Morgunblaðið - 23.07.1998, Síða 29

MORGUNB LAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 1998 29
AÐSENDAR GREINAR
Matvæli eru
ekki alltaf holl
og hrein
NYLEGA skilaði
starfshópur landbúnað-
arráðherra um vist-
rænt ísland skýrslu
þar sem lagt er til að
allir bændur hér á
landi, sem þess óska,
eigi kost á að fá fram-
leiðslu sína vottaða. Til
þess að það geti gerst
þarf framleiðslan að
byggjast á gæðastýr-
ingu sem tryggi m.a. að
unnt sé að rekja upp-
runa vörunnar og að
ekki hafi verið notaðir
hormónar, illgresiseyð-
ar né skordýraeitur við
framleiðsluna og notk-
un lyfja sé í lágmarki og fylgi sett-
um reglum.
Vistvæn og lífræn búvörufram-
leiðsla hefur nokkuð verið til um-
fjöllunar hér á landi á síðust árum.
Hið opinbera hefur sinnt hlutverki
sínu vel að skapa þessari fram-
leiðslu ramma laga og reglugerða,
vottunarstofur hafa verið stofnaðar
og nokkur hreyfíng hefur verð með-
al bænda um að leggja fyrir sig
þessa framleiðslu. Viðtökur almenn-
ings við þessari framleiðslu hafa
verið jákvæðar án þess að segja
megi að neytendur hafi tekið vist-
vænum eða lífrænum vörum opnum
örmum. Markaðshlutdeild þeirra er
t.d. ekki til vitnis um það. Skýring-
anna er e.t.v. að leita í því að ís-
lenskar búvörur hafa fyrir svo
sterka ímynd hreinleika og hollustu
að vottun þeirra breyti þar ekki
mildu um.
í öðrum löndum, t.d. á Norður-
löndunum, sem þó hafa orð fyrir að
gera miklar körfur til matvælafram-
leiðslu sinnar, hafa lífrænar og vott-
aðar vörur náð meiri markaðshlut-
deild og almenningur tekið þær
meira upp á arma sína.
Landbúnaður skilar stærri hluta
af þjóðarframleiðslunni í Danmörku
en á öðrum Norðurlöndunum, jafn-
framt því sem Danir stunda um-
fangsmikinri útflutning búvara til
nálægra jafnt og fjarlægra landa.
Gæðamál í landbúnaði eru þar sí-
fellt til umfjöllunar og í mars sl.
efndu dönsku bændasamtökin, Det
Kgl. Danske Landhusholdningssel-
skap, til ráðstefnu um gæði danskra
Matthías
Eggertsson
búvara. Þar kom fram
að sá gæðastimpill sem
var á dönskum búvör-
um fyrir nokkrum ára-
tugum er ekki lengur
fyrir hendi.
Einn af fyrirlesurum
á ráðstefnunni var
Jörgen Hrijmark Jen-
sen, forstöðumaður
Matvælaeftirlitsins í
Kaupmannahöfn. Er-
indi sitt nefndi hann:
Hvemig er unnt að
endurvekja traust
neytenda á nútíma
matvælaframleiðslu?
Hann rakti nokkur at-
riði úr blaðaumfjöllun
síðustu mánaða þar sem látin er í
ljós tortryggni og vantraust á að-
ferðum við nútíma matvælafram-
Gæðastimpill styrkir
íslenska framleiðslu
gagnvart innflutningi
matvæla, segir
Matthías Eggertsson,
og gefur jafnframt
íslenskum matvælum
aukna sóknarmöguleika
á erlendum mörkuðum.
leiðslu. Meðal aðfinnsluatriða voru:
Notkun tilbúins áburðar, illgresis-
og skordýraeitur, efni til að stytta
kornöx, rotvamarefni, geislun, efni í
umbúðum, erfðabreytt matvæli,
hormónar, hvatar (ensím), örbylgju-
ofnar og meðferð dýra. Vægi þess-
ara þátta er að sjálfsögðu misjafnt,
en allir eiga þeir einhvem hljóm-
grunn.
Ahyggjur fólks af hollustu og
hreinleika matar hafa verið kannað-
ar og hefur eftirfarandi komið í ljós:
í Svíþjóð (1990) höfðu um 60%
áhyggjur af óhollustu matar sem
þeir neyttu, í Noregi (1993) 72%, í
Bandaríkjunum (1993) 88% og í
Danmörku (1994) útbreiddar
áhyggjur. Könnunin í Danmörku
varðaði ekki einungis hollustu mat-
ar heldur komu þar fram áhyggjur
af umhvei’fismálum og' hvort fram-
leiðslan væri sjálfbær, þ.e. hinir
spurðu tóku þjóðfélagslega, (póli-
tíska), afstöðu til málsins.
Spyrja má hvað valdi því að fólk
hafi tapað tiltrú á matnum sem það
neytir? Þar má t.d. benda á að frá
því um 1980 hefur fjöldi salmonellu-
sýkinga í Danmörku tífaldast.
Þannig vora skráð um 5.000 tilfelli
árið 1997, þar sem meira en 100
þúsund Danir sýktust. Að auki em
sýkingar frá matvælum af öðmm
orsökum, þannig að áætlað er að
alls hafi um 250 þúsund Danir orðið
fyrir matareitrun árið 1997. Mest-
um áhyggjum valda þar stofnar af
salmonellubakteríu og kolíbakteríu
sem era ónæmir fyrir sýklalyfjum.
Aukaefni, sem leyft er að setja í
mat, valda einnig áhyggjum neyt-
enda, en ýmis efni bættust við á
lista leyfðra efna í Danmörku þegar
samræmdar reglur Evrópusam-
bandsins þar um tóku gildi. Yfirvöld
fullyrða að hér sé um hættulaus efni
að ræða, en almenningur er á varð-
bergi, t.d. gagnvart matvælum með
mörg E-númer.
I þriðja lagi óttast fólk mengun
sem fylgir matvælum. Þar hafa þó
orðið framfarir, þar sem magn
þungmálmanna blýs og kvikasilfurs
í mat hefur minnkað. A hinn bóginn
valda áhyggjum efni sem líkjast
kvenhormóninu östrogen, en þau
geta dregið úr frjósemi karlmanna.
Þá eru í Danmörku vaxandi áhyggj-
ur af gæðum neysluvatns, bæði
hvað varðar innihald nítrata og
jurtavarnarefna.
Að lokum má nefna að kúariða
sem kom upp i Bretlandi opnaði
augu fólks fyrir því hvílíkar ógnir
geta stafað af nútíma framleiðslu-
háttum. Kúariðan sýndi Ijóslega
hvað gerist þegar neytendur tapa
tránni á framleiðendum og hinu op-
inbera. Höfnun neytenda á bresku
nautakjöti var svo snögg að nauta-
kjötsframleiðsla Breta var lögð í
rást á einum sólarhring og það tók
nokkur ár að byggja traustið upp að
nýju.
Þessi útdráttur og endursögn á
erindi forstöðumanns Matvælaeftir-
litsins í Kaupmannahöfn ætti að
sýna hve mikilvægt er að íslensk
búvömframleiðsla verði vottuð. Sá
gæðastimpill styrkir íslenska fram-
leiðslu gagnvart innflutningi mat-
væla og gefur jafnframt íslenskum
matvælum aukna sóknarmöguleika
á erlendum mörkuðum. Það álit að
sjálfsagt og eðlilegt sé að allur mat-
ur sem á boðstólum er sé hollur og
ómengaður er ekki eins sjálfsagt og
við ætlum.
Höfundur starfar lrjá
Bændasamtökum Islands.
Skelfíngu
lostnir
í GREIN í Morgun-
blaðinu 21. þ.m. seilist
vinur minn, Einar Odd-
ur, þingmaður, um
hurð til lokunnar þegar
hann vill gera undirrit-
aðan að frumkvöðli nú-
verandi óskapnaðar í
fiskveiðimálum. Sá
heiður verður ekki tek-
inn frá Halldóri Ás-
grímssyni, Kristjáni
Ragnarssyni og aðstoð-
armanni hans, Þor-
steini Pálssyni. Mönn-
um, sem Einar Oddur
styður undir drep í rík-
isstjórn og utan.
Rétt er það, að
Sverrir Hermannsson gerði út á
pólitík á upphafsámm kvótakerfis-
ins. En hann brýndi þeirri skektu
Það stendur upp úr
varðhundum núverandi
kvótakerfis, segir
Sverrír Hermannsson,
að útgerðin sé ekki af-
lögufær að greiða rétt-
um eigendum, þjóðinni,
eyrisvirði fyrir nýtingu
auðlindar hennar.
sinni og dró hana í naust 17. maí
1988, þegar hann hætti með öllu
pólitískum afskiptum, ef undan er
skilinn ofurlítill greiði, sem hann
gerði vini sínum Davíð Oddsyni í
formannsslagnum 1 Sjálfstæðis-
flokknum að fella Þorstein Pálsson,
sem Einar Oddur studdi þá og síðar
með ráðum og dáð. Til þess að eyða
ekki tíma og bleki í aukaatriði skul-
um við gera Sverri Hermannsson að
einum af ábyrgðarmönnum þess
kvótakerfis, sem var í framkvæmd
fram til 1988. Hann er að því leyti
ábyrgur, að hann beitti sér ekki
gegn því að ráði og fann engin ný
ráð til þess þá, þótt óánægður væri.
En aðalatriði málsins er þó það,
að Sverrir Hermannsson var búinn
að hvolfa bát sínum í pólitíska
naustinu þegar tólfunum kastaði í
íslenzkri fiskveiðistjórn: Hið frjálsa
framsal gjafakvótans upp úr 1990.
Sverrir
Hermannsson
Dauði á Litla-Hrauni
ÉG GET ekki orða bundist leng-
ur. Guð hjálpi þeim ráðamönnum
sem byggt hafa upp og stjórna nú-
verandi refsikerfi á Islandi!
Einn helsti mælikvarði á siðferði
og göfgi hverrar þjóðar, hvort held-
ur er stór eða smá, hlýtur að vera
meðferð hennar á föngum, geðsjúk-
um og gamalmennum. Hvar eram
við stödd á þeim mælikvarða? Get-
um við verið hreykin?
Við þurfum engar aftökusveitir -
fangar sjá um þau mál sjálfir, svipta
sig lífi í röðum. Hvað er að gerast á
Litla-Hrauni?
Hin nýja nefnd, sem á að rann-
saka málið, ætti ef til vill að kynna
sér þann hátt sem hafður er á við
flestar yfirsjónir fanganna - að setja
þá í einangrun. Fyrir nokkra losnaði
17 ára gamall drengur (barn, sam-
kvæmt skilgreiningu Sameinuðu
þjóðanna) úr þriggja vikna einangr-
un. Það mun líklega hafa bætt hann
mikið!
Ég minnist annars drengs, sem á
svipuðum aldri var settur fyrst í ein-
angrun. Hann barði látlaust á dyrn-
ar, yfirkominn af angist. Það lætur
nærri að svona meðferð á barni
megi kalla sálarmorð. Öðrum fóng-
um ofbauð þetta svo að birt var bréf
frá þeim í dagblaði um málið. Síðar
hlaut þessi drengur margar ein-
Allir tala um ógnina
sem stafar af eiturlyfj-
um, segir Hrund
Smáradóttir. Við skul-
um ekki gleyma því að í
fangelsunum sitja afleið-
ingar þessarar ógnar.
angranir, langar og strangar, sem
leiddu til þess eins að honum hrak-
aði stöðugt. í dag er þessi drengur
ekki lengur á meðal okkar.
Hvað á þetta að ganga lengi? Af
hverju lætur enginn frá sér heyra
um þessi mál? Fangelsisprestar,
geðlæknar, fangaverðir? Fólk sem
hlustað yrði á og gæti breytt málum
til hins betra? Ég er sannfærð um
að þessu fólki ofbýður. Hvar er Am-
nesty International eiginlega og
hvað segja þau samtök um einangr-
un fanga? Hvað segir umboðsmaður
barna þegar verið er að setja börn,
samkvæmt skilgreingu embættis
hans, í einangrun? Hvernig getur
þetta viðgengist á Islandi?
Hvert var úrræðið, þegar komið
var að snöru hjá fanga einum sem
var svo örvæntingarfullur að hann
sá enga aðra leið út? Jú, hann var
settur í einangrun. Önnur úrræði
voru ekki fyrir hendi. Fólk verður
bara að reyna að ímynda sér líðan
hans þar.
Einu gildir hvað þessir menn hafa
gert af sér utan eða innan fangelsis-
veggjanna. Þetta er ekki mannsæm-
andi meðferð á afbrotamönnum og
verður að hætta strax!
Margir era þeirrar skoðunar að
refsitími sé of stuttur fyrir alvarleg
afbrot hér á landi og að lengja ætti
afplánunartíma. Sjálfsagt væri að
nota lengingu afplánunartíma sem
refsingu fyrir brot á hegðun og því
um líku, innan fangelsisins, en að
setja einhvern í einangrun er ekki
mannbætandi heldur mannskemm-
andi. Það sér hver heilvita maður.
Meðferð okkar á föngum minnir enn
á forna tíma - því miður.
F angelsi var í eina tíð kallað betr-
unarhús. Þar átti að bæta fangana. í
dag era ungir afbrotamenn, sem
margir hverjir hafa fest í viðjum eit-
urlyfja, hafðir með gömlum hörðn-
uðum afbrotamönnum sem þeim er
gert að umgangast. Af hverju er
ekki sérstakt fangelsi fyrir unga af-
brotamenn? Batahorfur þeirra
hljóta þó að vera aðrar en hinna sem
lengra era gengnir.
Allir tala um ógnina sem stafar af
eiturlyfjum. Við skulum ekki gleyma
því að í fangelsunum sitja afleiðing-
ar þessarar ógnar. Unglingar, sem
sölumenn dauðans hafa ánetjað eitri
sínu og rakað saman fé á. Og við
skulum heldur ekki gleyma því, að
oft era það afleiðingar geðrænna
vandamála og ömurlegra félagslegi'a
aðstæðna sem fylla fangelsin. Ein-
angrun hjálpar þessu fólki ekki,
heldur þyrfti að stórauka geð- og
sálfræðihjálp svo og áfengis- og
vímuefnameðferð. En, - fjársvelti
tröllríður þessum málum hér á landi
eins og svo mörgum öðrum sem
snerta velferð mannanna. Meðferð-
ir, aðrar en einangran, kosta pen-
inga.
Nýja fangelsið virðist, því miður,
vera algjörlega misheppnað þar eð
öll mannleg samskipti eru höfð í lág-
marki þar. Sést það best á þvi að
flestir fanganna vilja frekar vera í
gamla úr sér gengna húsinu, heldur
en í því nýja, fina. Málin hafa því
þróast á verri veg ef eitthvað er.
Bíðum ekki eftir fleiri sjálfsvíg-
um. Leggja verður af vistun í ein-
angrunarklefum - núna. Róttækar
umbætur verður að gera í málefnum
fanga - strax.
Höfundur er grunnskólakennari.
Þótt undirritaður taki
nærri sér að sjá Einar
Odd skelfingu lostinn
vegna hrakfara sinna
og nafna síns í lífshags-
munamáli Vestfirðinga
þykir honum þó miklu
verst að vera sakaður
um að bera hann upp-
lognum sökum.
Fjölmargir málsmet-
andi sjálfstæðismenn
um endilanga Vestfirði
hafa kveðið upp úr um
það einum rómi, að
frambjóðendur flokks-
ins í síðustu alþingis-
kosningum, Einar Guð-
finnsson og Einar Odd-
ur, hafi þá lýst því yfir, að þeir
myndu ekki styðja ríkisstjórn, sem
héldi við óbreytta skipan mála í
fiskveiðum. Ef þetta era álygar hef-
ir Sverrir Hermannsson ekki fundið
þær upp. Þeir nafnar eiga verk fyrir
höndum að vinda ofan af þessum
uppspuna, því alþjóð veit ekki betur
en að sannur sé.
Einari Oddi væri nær að leggja
mér og mínum fylgismönnum lið við
að berja Sjálfstæðisflokkinn til bók-
ar í fiskveiðimálum en að engjast í
flokksviðjunum, sem mun verða
honum að falli vestra í næstu kosn-
ingum.
Það stendur upp úr varðhundum
núverandi kvótakerfís að útgerðin
sé ekki aflögufær að greiða réttum
eigendum, þjóðinni, eyrisvirði fyrir
nýtingu auðlindar hennar. En það
eru nógir peningar til ef greiða þarf
eigendum Hrannar hf. á Isafírði
hundruð milljóna við sölu Guðbjarg-
ar ÍS úr bænum. Og eins Norðui'-
tangamönnum ef olíufélög og trygg-
ingafélög telja sér henta að hreiðra
um sig í ísfirzkri útgerð. Meðan
þeim hentar, en sigla svo brott þeg-
ar þeim sýnist svo.
Undirritaður velti því fyrir sér á
ísafjarðarfundinum að með 20 kr.
greiðslu fyrir hvert þorskkíló mætti
afla 5 milljarða króna, sem verja
mætti t.d. til lækkunar tekjuskatts
einstaklinga. Hærri vora hans hug-
myndir ekki. En það eru allar hug-
myndir of háar í eyram kvótamanna,
þegai' orðfært er að greiða réttum
eigendum arð af auðlind sinni.
Til að gera langt mál stutt:
Hvernig lízt þér á Einar Oddur, að
við leyfum bátaflotanum einkanýt-
ingu landhelginnar innan 30 mílna
til krókaveiða eingöngu í tvö ár án
aflahámarks, til að byrja með, með-
an við eram að ná áttum um frekari
tilhögun? Togarar fyrir utan með
óbreyttar aflaheimildir og bann við
framsali kvóta, nema alveg sérstak-
lega standi á.
Það verður erfitt verk og vanda-
samt að afnema núverandi kerfí.
Menn mega þó ekki láta sér það í
augum vaxa. Verkið verður að vinna
ella blasa við ólýsanlegar ógöngur
fyrir íslenzkt þjóðfélag. Að óbreyttu
kerfi neyðist næsta kynslóð Islend-
inga til að kaupa auðlindina sína aft-
ur af örfáum eigendum fyrir okur-
verð, eða erfingjum þeirra.
Þú veizt um hvað verður kosið
næst Einar Oddur? Óbreytt stjórn-
kerfi fiskveiða: Já eða nei!
Höfundur er fv. bankastjóri.
Mikið úrval af
fallegum
römfatnaii
Skólavörduatíg 21, Reykjavík, sími 551 4050