Morgunblaðið - 23.07.1998, Blaðsíða 34

7
34 FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Opinskár
þjóðflokkur
Vegna kinnar yfirlýstu viðurkenndu
jákvæðni þora menn ekki að láta
í Ijós skoðun sína afótta við að
vera álitnir neikvæðir
Það þótti ekki fínt að
láta fletta upp um
sig í gamla daga.
Dömur sem neydd-
ust til að sitja með
hávaðasömum hasarblaðaeig-
endum í þrjúbíói á sunnudög-
um, höfðu af því eilífar áhyggj-
ur. En tímarnir eru breyttir
og núna vill íslenskt kvenfólk
endilega láta fletta upp um sig.
„Playboykóngurinn" Hugh
Hefner skilaði bestu kveðjum
til kvenþjóðarinnar, enda ekki
furða því hann er bisnessmað-
ur og hefur heyrt að hér bíði
þær í röðum
VIÐHORF
Eftir Kristínu
Marju Baldurs-
dóttur
eftir að láta
mynda boss-
ana sína.
íslendingar
sem voru
þekktir fyrir að vera hlédræg-
ir og þegjandalegir eru nú
orðnir mjög frjálslegir og op-
inskáir. Þessi félagslega um-
breyting hefur aldrei verið
rannsökuð vísindalega svo að
vitað sé, en flestir vita þó
nokkurn veginn á hvaða tíma
hún hófst. Eða var það ekki á
áttunda áratugnum sem menn
fóru fyrst að heyra setning-
una: Ertu ekki hress?
Þannig hófust flest símtöl og
samræður manna sem hittust
á förnum vegi. Strax í byrjun
níunda áratugarins voru Is-
lendingar orðnir afar hressir
og það sem meira var, mjög
jákvæðir. Menn sem komu
heim eftir dvöl ytra hjá grón-
um samfélögum þar sem al-
gengt er að rökræða málefni
og vera með eða á móti án
þess að það sé nokkuð per-
sónulegt, fengu nú að heyra að
þeir væru neikvæðir ef þeir
settu út á eitthvað í þjóðfélag-
inu eða voru ekki sammála síð-
asta ræðumanni.
Nú er vitað að Islendingar
nota þjóða mest af þunglyndis-
lyfjum, sem gæti kannski þýtt
að þeir væru þunglyndir, og
því má vera að sú stefna
þeirra að vera hressir og já-
kvæðir sé aðeins vörn gegn
depurðinni sem í sálunni ríkir.
En einmitt vegna hinnar yfir-
lýstu viðurkenndu jákvæðni
þora menn ekki að láta í ljós
skoðun sína af ótta við að vera
álitnir neikvæðir.
Það er til dæmis merkilegt
hversu margir Islendingar eru
jákvæðir gagnvart hinum
margumrædda gagnagrunni
þótt þeir viti í rauninni harla
lítið um hvað málið snýst, og
hver framtíðartengsl þeirra
við þennan gagnagrunn verða.
En samkvæmt skoðanakönnun
eru víst 62% landsmanna
hlynntir því að Islensk erfða-
greining fái einkaleyfí á upp-
lýsingum um sjúkdóma þeirra
og fjölskyldusögu, og það sýn-
ir best hversu opinskáir Is-
lendingar eru orðnir.
Hitt er svo annað mál að í
hinum og þessum hornum
heyrast raddir og spurningar
þótt ekki fari hátt. Flestir vilja
vera jákvæðir og aðstoða fyr-
irtæki sem ætlar að bæta
heilsu manna og fínna aðferðir
til að lækna sjúkdóma. Það
skiptir ekki máli þótt fyrirtæk-
ið fái upplýsingar um sjúk-
dóma þeirra, segja þeir. Vita
ekki allir hvort sem er hver er
með hvaða sjúkdóm á Islandi,
hefur það nokkurn tímann ver-
ið leyndarmál?
Um það síðastnefnda eru
flestir sammála, sjúkdómur-
inn sjálfur hefur aldrei verið
neitt leyndarmál. En sumir
álíta að sagan að baki sjúk-
dómsins sé það. Sagan sem
sjúklingurinn sagði heimilis-
lækni sínum í trúnaði. Sagan
um erfiðleikana og togstreit-
una sem varð í fjölskyldunni
vegna þessa sjúkdóms. Menn
vita að heimilislæknar skrá
ekki aðeins í tölvu sína heitið á
lyfínu sem sjúklingarnir fá,
þeir skrá líka ástæðuna fyrir
lyfjagjöfinni.
Þær spurningar sem oft
hafa heyrst eru þessar: Fara
þær upplýsingar sem sjúkling-
urinn sagði lækni sínum í
trúnaði líka inn í þennan
gagnagrunn? Og hverjir sjá
um dulkóðun á nöfnum sjúk-
linganna? Eru það ekki bara
venjulegir Islendingar? Jón
Jónsson kannski í næsta húsi?
Eða hvernig er þetta öryggis-
kerfi nákvæmlega sem á að
koma í veg fyrir misnotkun á
persónulegum upplýsingum?
Af hverju eiga stjórnvöld að
ráða því hvort menn gefa per-
sónulegar uplýsingar um sig?
Er það ekki réttur hvers og
eins að ráða því? Og hvað
verður gert við 38% lands-
manna sem vilja ekki láta í té
upplýsingar um sig? Verða
þeir sviptir persónufrelsi?
Einnig er spurt hvert álit
annaiTa þjóða verði á okkur ef
gagnagrunnurinn verður að
veruleika. Verður litið á okkur
sem einangraðan og undarleg-
an þjóðflokk sem hægt er að
rannsaka og prófa lyf á í þágu
vísindanna?
En þetta eru mjög lágværar
spurningar, bornar fram í mik-
illi kurteisi. Það vill enginn
vera neikvæður.
Kosturinn við það hversu
opinskáir Islendingar eru
orðnir er auðvitað sá, að ýmis
mál sem áður voru þöguð í hel
hafa verið dregin fram í dags-
ljósið, þolendum yfírleitt til
bóta.
En þegar menn fá fullt leyfi
til að vera með nefíð ofan í
hvers manns koppi, getur það
orðið ansi aðþrengjandi fyrir
þann sem á situr.
Sumir vilja nefnilega hafa
einkalífið út af fyrir sig þótt
aðrir kjósa að vera opinskáir
um það opinberlega. Og sumir
vilja ekki enn láta fletta upp
um sig þótt aðrir vilji endilega
fletta upp um þá. Eða fletta
þeim upp.
Eftirmáli um
aukalandsfund
AUKALANDSFUNDUR Alþýðu-
bandalagsins var harmleikur í þeim
klassíska skilningi að lengi var séð
að hverju dró án þess
hægt væri að fá rönd
við reist. Örlaganom-
irnar spunnu vef sinn af
mikilli list og forðuðust
umraeður um raunveru-
leg pólitísk málefni en
atburðarásin var jafnan
milli línanna.
I klassískum harm-
leik er gerandinn jafnan
fórnarlamb atburðarás-
arinnar og algengast er
að hann missi vitið.
Ekki skal því þó haldið
fram að svo langt sé
gengið þó að formaður
Alþýðubandalagsins
hafi vissulega orðið sér
til minnkunar með eftirhrópum á eft-
ir þeim sem segja sig úr flokknum
þar sem hún segir „lítilmannlegt að
taka til fótanna áður en málefna-
vinnu er lokið“.
UndÚTÍtaður væri farinn úr
flokknum nú þegar, nema af því að
hann er formaður eins af aðildarfé-
Iögum Alþýðubandalagsins og mun
þegar nær dregur hausti leggja til
úrsögn þess félags úr flokknum. Því
er best að ég svari fyrir mig strax:
I fyrsta lagi átti málefnavinnunni
að vera lokið fyrir aukalandsfundinn
svo að fundurinn gæti tekið afstöðu
til niðurstöðunnar. Svo átakanlega
var höndunum hins vegar kastað til
verksins að ekki var hægt að kynna
niðurstöðuna sem annað en di’ög.
Innihald þessara draga er ekki rúm
til að fjalla efnislega um hér, en þau
eru í öllu falli ekki efniviður í stefnu
sem sameinar vinstri menn á Islandi.
I annan stað hefur þess vandlega
verið gætt að aðeins þröngur hópur
komi nálægt málefnavinnunni og
hafi möguleika til að hafa áhrif á nið-
urstöður hennar. Og ekkert bendir
til að nokkur breyting verði þar á.
Enda er orðið Ijóst að
málefnavinnan er al-
gjört aukaatriði. Það er
löngu ákveðið að slá
þessum flokkum saman
í eitt framboð og vænt-
anlega í framhaldinu í
einn flokk, hverju sem
tekst að koma niður á
blað í einhverri „mál-
efnavinnu". Eina mark-
miðið er völd.
Leikhús fáránleikans
Það er með ólíkind-
um hvernig atburðai’ás
undanfarinna missera
hefur verið sett á svið.
Seint og snemma hefur
verið hamrað á mikilvægi sameining-
ar við ki’ataflokkana án þess að rætt
væri um neina stefnu sem slík sam-
eining ætti að byggjast á. „Samein-
Það á enginn vinstri-
hreyfinguna, segir Þor-
valdur Þorvaldsson, og
skoðanir má oft sam-
ræma með umræðum.
ingin“ hefur bara verið markmið í
sjálfu sér, gott ef ekki er hugsjón.
Jafnvel „hugsjón heillrar kynslóðar“.
Það veit raunar ekki á gott þegar
fólk á einhverju aldursskeiði fer að
berja sér á brjóst og upphefja sjálft
sig, nánast sem einhvers konar æðri
kynslóð.
Frammi fyi-ir þessari sviðsetningu
hefur verið dálítið snúið að andæfa.
Maður hefur á tilfinningunni að eitt-
Þorvaldur
Þorvaldsson
Samkynhneigðir
og kirkjan
Á UNDANFÖRNUM
misserum hafa málefni
samkynhneigðra verið
töluvert í brennidepli og
tvö ár eru nú liðin síðan
hjúskaparlög lyrir sam-
kynhneigða tóku gildi. Á
þessum tíma hefur ís-
lenska þjóðkirkjan sýnt
málefninu fádæma
áhugaleysi og raunar
leyfi ég mér að segja að
hún hafi frekar orðið sér
til minnkunnar í um-
ræðunni. Þegar ég tala
hér um íslensku þjóð-
kirkjuna ætti ég
kannski frekar að tala
um prestana, sem eru í
forsvari fyrir söfnuði kirkjunnar, og
yfirstjórn kirkjunnar. Það eru þessir
aðilar sem bera auðvitað þunga
ábyrgð á því hve umræðan um mál-
efni samkynhneigðra er komin
skammt á veg innan kirkjunnar.
Fögur fyrirheit
í samþykkt frá prestastefnu sum-
arið 1997 um málefni samkyn-
hneigðra var hvatt til áframhaldandi
guðfræðilegrar vinnu í málinu og
jafnframt að haldið verði áfram
fræðsluátaki á vegum íslensku þjóð-
kirkjunnar innan safnaða hennar og
leikmannahreyfinga. í samþykktinni
er sagt að þetta skuli gert „til að
eyða fordómum, ranghugmyndum og
fælni og til að efla skilning á samkyn-
hneigð". Þessi fógru fyi’irheit lofuðu
vissulega góðu um átak kh’kjunnar
og aðgerðir í þessum efnum en annað
átti eftir að koma á daginn. Á presta-
stefnu sem lauk nýverið kom berlega
í ljós að nánast ekkert hefur verið að-
hafst í málefnum samkynhneigðra
frá síðustu prestastefnu. Kirkjan
stendur í sömu sporum og áður, að-
hefst ekkert, segir ekkert og á með-
an standa samkynhneigðir úti i kuld-
anum og bíða - bíða eftir því að kirkj-
an taki sig saman í and-
litinu. í raun má því
segja að með þessu að-
gerðaleysi sínu hafi
kirkjan fremur aukið á
fordóma, ranghug-
myndir og fælni gagn-
vart samkynhneigðum
og þar með hafa hin
fögru fyrirheit snúist
upp í andhverfu sína.
Kannski ætti ég frekar
að segja að með af-
stöðuleysi sínu hafi
kirkjan endanlega mál-
að sig út í hom og sýnt
að hún eigi ekki erindi í
umræðuna.
Stundum heyrast
raddir meðal forystumanna kirkj-
unnar um að kirkjan þurfi tíma til að
taka afstöðu í málinu. Þetta er reynd-
Kirkjan hefur, að mati
Oskars Hafsteins
Óskarssonar, bruffðist
hlutverki sínu gagnvart
samkynhneigðum.
ar það viðkvæði sem flest allir minni-
hlutahópar fá svo oft að heyra frá
hinum ráðandi öflum í samfélaginu.
Fyrir þeim er aldrei rétti tíminn fyrir
aukin réttindi minnihlutahópa. Áuk
þess hefur kirkjan fengið sinn tíma
og vel það en þann tíma hefur hún
hins vegar nýtt afar illa. Fyrirheit og
tal um guðfræðilega vinnu kirkjunn-
ar um málefni samkynhneigðra og
fræðsluátak hafa greinilega einungis
verið orðin tóm. Þannig má ljóst vera
að allt tal um að kirkjan þurfi tíma er
fyrir löngu orðið tímaskekkja.
Sorglegust í þessu öllu er þó sú
staðreynd að með aðgerðaleysinu
fmnst mér kirkjan hafa brugðist
Óskar Hafsteinn
Óskarsson
hvað sé að gerast sem maður veit
ekki um og það þykir víst ekki góð
latína að tala um það sem maður
ekki veit. Leiknum er haldið gang-
andi með eftirvæntingunni um hið
stórkostlega sem á að vera á næsta
leiti. Þegar ljósin eru loksins kveikt
blasir við leikhús fái’ánleikans og
lokaþátturinn er fyrirséður. Hvernig
er líka hægt að beita sér gegn slíkri
atburðarás við þessar aðstæður?
Hver getur svosem verið á móti sam-
einingu vinstri manna þangað til í
Ijós kemur að það eru einhverjir allt
aðrir en vinstri menn sem eru að
leggja drög að sameiningu? Vinstra
fólkið er hins vegar að hugsa til
hreyfings eða gengið úr flokknum.
Hvað nú?
Hvað er þá til ráða? Þá er kannski
loksins komið að því að vinstra fólk
geti farið að sameinast. En hvernig?
Kannski stöndum við nú frammi fyr-
ir sögulegu tækifæri til sameiningar
til vinstri. Mikið veltur því á hvernig
á er haldið.
Eg vil því leyfa mér að koma með
aðvörun áður en tilefni gefst til, því
við höfum ekki efni á miklum mistök-
um. Eg legg til að þeir einstaklingar
og hópar sem hafa áhuga á endur-
reisn og sameiningu vinstri hreyf-
ingarinnar leitist við að koma á um-
ræðu á breiðum grundvelli um
stefnu og skipulag en forðast verði
að mynda ný goðorð og flokkseig-
endafélög ki’ingum einstaka leiðtoga
eða hópa. Þetta er fyrsti lærdómur-
inn af örlögum Alþýðubandalagsins.
Það á enginn vinstrihreyfinguna
og skoðanir má oft samræma með
umræðum. Það tekur því að minnsta
kosti að láta á það reyna. Og umræð-
an verður að vera öllum opin.
Sósíalistafélagið hefur sent erindi
til Stefnu - félags vinstri manna þar
sem lagt er til að félögin stuðli sam-
an að umræðum á breiðum grund-
velli um sameiningu til vinstri.
Von mín er sú að vel megi til
takast og vinstri hreyfingin braggist
í nýjum flokki áður en langt um líður.
Höfundur er trésmiður og formaður
Sósíalistafélagsins.
hlutvei’ki sínu. Kirkjan okkar er
kirkja Krists, hún er til orðin vegna
hans og fyrir hann. Að mínu viti ber
því kirkjunni að starfa eftir Kristi,
fylgja fordæmi hans og breytni í öll-
um málum efth’ bestu getu. Hvemig
Kristur tók á móti öllum sem til hans
leituðu opnum örmum umhyggju og
kærleika hlýtur að verða kirkjunni
ævarandi fyrirmynd. Hann setti
spurningarmerki við allai’ viðteknar
hefðir og venjur og taldi að þær
þyrfti að endurskipuleggja í ljósi hins
nýja boðskapar, í ljósi fagnaðarerind-
isins. Enginn greinarmunur er þar
gerður á kyni, þjóðfélagsstöðu eða
kynþætti, fyrir Kristi eru allir jafnir.
Hann sýndi réttlætið og kærleikann í
verki í samskiptum sínum við fólk og
eftir því ber kirkjunni að starfa. En
því hlutverki sínu hefur hún brugðist
gagnvart samkynhneigðum.
Prestar sýni frumkvæði
„Við erum eitt sem lýður Guðs á
vegferð, þótt við séum ekki eins, og
ber okkur að gæta jafnræðis, rétt-
lætis og kærleika." Þessi orð úr sam-
þykktinni um málefni samkyn-
hneigðra frá prestastefnu 1997 eru
nú harla innihaldslítil þegar horft er
til aðgerða kirkjunnar síðan þá. Það
er til lítils að fara háleitum orðum
um nauðsyn kærleika og réttlætis í
samfélaginu ef þeim er síðan ekki
fylgt eftir í verki.
í þein’i vissu minni að fordómar
stafi af þekkingarleysi tel ég afar
brýnt að prestar og söfnuðir kirkj-
unnar standi fyrir öflugri fræðslu
innan kirkjunnar um samkynhneigð.
Niðurstöður síðustu prestastefna
hafa sýnt að nú þurfa prestarnir
sjálfir í samvinnu við söfnuðina að
taka af skarið í þessum efnum. Söfn-
uðirnir þurfa að eiga samtal við sam-
kynhneigða þar sem hægt er að
miðla opinskátt reynslu og hug-
myndum. En öll umræða kirkjunnar
um málefni samkynhneigðra hlýtur
ávallt að eiga sér stað í nánu samfé-
lagi við samkynhneigða. Megi kær-
leikurinn og réttlætið, sem kirkjan á
að standa fyiár, verða vegvísirinn að
árangri í verki.
Höfundur er guðfræðinemi.