Morgunblaðið - 03.09.1998, Page 32

Morgunblaðið - 03.09.1998, Page 32
82 FIMMTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1998 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1998 33 * fWnrgiiwMalíil* STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík. FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson. RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. BÆTTUR SKOLI SKÓLAÁRIÐ ER AÐ hefjast og í tilefni af því tilkynnti Fræðslumiðstöð Reykjavíkur nýjungar í starfi grunn- skóla borgarinnar. Viðbótarkennslustundum sem sam- svara um tveimur kennarastöðum á hvern skóla hefur ver- ið úthlutað til þess að fækka nemendum í námshópum. Tölvukostur skólanna hefur verið aukinn um sem nemur nærri 400 tölvum. Samkvæmt grunnskólalögum bætast fimm vikustundir við 1. til 5. bekk, eða ein í hverjum bekk og eru skólarnir hvattir til að nýta þær einkum til kennslu í list- og verkmenntun. Tilraunir verða svo gerðar með svokallaðar næðisstundir í hádeginu í vetur til þess að mæta lengingu skóladagsins og einsetningu skólanna. Á þessu hausti er og boðið upp á námskeið fyrir alla foreldra sex ára barna í borginni um upphaf skólagöngu og uppeld- ismál. Allt eru þetta skref í rétta átt og ber að fagna þeim þótt þróunin mætti vissulega vera hraðari á öllum þessum svið- um. Sömuleiðis má ekki gleyma því að brotalamirnar eru fleiri. í fyrri viku var fjallað um kjör kennara í leiðara Morgunblaðsins sem vafalaust eru ein af meginorsökum þess að mikill skortur er á menntuðum kennurum í land- inu. Sömuleiðis hefur verið bent á að ein af frumforsendum bætts skóla hér á landi sé bætt menntun kennaranna. Einkum hefur verið bent á að breyta þurfi áherslum í kennaramenntuninni; meiri þunga þurfi að færa yfir á menntun kennara í kennslugreinum þeirra en samkvæmt núgildandi skipulagi kennaranámsins snýst mikill meiri hluti námsins um svokallaða kennslufræði. Sem dæmi má nefna að kennari sem hefur stærðfræði að sérgrein hefur aðeins 12,5 einingar að baki í því fagi en kennaranámið í heild er 90 einingar. Forvinnuhópur vegna endurskoðunar aðalnámsskráa á grunn- og framhaldsskólastigi á námssviði erlendra tungu- mála hefur lagt til að fagmenntun tungumálakennara verði stórefld, að þeir hafi að baki a.m.k. 45 eininga nám á há- skólastigi í viðkomandi tungumáli. Gera verður ráð fyrir því að þessar tillögur verði teknar til greina. BETRI MIÐBÆR ASÝND miðborgar Reykjavíkur hefur smám saman ver- ið að batna á undanförnum árum og taka á sig heild- stæðari og fallegri mynd. Ekkert eitt skiptir þar mestu máli heldur sú þróun er orðið hefur á fjölmörgum svæðum um nokkurra ára skeið. Framkvæmdir við Miðbakka hafa tengt höfnina við Kvos- ina á skemmtilegan hátt. Ingólfstorg myndar vin í hjarta borgarinnar. Helsta verslunargata Reykjavíkur, Lauga- vegurinn, er að taka á sig breytta og betri mynd. Nýjar og glæsilegar byggingar á borð við Dómhúsið við Aimarhól og ráðhúsið við Tjörnina setja skemmtilegan svip á miðbæinn. Við þetta bætist að fjölmörg hús í miðborginni í eigu ein- staklinga og fyrirtækja hafa verið gerð upp á smekklegan og fallegan hátt. Má þar til að mynda nefna þá breytingu er orðið hefur á Grjótaþorpinu síðastliðinn áratug. Pað er hverri borg mikilvægt að eiga fallegan miðbæ. Hann er andlit hverrar borgar og kjarni þeirrar ímyndar er íbúar jafnt sem gestir hafa af borginni. Eftir því sem miðborg Reykjavíkur þróast og breytist verða einstakar byggingar er skera sig úr meira áberandi. Pað ber því að fagna þeirri ákvörðun Reykjavíkurborgar að festa kaup á Nýja bíós húsinu með það að markmiði að það verði rifið og ný bygging rísi á lóðinni þess í stað. Húsið er á mjög áberandi stað í miðborginni en fellur illa að öðrum byggingum á svæðinu og vart hægt að segja að það hafi- verið borgarprýði. Það sem helst gaf húsinu gildi, hinar upprunalegu innréttingar Nýja bíós, er fyrir löngu búið að eyðileggja. Með því að selja byggingaréttinn áfram með ákveðnum skilyrðum um starfsemi er verður í húsinu og hvernig hús skuli reist á lóðinni gefst þarna tækifæri til að hafa jákvæð áhrif á þróun miðbæjarins. Vissulega má enn margt til betri vegar færa í miðborg- inni. Framkvæmdirnar við Laugaveginn draga til dæmis athyglina að þeim húsum er lítt hefur verið gert fyrir um langt skeið. Pá hefur enn engin lausn fundist á þeim vanda er myndast í miðbænum um helgar þrátt fyrir miklar um- ræður á síðustu árum. Hverju skrefi í rétta átt ber hins vegar að fagna. Ný rannsókn á áhrifum óáfengra drykkja á áfengismagn í blóði Léttöl getur framkall- að ölvunar- einkenni Etanólþéttni í blóði 4 kvenna eftir að hafa 1 klst. 2 klst. BLÓÐSÝNI tekið. Drykkir, sem innihalda minna en 2,25% vínanda teljast samkvæmt skil- greiningu óáfengir. Ný rannsókn sýnir hins veg- ar að neysla léttöls, sem telst til óáfengra drykkja, getur leitt til þess að áfengismagn í blóði mælist allt að 3%o. Þorkell Jóhannesson læknir greinir hér frá niðurstöðum rannsóknar sinnar. S GILDANDI lögum (sbr. 2. gr. laga nr. 75/1998) er kveðið svo á, að áfengi skuli teljast þeir drykkir, er hafa að geyma meira en 2,25% etanól (alkóhól, „vín- andi“) að rúmmáli (v/v), en það jafn- gildir 2,25 ml af hreinu etanóli í 100 ml af drykkjarhæfum vökva. Drykk- ir, sem innihalda minna etanól en þessu nemur, teljast því ekki áfengi. Meðal þessara drykkja er margs konar óáfengt (,,létt“) öl, léttöl eða pilsner, íslenskt og erlent, sem hér er á markaði í fjölda verslana, og inni- heldur að jafnaði nærri 2,2% (v/v) et- anól, en einnig maltöl, sem inniheldur minna magn etanóls (sjá töflu 1). Öll skynsemi mælir með því, að neysla óáfengra drykkja, jafnvel í verulegu magni, eigi ekki að geta leitt til þess, að menn verði sekir fundnir um atferli, sem er afleiðing neyslu áfengra drykkja. Eg á hér sérstak- lega við neyslu óáfengra drykkja í þeim mæli, að hlutaðeigandi verði staðinn að því að aka ölvaður bíl (eða öðru vélknúnu ökutæki). í þessu sam- bandi vaknar því sú spurning, hvort neysla óáfengs öls geti yfirleitt leitt til svo mikils magns etanóls í blóði, að ölvun teljist og saknæmt væri? Etanólstyrkur í nokkrum tegnndum af óáfengum pilsner og maltöli Tegund Etanólstyrkur Pripps.....................2,1% v/v Hagkaups léttbjór..........2,2% v/v Viking pilsner1............2,1% v/v Egils pilsner..............2,3% v/v Thule pilsner..............2,1% v/v Hagkaups malt..............1,1% v/v Egils maltöl...............1,2% v/v Viking maltöl..............0,9% v/v 1 Etanólstyrkur í Viking pilsner, sem tilraunarþolar drukku, mældist 2,4% v/v, en það telst væntanlega innan vikmarka (10%). Magn etanóls í blóði og ölvun Hugtakið ölvun er ekki alveg auð- skýrt og á því er engin einhlít skil- greining. Algengast er að leggja þann skilning í ölvun, að um sé að ræða neyslu áfengis að því marki, að svo- kallaðra ölvunareinkenna verði vart, en það er ósamræmi í hreyfingum, sem einkum lýsir sér í trufluðum hreyfingum í útlimum (slaga o.fl.), augum (seinni hreyfingum og stund- um rykkjum), tungu (þvoglumæli), kyngingai-vöðvum (svelgjast á) með eða án annarra einkenna um áfengis- vímu, svo sem truflunum á skynjun (ekki síst sjón) og dómgreind eða missi hamla („skandalísera") ásamt enn öðrum einkennum. Algengast er að meta vímuhrif et- anóls út frá þéttni þess í blóði. Þéttn- in er á Norðurlöndum gefin til kynna sem %o eða pro mille, sem hér á landi er látið jafngilda g/1000 ml af blóði (l%e = 1 g etanóls í 1000 ml). Grófari og óáreiðanlegri aðferð er að mæla þéttni etanóls í útöndunarlofti og færa til jafns við ákvörðun í blóði. Þá má fá veigamiklar upplýsingar um ölvun með því að ákvarða etanól í þvagi og einkum ef þéttni þess er samtímis ákvörðuð í blóðinu. Vitað er, að etanólmagn eitt sér í blóði er ekki ákvarðandi fyrir það, hvort menn teljist ölvaðir eða ekki. Hér kemur til líffræðilegur breyti- leiki sem í flestu öðru og það, hvort menn eru þreyttir eða ekki þreyttir, syfjaðir eða vel vakandi o.s.frv, þegar áfengis er neytt. Þá má ekki gleyma því, að umtalsverður fjöldi manna hefur myndað meira eða minna þol gegn flestum verkunum etanóls. Neysla áfengis er á hinn bóginn svo mikil og hætta á ölvun við akstur með eftirfylgjandi tjóni, slysum, lim- lestingum og dauðsföllum er enn fremur svo mikil, að menn hafa víða um heim sett í lög mörk um ölvun við akstur, eins konar öryggismörk, án tillits til þess, hvort hlutaðeigandi einstaklingur sé í raun ölvaður við þessi mörk eða ekki. Hér á landi eru þessi mörk 0,5%o og í sumum löndum (Danmörku, Frakklandi), þar sem mörkin voru hærri, hafa þau nú verið lækkuð í 0,5%o. í Svíþjóð hafa mörkin verið færð í 0,2%o (með víðum frávik- um þó) og svipuð mörk hafa víðar komið til álita, m.a. hér á landi. Tiltölulega grófar klínískar rann- sóknir á fjölda manna víða um lönd benda til þess, að við l%c etanól- þéttni í blóði séu um 50% allra manna ölvaðir og 80-90% við l,5%o þéttni. Við 0,5%o mörkin er mat manna breytilegra. Ætla má þó, að við þá þéttni gætu 10-20% manna verið ölv- aðir. Hvað um ölvun við minni þéttni í blóði? Án efa myndu einhverjir telj- ast ölvaðir við klíníska rannsókn við 0,4%o þéttni í blóði. Meira máli skipt- ir þó, að skipuleg próf á aksturshæfni atvinnubflstjóra á tilraunabrautum benda eindregið til þess, að hæfni manna til aksturs geti verið mark- tækt skert, enda þótt etanólþéttni í blóðinu sé vel undir 0,5%o. Vitað er, að etanól dregur mark- tækt úr sjónskerpu, sjónskynjun og dregur jafnframt úr hreyfingum augnanna. Með þar til gerðum mæli- tækjum hefur mátt sýna fram á, að við 0,2-0,3%c etanólþéttni er merkj- anleg truflun í starfsemi augnanna, enda þótt ekki liggi beinlínis fyrir, hvort það komi að sök við akstur. Af öllu þessu samanlögðu telst því rétt vera, að skynsamlegt gæti verið að lækka núverandi sektarmörk úr 0,5%e í 0,3%o eða 0,2%o eða ef til vill í 0%c. En hve mikið má með sanngirni lækka mörkin þannig, að það valdi ekki mönnum vanda vegna neyslu óá- fengra drykkja? Magn etanóls í blóði eftir drykkju óáfengs öls og lækkun sektarmarka Árið 1990 lögðu fimm ágætir þing- menn með Árna Gunnarsson í broddi fylkingar (auk hans Ragnhildur Helgadóttir, Geir Gunnarsson, Krist- ín Einarsdóttir og Jón Kristjánsson, sem nú situr einn fimmmenninganna á þingi) fram frumvarp til laga um breytingu á umferðarlögum (113. lög- gjafarþing. - 78. mál). Efnislega var breytingartillagan þessi: „Ef vín- andamagn í blóði ökumanns nemur 0,25%c eða meira telst hann ekki geta stjórnað ökutæki örugglega.“ Átti breyting þessi að taka gildi 1. júlí 1991. Frumvarpinu var vísað til nefndar og dagaði svo uppi. Greinargerð með frumvarpinu var að flestu leyti ágætlega unnin og var flutningsmönnum til sóma. Árni Gunnarsson ræddi við mig efni frumvarpsins og mun honum þá hafa þótt ég vera ærið þungur í drætti og óþarflega efagjarn. Það, sem því olli, var eftirfarandi málsgrein í greinar- gerð með frumvarpinu: „Sú lækkun á vínandamagni í blóði, sem hér er lögð til, kemur ekki í veg fyrir að al- menningur geti notað lyf með vín- anda í eða drukkið léttan pilsner." - 1 stuttu máli sagt sagði ég Árna, að vafningalaust mætti lækka sektar- mörk í 0,4%c. Ef lengi-a yrði farið, væri hins vegar nauðsynlegt að gera tilraun til þess að sanna, hvort þessi staðhæfing væri rétt. Átti ég þar sérstaklega við léttan pilsner. Hagð- ist ég mundi beita mér fyrir slíkri tilraun, þegar tóm gæfist. Það tóm gafst svo í vor. Tilraun með drykkju óáfengs öls Tilgangurinn með tilrauninni var að sýna, hve mikið etanól gæti orðið í blóði manna, sem fastandi di’ykkju 0,5 1 af óáfengu öli á 15 mín. líkt og til þess að svala þorsta í miklum hita um sumar. Vissulega má segja, að ýmsir einstaklingar myndu sjaldan eða aldrei drekka svo mikið öl á svo + skömmum tíma, en meginmálið er, að þeir geta gert það vafningalítið, ef um er beðið, - og það var svo í þessari tilraun. Þess skal hér getið, að etanól frásogast eða berst inn í blóðbraut mun betur (og hraðar) frá tómum maga en maga með mat í. Tilraunaþolar voru 12, átta konur og fjórir karlar. Voru ellefu úr föstu starfsliði Rannsóknastofunnar, og læknanemi, sem fórnaði dýrmætum tíma sínum í rannsóknarnámi í til- raunina. Tilraunin fór fram að morgni og höfðu tilraunaþolar þá ver- ið fastandi frá miðnætti næst á und- an. Drakk þá hver 0,5 1 (eina dós) af Viking pilsner, sem hafður var 6á heitur (venjulegur „ölhiti"). Tilrauna- þolar voru á aldrinum 24-63 ára og vógu 47-100 kg. Etanól var ákvarðað í blóði áður en drykkja hófst (tími 0), um leið og henni lauk (tími 15) og síð- an þrisvar sinnum á 10 mínútna fresti, þá tvisvar sinnum á 15 mín- útna fresti og loks þrisvar sinnum á 20 mínútna fresti. Alls voru því tekin 10 blóðsýni. Var síðasta sýnið (tími 135) tekið 135 mínútum eftir að drykkja hófst eða 120 mínútum (2 klst.) eftir að henni lauk. Þéttni etanóls í blóði var ákvörðuð með gasgreiningu á súlu með háþró- aðri tækni, sem tryggir, að einungis sé um etanól að ræða og engin efni önnur trufli ákvörðunina. Vikmörk einstakra mælinga frá miðtölugildi eru mest nærri æ 10%. Niðurstöðutölur sýndu, að í öllum tilvikum nema einu var þéttni etanóls mælanleg í blóðinu í lok drykkju (tími 15). Þéttnin óx síðan hratt og náði há- marki 15-30 mínútum síðar. Há- marksþéttni var á bilinu 0,09%c- 0,28%c. I öllum tilvikum nema fjórum (þrír karlar og ein kona) var etanól enn mælanlegt (0,02-0,08%e) 100 mín- útum eftir að drykkju lauk (tími 115). Allir tilraunaþolar töldu sig finna „snögga breytingu" stutta stund um það bil á sama tíma og þéttni etanóls var í hámarki (tímar 25-45). Fjórar konur skáru sig úr. Há- marksþéttni etanóls í blóði þeirra var á bilinu 0,2%o-0,3%o, ef tekið er tillit til vikmarka (sjá mynd). Tvær þess- ara kvenna eru léttar (47-52 kg), en tvær þeirra geta ekki talist léttar (72 kg). Er því ljóst, að líkamsþyngd er ekki eingöngu ráðandi um hver er þéttni etanóls í blóði við staðlaðar til- raunaaðstæður. Raunar eru öll rök til þess að ætla, að konur frásogi hlut- fallslega meira etanól frá maga en jafnþungir karlar. Ræður því, að minna magn enzýms eða hvata er í magaslímhúð kvenna en karla, er brýtur etanól í óvirk eða lítt virk efnasambönd. Karlamir í hópnum á sama þyngdarsviði og konurnar voru einungis tveir svo að allur saman- burður haltrar vegna þess. Á hinn bóginn vekur athygli, að í blóði „bolt- anna“ í hópnum, tveggja 100 kg þungra karla, skyldi greiðlega mæl- ast etanól (0,09%o-0,ll%o) og þeir einnig finna „snögga breytingu" sem aðrir í hópnum. Gera verður grein fyrir þessari til- raun í erlendu fræðiriti svo sem vera ber, enda þótt það verði undir öðru formerki en hér er gert. Tilrauninni stjórnaði Kristín Magnúsdóttir, deildarstjóri alkóhóldeildar. Niðurstaða tilraunarinnar og ályktanir Ýmsar athuganir benda til þess, að núgildandi sektarmörk (0,5%c) kunni að vera of há og tryggilegra væri að hafa þau lægri. Tilraunin ber samt með sér, að eigi sé ráðlegt að lækka sektarmörk um ölvun við akstur niður fyrir 0,3%c etanólþéttni í blóði að óbreyttum aðstæðum. Með því yrði engu að síður góðum áform- um Árna Gunnarssonar og meðflutn- ingsmanna hans hrundið í fram- kvæmd. Eigi hins vegar að lækka sektar- mörkin í 0,2%o eða minna, verður að vara við því að neyta óáfengs pilsners/öls eða jafnvel maltöls í tóm- an maga umfram eitthvert lágmark, áður en menn setjast undir stýri á vélknúnu ökutæki. Að öðrum kosti yrði að breyta skilgi’einingu á áfeng- um drykkjum sem áður ræðir. Raun- ar er ekki fyllilega ljóst, hvað liggur til grundvallar gildandi lagafyi’irmæl- um að þessu lútandi. Morgunblaðið/Jim Smart NEMENDUM verður ekki fjölgað á námskeiðum þrátt fyrir stærra kennslurými, því ætlunin er að veita meiri þjónustu með erfiðari námskeiðum. SÉRSTAKUR þurrkunarklefi fyrir búninga er meðal nýjunga í nýju Sæbjörginni þar sem slöng- ur eru þræddar inn í gallana og dæla hlýju lofti um þá. Nýja Sæbjörgin stór- bætir nemendaaðstöðu SÉRSMÍÐAÐ „völundarhús" hefur verið innréttað til æfinga í reykköf- un. Líkt er eftir innviðum fiskiskips svo sjómenn fái þjálfun í að þreifa sig áfram vaðandi reyk í gegnum káetur, eldhús, vélarsal og fleira. NÝJA Sæbjörgin er 1.700 tonn og er nýtt stafnanna á milli. Kennararn- ir hafa nú fengið aðstöðu fyrir vinnu sína utan kennslustunda, með sér- útbúnum vinnuherbergjum. Akraborginni hefur verið breytt í skólaskip og heitir skipið nú Sæ- björg. Hilmar Snorra- son, skólastjóri Slysa- varnaskóla sjómanna, sýndi Morgunblaðinu skipið, sem leysir af hólmi gömlu Sæbjörgina. LYSAVARNASKÓLI sjó- manna var stofnaður árið 1985 og á hans vegum eru ár- lega haldin yfir 50 námskeið. Lög um Slysavarnaskólann voru fyrst sett árið 1994 og í dag er kveð- ið á um að enginn fái lögski’áningu á skip nema að hafa sótt námskeið hjá Slysavarnaskólanum. Nýliðum er þó veittur hálfs árs frestur, eftir að þeir hefja sjómennsku, til að sækja nám- skeið. Gamla Sæbjörgin var 600 tonna skip, en nýja Sæbjörgin er 1.700 tonn og segir Hilmar að aðstaðan hafi stórbatnað með nýja skipinu. „Við erum ekki eingöngu búin að koma upp kennsluaðstöðu fyrir nem- endur heldur einnig búningaaðstöðu og æfingasvæði,“ segir hann. „Stærra æfingasvæði gefur okkur færi á að vera með erfiðari námskeið og skila kennslunni betur til nem- enda. Við höfum t.d. möguleika á því að koma fyrir uppblásnum björgun- arbátum og alls konar búnaði inni í kennslustofunni þar sem vD þurft- um áður að vera úti á þilfari. Á þessu skipi eru einnig lífbátar sem gert er ráð fyrir að kaupskipasjómönnum sé kennt á samkvæmt alþjóðakröfum. Áður þurftum við að fara um borð í önnur skip.til að kenna á þá. Að auki eignuðumst við lífbát af nýjustu gerð eftir að Víkartindur fórst og vonandi komum við honum fyrir á þessu skipi.“ Mikil þörf á öryggisfræðslu Þótt kennslustofan sé mun stærri en í gömlu Sæbjörginni mun nem- endum ekki verða fjölgað á nám- skeiðum frá því sem áður var. Há- marksfjöldi er á bilinu 26 til 28 þótt alþjóðareglugerðir mæli með sextán manna hópum í mesta lagi. „Ástæð- an fyrir því hversu langt við förum fram úr þessum reglum er einfald- lega sú mikla þörf sem er fyrir ör- yggisfræðslu. Það eru allnokkrir sjómenn sem eiga eftir að fara á námskeið og hafa frest fram í apríl á næsta ári. Við þurfum að koma þessari grunnmenntun til sjómanna og síðan þegar kemur að endur- menntuninni getum við farið að SLÍÐRIN fyrir reykköfunartæk- in auðvelda til muna allan að- gang að þeini og eru eitt dæmi um bætta aðstöðu nemenda. fækka í hópum hjá okkur.“ Markmið kennslunnar í Slysa- vai’naskóla sjómanna felst að stórum hluta í því að hjálpa sjómönnum að byggja upp öryggi um borð í skipum^. sínum, því eins og Hilmar bendir á, eru það fyrst og fremst sjómenn sjálfir sem geta fækkað slysum á sjó sama hvað öllum reglugerðum líður um öryggismál. „Við bendum þeim líka á hættur og hvernig þeir geti stuðlað að því að koma í veg fyrir slys. Við kennum þeim einnig að nota þann björgunarbúnað sem er um borð í skipum og sýnum þeim hvernig eigi að halda björgunaræf- ingar í skipum. Það vekur upp ör- yggisvitund um borð og hana þurfa menn að hafa í hávegum á ögur- • stundum því annars eru óhöppin á næsta leiti,“ segir Hilmar. Hann segir að á þeim átta árum sem hann hafi starfað við skólann hafi hann orðið var við mikla breytingu á hug- arfari íslenskra sjómanna til örygg- ismála og segir að þannig hafi stórt skref verið stigið í þá átt að fækka slysum.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.