Morgunblaðið - 09.01.1998, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 9. JANÚAR 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Hið daglega brauð
stj órnmálamanna
Leikreglur
í stríði
ÞAÐ LIGGUR í
hlutarins eðli að verk
stjórnmálamanna
geta verið umdeild.
Og því verður ekki á
móti mælt að stjóm-
málamenn gefa
stundum tilefni til að
vera gagnrýndir. í
lýðræðisþjóðfélagi
hljóta verk stjórn-
málamanna að vera
rædd og sett fram
rökstudd gagnrýni
jafnt af samstarfs-
mönnum sem öðrum.
Það veikir lýðræðið ef
stjórnmálamenn láta
berast fyrir vindi og láta segja sér
fyrir verkum. Það er grundvallar-
atriði að þingmenn fylgi sannfær-
ingu sinni og mæli fyrir skoðunum
sínum á einstaka málum með
skýrum rökum. En málefnaleg
gagnrýni er annað en illt umtal og
^ rógur um stjómmálamenn.
Það er daglegt brauð að talað sé
illa um stjórnmálamenn og gert
lítið úr verkum þeirra og vilja. Við
sem tilheyrum þessari „sérstöku
manntegund" látum okkur oftast
fátt um finnast, reynum að leiða
þá umræðu hjá okkur, en auðvitað
snertir hún okkur og særir þá sem
vinna af hugsjón og einlægni.
Þegar ég tók við þingmennsku
fór ég úr góðu starfi og skemmti-
legu sem bæjarstjóri eftir nærri
r tveggja áratuga starf á þeim vett-
vangi. Eg vissi að hverju ég gekk
varðandi störfín á hinum pólitíska
vígvelli og var sannfærður um að
geta orðið að liði með dýrmæta
reynslu og þekkingu í veganesti.
Ekkert hefur komið mér á óvart í
starfi þingmannsins.
Eg trúði því og trúi enn að með
aukinni þekkingu almennings á
störfum stjórnmálamanna og
sannfærandi vinnubrögðum þeirra
væru störf stjórnmálamanna met-
in að verðleikum í heimi öflugrar
fjölmiðlunar. En umræðan um
stjórnmálaflokka og hina svoköll-
uðu ráðamenn er oft með þvílíkum
ólíkindum að ég get ekki orða
bundist og skrifa því þessar hug-
leiðingar að gefnu tilefni.
I merkri bók Matthíasar Jo-
hannessen ritstjóra Morgunblaðs-
ins, sem hann skrifaði um ævi og
störf Olafs Thors, fyrrv. forsætis-
ráðherra, segir á bls. 410 í bók II:
„Bjarni Benediktsson telur, að
Ólafí Thors hafi fátt gramist meir
en þegar talað var um stjórnmála-
menn með óvirðingu, enda minnist
Ólafur á það sjálfur í áramóta-
ávarpi 31. des. 1962. Hann vildi
ekki viðurkenna, að stjórnmála-
menn væru sérstök manntegund,
segir Bjarni Benediktsson. Hann
hafí ekki kært sig um að hafa já-
bræður í kringum sig, en þó
ósjálfrátt metið meira þá, sem
fylgdu honum að málum, en hina,
sem voru andsnúnir honum. Heil-
indi hafi verið honum í blóð borin,
og þau hafí hann metið einna
mest...“
A fullveldisdaginn 1. desember
sl. flutti Þorvaldur Gylfason pró-
fessor við Háskóla íslands hátíð-
arræðu. Hann var svo vinsamleg-
ur að senda mér ræð-
una óbeðinn. Þar veit-
ist hann að stjórn-
málamönum og flokk-
um enn eina ferðina.
Segir hann Háskól-
ann vera á heljar-
þröm og raunar allt
skólakerfíð og heil-
brigðisþjónustuna
einnig. Allt er það að
mati prófessorsins
stjórnmálamönnum
að kenna! Engar
kröfur setur prófess-
orinn fram gagnvart
starfsmönnum Há-
skólans, hvað þá að
þeir axli ábyrgð. Ekki kemur fram
í ræðunni að hann hvetji stúdenta
til að taka þátt í stjórnmálastarfi í
þeim tilgangi að bæta ástandið í
landsmálum. Ætla mætti að þeir
væru færari um að sinna lands-
stjóminni sem hafa notið leiðsagn-
ar „virtra“ fræði- og kennimanna í
Háskólanum og teygað þar af lind-
um þeirra vísinda sem efla alla
dáð.
Þegar ég las ræðuna rifjaðist
upp fyrir mér það sem ég las í
Öll þurfum við að
vanda verk okkar
. og framgöngu, segir
Sturla Böðvarsson;
það gildir um blaða-
menn og prófessora
sem stjórnmálamenn.
Morgunblaðinu 1. ágúst sl. Þann
dag skrifa m.a. tveir menn í blaðið
sem hafa atvinnu sína af því að
móta hugsun Islendinga með
fræðslu og fréttaskrifum. Annar
er Þorvaldur Gylfason prófessor
en hinn er Asgeir Sverrisson
blaðamaður. Báðir veitast þeir að
stjórnmálamönnum með sleggju-
dómum. Báðir mæla þeir fyrir að-
ild að Evrópusambandinu. Báðir
vilja þeir sækja í skjól Evrópu-
sambandsins og hvetja til umræðu
um það mál, sem er auðvitað eðli-
legt. En þeir velja þá leið að veit-
ast að stjórnmálamönnum og þeir
vanda okkur ekki kveðjurnar. Við
þennan lestur minntist ég tilvitn-
aðra orða úr bókinni um Ólaf
Thors.
Skrif Þorvaldar eru á þann veg
að honum getur vart verið alvara.
Það er auðvitað umhugsunarefni
að lesa eftir mann í hans stöðu og
með hans menntun skrif um ís-
lenska stjórnmálamenn sem „höf-
uðóvini sjálfstæðis og fullveldis"
eins og hann skrifar. Og hann
kallar til hjálpar stjórnkerfi Evr-
ópubandalagsins svo frelsa megi
íslensku þjóðina frá þeim vondu
stjómmálamönnum sem hún hefur
valið.
Ekki tekur betra við þegar
blaðamaðurinn Asgeir Sverrisson
tekur til við að greina vini Evr-
ópusambandsins og óvini íslensku
þjóðarinnar. Ég tek hér nokkur
dæmi úr grein hans:
„Þegar spurt er hvort dverg-
þjóð í útjaðri Evrópu beri að leita
eftir þátttöku í samstarfi því sem
fram fer á vettvangi milljónaþjóða
Evrópusambandsins (ÉSB) er
eðlilegt að menn setji hljóða." ...
„Þessi spurning verður hins vegar
borin fram af vaxandi þunga á
næstu árum og það ber vott um
pólitískan heigulshátt og ábyrgð-
arleysi gagnvart komandi kyn-
slóðum að neita að taka hana til
umræðu..
„Flestir þeirra sem mæla fyrir
því að Island leiti eftir aðild að
ESB halda því fram að pólitísk
einangrun biði þessarar þjóðar
þar sem hún þraukar á mörkum
hins byggilega heims gerist hún
ekki þátttakandi í samrunaferlinu
suður í álfu...“
„Þegar grannt er skoðað felst
ávinningurinn í því að hið pólitíska
vald er flutt úr landi. Menn hika
hins vegar eðlilega við að halda
þessu sjónarmiði fram enda er það
ekki líklegt til að auka vinsældir
þeirra sem það viðra auk þess sem
það stríðir gegn hagsmunum at-
vinnustjórnmálamanna og þjóð-
ernisvitund margra þeirra sem
eru lítilla sanda, litilla sæva...“
„Sá mikli áhugi sem viðskipta-
lífið á Islandi hefur sýnt aðild
þjóðarinnar að ESB er tilkominn
af þessum sökum. Hagsmunir við-
skiptalífsins eru þeir að skýrar
leikreglur gildi þannig að stjórn-
málamenn geti ekki breytt rekstr-
arskilyrðum og samkeppnisregl-
um í því skyni að auka skamm-
tímavinsældir sínar..
Það er eðlilegt að menn greini á
um hvort ísland eigi að gerast að-
ili að Evrópusambandinu. Stjórn-
málamenn taka auðvitað þátt í
þeirri umræðu eins og skyldan
býður þeim. Það þurfa þeir að
gera jafnframt því að takast á við
viðfangsefni dagsins. Umræðan
um aðild að Evrópusambandinu
verður ekki gagnleg með þvílíkum
fullyrðingum og stóryrðum um
stjórnmálamenn, sem þeir Þor-
valdur og Asgeir ástunda. Mál-
flutningur þeirra getur auðvitað
orðið tilefni gamanmála en er
samt sem áður í raun sorglegur.
En það er skylda okkar stjórn-
málamanna að hafa heildarhags-
muni þjóðarinnar að leiðarljósi og
láta ekki raska ró okkar og stefnu-
festu. I því starfí varðar miklu að
stjórnmálaflokkarnir haldi vöku
sinni sem grunneiningar þess lýð-
ræðisskipulags og umræðu sem
við viljum tryggja og málefnaleg
umræða er mikilvægt verkfæri
þeirra sem vilja hafa áhrif. í því
starfi gilda önnur sjónarmið en
óþolinmæði þeirra sem hrífast af
fréttaskotum samtímans.
En öll þurfum við að vanda verk
okkar og framgöngu. Það hlýtur
einnig og ekki síður að gilda um
blaðamenn og prófessora sem
fjalla um þjóðmál í þeim tilgangi
að auka skilning þjóðarinnar og
hvetja stjórnmálamenn til fram-
sýni og góðra verka.
Höfundur er þingmatlur Sjálfstæð-
isflokksins.
í GREIN Walters
Douglas, blaðafulltrúa
bandaríska sendiráðs-
ins í Reykjavík, sem
birtist í Morgunblað-
inu laugardaginn 3.
janúar, má lesa eftir-
farandi:
Vopnahlésskilmálar
þeir sem Irak verður
að ganga að til að fá
viðskiptabanni aflétt
eru svohljóðandi: „1.
Gera grein fyrir afdrif-
um 600 Kúveitbúa sem
saknað er. 2. Skila eða
borga fyrir þær eignir
Kúveitbúa sem íraski
herinn stal eða eyði-
lagði. 3. Hætta framleiðslu gjöreyð-
ingarvopna - efna-, sýkla- og kjarn-
orkuvopna.... Þetta eru sanngjarnar
kröfur. ... Saddam Hussein hefur
notað eiturgas gegn sínum eigin
þegnum - Kúrdum - og gert hrotta-
legar árásir á nágranna sína.“ Til-
vitnun lýkur.
Síðan hvenær gildir sú regla að
menn skili aftur því sem þeir stela
eða eyðileggja í stríði? Maður fær
hér sömu tilfínningu og þegar mað-
ur spilar „scrabble" í fyrsta sinn án
þess að fá aðgang að reglunum.
Andstæðingurinn, sem kann spilið,
er svo almennilegur að taka að sér
að kenna manni reglurnar smátt og
smátt en hagræðir í raun reglunum
eftir eigin geðþótta á meðan spilað
er. Þvi miður er stríð ekki leikur.
Ekki í augum óbreyttra borgara að
minnsta kosti, þótt maður fái óneit-
anlega á tilfinninguna að stríð sé
einmitt leikur í augum þeirra sem
stjóma í stríði og stjóma „samfélagi
þjóðanna". Það er í raun fásinna að
setja leikreglur í stríði.
Stríð er stríð og í stríði ríkir
óreiða, fólk hverfur og deyr og hlut-
ir og mannvirki em eyðilögð. Þetta
ættu Bandaríkjamenn að vita
manna best því þeir hafa margoft
gripið til vopna frá lokum seinni
heimsstyrjaldarinnar, ýmist leynt
eða ljóst. Fjölda manns er saknað
frá því í ameríska stríðinu í Ví-
etnam. Enginn hefur gert nákvæma
grein fyrir afdrifum þeirra, enda er
það ómögulegt. I ameríska stríðinu
beittu Bandaríkjamenn efnavopnum
með þeim afleiðingum að fjöldi
manns dó, menn, konur og börn,
aðrir urðu ófrjóir og enn aðrir lifðu
af og eignuðust vansköpuð böm sem
sum lifa í dag við mikla fötlun og
þröngan kost. Þessi skaði er enn
óbættur í efnahagslegum skilningi
og óbætanlegur í öðmm skilningi.
Þrátt fyrir þetta hefur öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna ekki séð
ástæðu til þess að fara fram á að
Bandaríkjamenn hætti framleiðslu
vopna.
Herstjórnin í Chile tók fjölda
manns „úr umferð" í upphafi valda-
tíðar sinnar eins og kemur meðal
annars fram í grein Asgeirs Sverris-
sonar í Morgunblaðinu sunnudaginn
4. janúar. Hvers krafðist „samfélag
þjóðanna" í kjölfar þess?
Suharto, einræðisherra Indó-
nesíu, hóf tilraun til þjóðarmorðs á
Austur-Timor fyrir mörgum áram.
Sú tilraun stendur enn yfir. Tugir,
jafnvel hundruð þúsunda manna
hafa horfíð og/eða verið drepnir.
Hvers krefst „samfélag þjóðanna" í
því máli? Viðskipti Vesturlanda við
Indónesíu blómstra sem fyrr, þar
með talin viðskipti með vopn.
í Búrma og Alsír hefur vilji meiri-
hluta þjóðanna verið hunsaður og
þar sitja við völd herrar sem hafa
ekki til þess umboð. Hvar er rétt-
lætiskennd „samfélags þjóðanna"
hér?
Eyðilegging á mannvirkjum í
stríðinu í Nicaragua er talin hafa
numið andvirði 6 milljóna Banda-
ríkjadala ef einungis er tekinn skað-
inn í heilbrigðisgeiranum (sjúkra-
hús, heilsugæslustöðvar, sjúki-a-
skýli, o.s.frv.), sem nam
þó ekki nema um 3% af
öllu því sem eyðilagt
var í því stríði.
Samsvarandi tölur fyr-
ir stríðið í Mósambík
eru 20 milljónir Banda-
ríkjadala og 4% (Cliff
J, Noormahomed AR,
Health as a target:
South-Africa’s desta-
bilization of
Mozambique Soc Sci
Med 27(7):717-22,
1988). Þetta eru um-
talsverðar fjárhæðir í
fátækum löndum. í
báðum tilvikum var
eyðileggingin fjár-
mögnuð af vel stæðum nágrönnum.
Höfundur ofannefndrar greinar
spyr ennfremur:
„Hvernig er hægt að fá einræðis-
herra til að hætta að smíða vopn og
hallir í staðinn fyrir að fæða þjóð
sína?“
Mér flaug í hug við lestur greinar-
innar að þetta ætti að vera brandari.
Sh'kt háttalag líðst nefnilega um all-
an heim án athugasemda frá „sam-
félagi þjóðanna". Af hverju þarf
Persaflóastríðið og
eftirleikur þess snýst,
að mati Þuríðar
Arnadóttur, um auð og
völd- olíu.
Saddam Hussein einn að standa sig
hér? Svona röksemdir era ekki ann-
að en fyrirsláttur.
Og höfundur spyr einnig:
„Hvernig er hægt að koma í veg
fyrir að Saddam hefji annað stríð
eða þjóðarmorð?"
Barnaleg spurning. Á meðan vopn
era framleidd í heiminum og á með-
an óréttlæti ríkir innan ríkja og í
„samfélagi þjóðanna“ þá vofir stríð
alltaf yfir. Það er bara spurning um
hvar og hvenær sýður upp úr. Og
það er einfaldlega barnalegt að
halda að það sé hægt að stjóma því
á sanngjarnan hátt. Álíka barnalegt
og að byggja fleiri fangelsi og fjölga
í lögreglu og sérsveitum þegar
glaspir og ofbeldi fara vaxandi.
Ég vil að lokum taka fram að ég
styð kröfur um að Irakar geri grein
fyrir afdrifum þeirra sem saknað er
ef slíkt er mögulegt. Það er það sem
skiptir máli því hugsanlegt er að
einhverjir þeirra séu lifandi og því
þarf að fara fram rannsókn á vegum
hlutlausra aðila (ekki „samfélags
þjóðanna" því það er ekki hlutlaust,
samanber „fjölþjóðaherinn", nýjasta
fyrirbærið í tindátaleiknum). Hvað
varðar eigur Kúveita þá má enda-
laust deila um það hvort fólk eigi
eigur sínar. Og ein af martröðum
þeirra sem eiga eitthvað er einmitt
sú að þeir geta tapað því. Ef þeir
tapa ekki neinu nema eigum sínum
þá era þeir lánsamir. Hvað varðar
takmarkanir á vopnaframleiðslu þá
er öll sú umræða út í hött uns ákveð-
ið verður að hætta allri vopnafram-
leiðslu alls staðar. Er það ekki sann-
gjörn krafa óbreyttra borgara sem
era einmitt þeir sem ættu að stjórna
„samfélagi þjóðanna"?
Og hvers vegna ekki að nefna
hlutina réttum nöfnum í stað þess
að þyrla ryki í augu fólks?
Persaflóastríðið og eftirleikur þess
snýst um auð og völd, nefnilega ol-
íu. Og það ættu Islendingar að
skilja mætavel samanber þá um-
ræðu sem er hér í gangi varðandi
eignarrétt á auðlindum hafsins um-
hverfis landið.
Höfundur er læknir og sérfræðing-
ur í alþjóðaheilbrigðisfræði.
Eitt blað
fyrir alla!
rgMwlblal
- kjarni málsins!
Sturla Böðvarsson
Þuríður Árnadóttir