Morgunblaðið - 30.08.1998, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1998 11
Meðferðin
hefur batnað
Halldór Runólfsson yfirdýralæknir telur að
nauðsynlegt sé að hafa eftirlit með þeim sem
nýta dýr en ástandið í þessum efnum hafi batn-
að á síðari árum.
STJÓRNVÖLD hafa eftirlit
með því að fylgt sé settum
reglum um meðferð alifugla,
loðdýra og annarra málleysingja
sem við nýtum. Umsjón með þessum
málum hefur Halldór Runólfsson yf-
irdýralæknir. Hann telur að meðferð
á dýrum hafi batnað verulega á Is-
landi á síðari árum og flestir bændur
og framleiðendur leggi sig fram um
að fara ekki illa með dýrin.
„Reglur um meðferð loðdýra og
alifugla eru mjög svipaðar hér og á
hinum Norðurlöndunum,“ segir
Halldór. „Um loðdýrarækt gildir
reglugerð nr. 444 frá 1982. Þar er
mikið fjallað um varnir gegn sjúk-
dómum, sett skilyrði um sóttkví
vegna innflutnings, almennar sjúk-
dómavarnir, einnig
stofnun, gerð og rekstur
loðdýrabúa.
Áhersla er lögð á að
búrin séu traust og
girðing tryggi að dýrin
sleppi ekki út. Ákvæði
er um skilyrði sem eig-
endur verði að full-
nægja varðandi velferð
dýranna og þar koma
dýraverndarsjónarmið
inn. Fóðrun skuli vera í
góðu lagi og óhreinindi
fjarlægð reglulega úr
hreiðurkassa, gólfin
hrein og þurr og gang-
ar steyptir. Saur og
annan úrgang bera að
fjarlægja strax og eig-
andi verður að tryggja
að rottur, mýs, flugur og fuglar séu
ekki í húsunum.
Ekki ákvæði um stærð
loðdýrabúra
Ekki eru ákvæði um stærð búra
eða fjölda dýra í búri en nú munu
loðdýrabændur miða við norrænar
reglur. Ef þessi lög verða endur-
skoðuð reikna ég með að settar yrðu
reglur um stærð búra. Það er gert í
reglugerð frá 1991 um loðkanínu-
rækt og yfirleitt farið mun nákvæm-
ar í hlutina í þeim reglum.
Um alifugla gildir reglugerð frá
1995, hún fjallar um aðbúnað og
sjúkdómavarnir á alifuglabúum og
útungunarstöðvum. Þar er ná-
kvæmlega tínt til ýmislegt um
stærð og rými fyrir fuglana. Skil-
greind er loftræstiþörf, lágmarksá-
kvæði eru um ljósstyrk og ljóstíma.
I viðauka er fjallað um búrastærð
og fjölda varphæna í búri, einnig
hvert rýmið skuli vera fyrir hænu-
unga á gólfi og sláturkjúklinga.
Önnur reglugerð, frá 1991, greinir
nákvæmlega frá skilyrðum um að-
búnað í svínabúum.“
Halldór segist aðspurður telja að
meðferð á alifuglum og loðdýrum
hafi batnað mikið á seinni árum eftir
að sérstakir dýralæknar fengu það
hlutverk að hafa eftirlit með sjúk-
dómavömum alifugla, loðdýra og
svína á búunum í samstarfi við hér-
aðsdýralækna. Héraðsdýralæknir
kannar ástandið á hverju búi í um-
dæminu minnst einu sinni á ári en
reglur um eftirlit með útungunar-
stöðvum, sem eru tvær á landinu,
eru settar af dýralækni alifuglasjúk-
dóma og hefur hann samráð við yfir-
dýralækni.
„Ég tel að ekki sé mikið um brot á
reglum um þetta dýrahald, kærur
hafa ekki verið bomar fram. Fram-
leiðendur laga einfaldlega það sem
fundið er að, þannig gengur þetta yf-
irleitt fyrir sig.“
Hann er spurður hvort íslending-
ar fari vel eða illa með dýr, hvort
sem það eru alidýr, gæludýr eða
dýr sem notuð eru við vísindatil-
raunir.
„Þetta hefur lagast mikið. Ég
nefni meðferð á sláturdýrum. Bænd-
ur, flutningsmenn og starfsmenn í
sláturhúsunum em orðnir mjög sam-
taka um að taka tillit til dýranna og
líðanar þein-a. Fólk er meðvitað um
að aflífun sé gerð með réttum hætti.
Það er óhugsandi að hér yrði
nokkurn tíma leyft að dýrin séu
skorin á háls eins og leyft hefur verið
í sumum Evrópulöndum þegar hefð-
ir gyðinga og múslima eiga í hlut. St-
arfsmenn myndu aldrei sætta sig við
slíkt hérlendis jafnvel þótt einhverjir
í stjórnsýslunni myndu vilja leyfa
þetta.
Blóðtaka úr merum
Þú spurðir um blóðtöku úr merum
til hormónaframleiðslu. Ég hef unnið
sjálfur við þetta og al-
mennt er mjög vel að
henni staðið. Það er rétt
að teknir em fimm lítr-
ar af blóði úr dýrinu en
það er mjög sjaldgæft
að hryssan þoli ekki
blóðtökuna. Ef ég man
rétt þá voru þetta ein
eða tvær merar sem
drápust á hverju sumri
af völdum blóðtökunnar
sem em hverfandi lítil
afföll þar sem um var að
ræða hundrað eða jafn-
vel þúsundir dýra sam-
anlagt sem nýtt voru til
þessara hluta.
Þessi nýting er sam-
bærileg við að nýta kýr
til mjólkurframleiðslu,
við tökum frá þeim kálfana og hirðum
mjólkina. Þetta hefur viðgengist lengi
og enginn mótmælir mjólkurbúskapn-
um. En auðvitað ber að nota réttar að-
ferðir og við höfum krafist þess að það
sé alltaf dýralæknir sem framkvæmir
blóðtökuna.“
Líðan og streitumerki
Reglugerð um meðferð á tilrauna-
dýrum er til en bíður staðfestingar
umhverfisráðherra, er þar gert ráð
fyrir að sérstök tilraunadýranefnd
veiti leyfi til notkunar á dýrum við
vísindatilraunir. Sem stendur er það
á valdi yfirdýralæknis.
Að einhverju marki er hægt að
kanna líðan dýra, t.d. í búranum,
með því að athuga hvort þau sýni
streitumerki en það getur verið flók-
ið mál, segir Halldór. „Menn segjast
geta að vissu marki notað afurða-
semi dýranna sem viðmiðun um líð-
an. Ef hún minnkar bendir það til
þess að aðbúnaður sé ekki fullnægj-
andi. Séu of mörg hænsn í búri hlýt-
ur það að koma niður á varpinu.
Þetta eru aðferðir bændanna til að
meta þessi mál og við megum ekki
taka þær sem endanlegt svar en þær
hafa ákveðið vægi. Fleira kemur
auðvitað til og það er alltaf full
ástæða til að fylgjast með því sem
menn era að gera.
Um gæludýi-in er það m.a. að
segja að rekinn hefur verið áróður
fyrir því að ekki sé verið að fjölga
villiköttum með því að láta heimilisk-
ettina fjölga sér að vild, fólk er beðið
um að láta gera þá ófrjóa eða gefa
þeim pillu. Flestir kattaeigendur vita
þetta og nota þessar aðferðir.
Hundaræktun hefur aukist mikið
og veldur áhyggjum því að þá er fólk
oft með mikinn fjölda hunda hjá sér.
Nýlega var sett reglugerð með stoð í
dýraverndunarlögum þar sem kveðið
er á um dýrahald í atvinnuskyni, þá
vora menn ekki með hefðbundinn
landbúnað í huga heldur hunda, ketti
og jafnvel ræktun á hestum. Nú
þurfa menn starfsleyfi til þessara
hluta og verða að hlíta eftirliti. Við
fylgjumst líka með því að ekki sé far-
ið illa með dýr sem notuð era við
kvikmyndatöku."
Halldór Runólfsson
yfirdýralæknir.
ANDLEG
UPPLYFTING
MARGT er gert til að reyna að losa um streituna hjá
búrhænum og draga úr þörf þeirra fyrir að treysta
stöðu sína með því að gogga í grannana, að sögn The
Sunday Times.
Vísindamenn við Roslin-stofnunina í Skotlandi hafa
komist að því að það hefur ákaflega róandi áhrif á
hænumar að geta virt fyrir sér fiska í búri.
Gerðar vora tilraunir með hænumar og þeim leyft
að horfa á ýmsar tegundir af svonefndum skjásvæfum,
myndum sem birtast á tölvuskjám eftir að liðið hefur
nokkur stund án þess að unnið hafi verið á skjánum.
Búrhænurnar vora látnar horfa á ýmsar gerðir af
skjásvæfum í tíu mínútur daglega. Þær vora mjög
áhugasamar og ljóst að „skemmtunin“ var kærkomin
tilbreyting; fiskamir nutu mestra vinsælda.
Að nokkram vikum liðnum var niðurstaðan sú að
árásarhvöt fuglanna hafði minnkað og þeir gerðu
minna af því en áður að gogga hver í annan. Ætlunin
mun vera að gera umfangsmeiri kannanir og þá með
því að varpa stærri myndum á vegg í búi með mörg
þúsund hænum til að fá því slegið föstu að tilraunin
beri árangur.
Samtaka
nú!
UM 40 þúsund fuglar eru í Nes-
búi á Vatnsleysuströnd en það er
næst-stærsta eggjabú á landinu
og þar vinna að staðaldri 12-14
manns. Stærst er búið á Vallá.
Nesbú rekur ennfremur aðra af
tveim útungarstöðvum fyrir
hænsn á Islandi en einu sinni á
ári eru flutt hingað norsk egg til
að tryggja að stofninn úrkynjist
ekki. Eru þau flutt til Hvanneyr-
ar þar sem þeim er ungað út og
fuglarnir geymdir í sóttkví í
nokkrar vikur. Myndin er úr
bæklingi um Nesbú, varphæn-
urnar eru allar svonefndir Hvítir
ítalir og fá að lifa í ár, þá er
þeim að jafnaði slátrað. Eggja-
framleiðendur sem rætt var við
reyndust ófúsir að hleypa blaða-
ljósmyndara inn í bú sín, báru því
við að glamparnir frá flassinu
myndu hrella varphænurnar um
of.
Erum við í tísku núna?
FORVITNIR minkar í Dalsbúi í
Helgadal í Mosfellsbæ. Um 10.000
dýr eru í búinu, þar af 1.500 eldis-
læður. Eigandinn, Ásgeir Péturs-
son, blandar sjálfur fóðrið sem
einkum er fiskur, fugla- og svína-
kjöt og er það allt soðið til öryggis.
Fjórir til fimm starfsmenn eru á
búinu. Á haustin er slátrað og not-
að til þess gas, minkur þolir svo
vel raflost að það er ekki talið
nógu traust til aflffunar. Tísku-
sveiflur valda því að afkoman í
loðdýrabúskap er mjög misjöfn en
verð á minkaskinnum er nú allhátt
á heimsmörkuðum. Skinnin frá
Dalsbúi eru nær öll seld til út-
landa. Loftslag og aðrar aðstæður
gera Island mjög heppilegt til loð-
dýraeldis.
Valið er ekki
annaðhvort - eða
Jón A. Kalmansson heimspekingur segír
að tvenns konar gildi, hagkvæmni og vel-
ferð dýra, rekist á þegar rætt sé um
meðferð á dýrum.
AFSTAÐA íslendinga til dýra
hefur einkennst mjög af harðri
lífsbaráttunni, meðferðin var oft
slæm og má nefna orðatiltækið „að
beita á Guð og gaddinn". Dýrin vora
nýtt, það var þeirra hlutverk, hund-
urinn og hesturinn gátu þó stundum
komist ofar í virðingarstiganum, orð-
ið vinir mannanna. En söngfuglarnir
nutu alltaf sérstöðu. Hér á landi hafa
menn aldrei veitt lóu sér til matar,
að því er best er vitað - og margir
halda meira upp á gæludýrin sín en
nána ættingja.
„Sú afstaða að það sé sjálfsagt að
nýta dýr til afurðaframleiðslu á sér
sterkar rætur hér og ekki neitt
óvenjulegt við það,“ segir Jón Á.
Kalmansson, heimspekingur hjá Sið-
fræðistofnun Háskóla íslands. „Hins
vegar hefur þeirri afstöðu verið að
vaxa fylgi á Vesturlöndum að til séu
ákveðin takmörk fyrir því hvernig
við getum komið fram við dýr. Við
eigum að virða þau.
Átt er við að ekki megi kvelja dýr
og ekki fara illa með þau að þarf-
lausu. Þetta á við um ræktun, aflífun,
tilraunir vísindamanna og þess hátt-
ar.“
Jón segir að tvenns konar gildi
rekist á þegar rætt sé t.d. um varp-
hænur í búrum og hænur sem vappa
um í stærra húsnæði, annars vegar
hagkvæmnin og hins vegar þau gildi
sem fólk tengi við velferð dýra.
Mestu skipti að reynt
sé að finna málamiðlun.
Ýmiss konar val
„Við þurfum ekki að
stilla dæminu þannig
upp að valið sé annað-
hvort - eða. Með mála-
miðlun þyrftum við
hugsanlega að fóma
einhverri hagkvæmni
gegn því að velferð dýranna
aukin. Ég get vel séð fyrir mér að
neytendum hér gefist ýmiss konar
val, egg sem framleidd era með ýms-
um aðferðum og verðið yrði þá
einnig mismunandi.
Þetta era mál sem við verðum
alltaf að velta fyrir okkur og megum
ekki taka niðurstöðuna sem gefna.
Mönnum finnst oft að afstaða ann-
arra í þessum málum sé fáránleg en
ég held að við verðum að vera svolít-
ið opin fyrir því að staða okkar gagn-
vart dýranum og náttúranni allri er
að breytast. Það er ekki víst að við
getum haldið áfram í gömlu hug-
myndirnar um nýtingu dýra.“
Flestir drepa flugur án þess að
velta fyrir sér velferð þeirra en fæst-
ir geta slátrað hundi án þess að finna
til. Jón segist ekki telja að hægt sé
að greina vandlega á milli dýra eftir
því hvort þau era „æðri eða lægri“
ekki frekar en hægt sé að greina
milli mannvera og fósturs. Aðeins sé
Jón Á. Kalmansson
heimspekingur.
yrði
um stigsmun að ræða,
ekki eðlismun.
„Við tölum um að dýr
hafi mismunandi flókin
taugakerfi og notum slík-
ar viðmiðanir, veltum því
fyrir okkur hve auðveld-
lega þau finni fyrir sárs-
auka. En það er mjög
erfitt að draga skýra línu
í þessum efnum.“
Aliminkur er aflífaður
með gasi og Ijóst að það
tekur fljótt af, sársauk-
inn er nánast enginn. Ef
fiskur er veiddur á færi
eða línu engist hann
enda varla þægilegt að
vera með járnkrók í
skoltinum. Verður þetta
einhvern tíma fordæmt sem hálfgerð
villimennska?
„Ég veit það ekki en það er mikið
rökrætt um aðferðir við að drepa
dýr. Sumar aðferðir era taldar sárs-
aukafullar, aðrar síður. Það er gott
að slík umræða fari fram og það get-
ur verið að í framtíðinni verði niður-
staðan sú að einhverjar aðferðir sem
við beitum nú séu ekki nógu góðar.“
Jón bendir á að maðurinn sé að
verða æ óháðari náttúranni, nái sí-
fellt meiri tökum á henni. Þessi stað-
reynd breyti afstöðu okkar til dýra
en óljóst hvort niðurstaðan verði sú
að einhvem tíma verði bannað að
drepa dýr.
„Það gæti hugsanlega gerst. Ég
man eftir vísindamanni sem kom
hingað fyrir nokkrum árum og talaði
um að stutt væri í að menn gætu far-
ið að rækta kjötvef í tilraunakössum.
Honum fannst ákveðin framför í því
að við þyrftum þá ekki að standa í
allri þessari slátrun.“