefur beint um málið að segja
og getur m.a. lækkað gjaldskrána í
beinni útsendingu. Slíkt er að vísu
einnig þvert á lög um þetta einokun-
arfyrirtæki, en hvaða máli skiptir
það snöfurmannlegan ráðherra.
Óvinir landsbyggðarinnar
Símamálaráðherra hefur haldið
því fram. að mótmæii gegn verð-
Hvemig má það vera
að fyrirtæki sem hagn-
ast um 3 milljarða af
sölu símaþjónustu, spyr
Jón Magnússon, skuli
líðast að hækka algeng-
ustu símtöl um 88% á
tíu mánuðum?
hækkunum símgjalda feli í sér hags-
munagæslu þéttbýlisbúa á Reykja-
víkursvæðinu gegn hagsmunum
landsbyggðarinnar. Þannig veittist
ráðherrann í blaðaviðtali á þessum
forsendum að framkvæmdastjóra
Neytendasamtakanna. Þau ummæli
ráðherrans eru honum til skammar.
Mótmæli gegn okurverði á símþjón-
ustu er gæsla almannahagsmuna,
sem ráðherrann á að sinna en hefur
vanrækt. Staðreynin er sú í þessu
máli, að hafi einhver látið hjá líða
að gæta hagsmuna landsbyggðar-
innar í símamálum þá er það Hall-
dór Blöndai. Hefði símamálaráð-
herra kynnt sér tæknibreytingar í
símþjónustu, þá hefði hann komist
að raun um það, sem nú hefur verið
upplýst, að það kostar og hefur kost-
að um alllangt skeið nánast það
sama að hringja frá húsi á Grettis-
götu í Reykjavík í hús á Njálsgötu
í sama bæjarfélagi og kostar að
hringja frá Helga magra stræti á
Akureyri í annaðhvort fyrrnefndu
Jón
Magnússon.
húsanna í öðrum landshluta. For-
sendur fyrir mismunandi gjaldtöku
fyrir símþjónustu í innanlandssím-
tölum voru löngu brostnar. Síma-
málaráðherrann lét Pósti og síma
líðast að leggja sérstakan auka-
kostnað á landsbyggðina með því
að selja símþjónustuna á hærra verði
milli landshluta án þess, að raun-
kostnaðurinn við það væri hærri.
Ef einhver hefur brugðist lands-
byggðinni þá er það Halldór Blönd-
al. Það er ömurlegt að horfa upp á
það enn einu sinni, að þegar kemur
að réttlætismáium, þá skulu menn
eins og Halldór Blöndal grípa tæki-
færið til að drepa þeim á dreif með
því ranglega að reyna að búa til ein-
hveija hagsmunaárekstra milli
landsbyggðar og höfuðborgarsvæð-
is. Slíkt er í þessu máli óheiðariegt
og ráðherrann á að vita það. Viti
hann það ekki þá er hann ekki starfí
sínu vaxinn. Hagsmunir lands-
byggðar og höfuðborgarsvæðis fara
saman í málinu. Hagsmunir Pósts
og síma fara hins vegar ekki saman
við hagsmuni fólksins í landinu.
Enginn má vita
Einvaidskonungar á 18. öld
stjórnuðu í samræmi við hugmynd-
ina, sem endurspeglaðist svo vel í
orðtakinu „Vér einir vitum“. Þýðing
þess var að fólkið átti ekki að vera
að skipta sér af, þegar hinn alvaldi
hafði ákveðið eitthvað. Forráðamenn
Pósts og síma h.f. stjórnast af sömu
hugmyndafræði og einvaldskonung-
arnir á 18. öld að öðru leyti en því,
að margir konunganna vildu að
þegnarnir væru sem upplýstastir, en
forráðamenn símans vilja ekki láta
neinn vita neitt. Meira að segja al-
þingismenn mega ekkert fá að vita.
Svo virðist sem forsætisráðherra
megi heldur ekkert fá að vita. For-
ráðamenn Pósts og síma h.f. fara
með mál fyrirtækisins eins og um
launhelgar væri að ræða. Ekki fæst
upplýst hver raunkostnaður er við
símtal. Ekki fæst upplýst hve stórt
hlutfall símgjalda hefur greiðst
vegna innansvæðissímtala og hve
mikið vegna millisvæðasímtala, sem
ætti þó að vera einfaldar tölfræðileg-
ar upplýsingar. Alltaf er því sama
borið við. Vegna væntanlegrar sam-
keppni kemur það ekki til mála.
Hvaða samkeppni?
Við höfum séð
mótmæli fyrr
í viðræðum Neytendasamtakanna
við forráðamenn Pósts og síma h.f.
í s.l. viku kom það fram, að þeir
óttuðust ekki mótmæli almennings
og þau mundu engu skipta. Þeir
höfðu á orði og nefndu dæmi um,
að þeir hefðu nú mætt mótmælum
fyrr. Það mundi ekki hrífa frekar
nú en áður. Ég velti því fyrir mér
þegar ég hlustaði á þetta hvort ég
hefði ekki villst í tímanum inn á
annað sögusvið. Sögusvið gömlu
Sovétríkjanna. Þannig hefði Bres-
hnev vel getað sagt, við höfum nú
séð mótmæli fyrr, t.d. þegar við
kæfðum uppreisnina í Ungveijalandi
og síðan þegar við réðumst inn í
Tékkóslóvakíu. Við óttumst það
ekki. Mótmæli hafa engin áhrif á
okkur. Viðhorfin eru þau sömu.
Hvernig má það vera
Hvernig má það vera, að fyrir-
tæki, sem hagnast um 3 milljarða
af sölu símþjónustu eða um helming
eigin fjár, skuli líðast að hækka al-
gengustu símgjöld um 88% á tíu
mánuðum? Sú verður raunin ef
gjaldskránni verður nú breytt til
lækkunar frá enn meira okri. Þessi
hækkun er ekki ásættanleg. Ég á
bágt með að trúa því, að maður með
skaplyndi Davíðs Oddssonar, sem á
þó þakkir skildar fyrir að beita sér
í málinu, sætti sig við að fyrirtækið