Morgunblaðið - 18.11.1998, Qupperneq 24

24 MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
*
A stöðuvatni munúðar
TOM.IST
Digraneskirkja
PÍANÓTÓNLEIKAR
Beethoven: Píanósónötur Op. 27 nr.
13 í Es og 14. í cis; Debussy: Images
1-3 (I); L’isle joyeuse. Orn Magnús-
son, píanó. Digraneskirkju, mánu-
daginn 16. nóvember kl. 20.30.
MIÐAÐ við fyrri reynslu af
Digraneskirkju ætti að vera þar góð-
ur hljómburður fyrir píanó, en það
var þó ekki fyrr en á tónleikum Arn-
ar Magnússonar á mánudagskvöldið
var að undirrituðum lánaðist að
heyra Bösendorfer guðshússins
knúðan í einleik. Og þó að aðeins
meiri aðsókn hefði orðið til óm-mýk-
ingar, þá var samt engum blöðum
um að fletta að Digraneskirkja er
með beztu kirkjum höfuðborgar-
svæðisins fyrir slaghörpuleik.
Örn Magnússon réðst ekki á
lægsta garðinn til að hita upp. Beet-
hoven-sónöturnar tvær í Op. 27 frá
1802, báðar merktar „quasi una
fantasia", þykja enn vandmeðfæri-
legar, auðvitað ekki sízt fyrir al-
kunna túlkun stærstu slaghörpu-
snillinga sem bjóða upp á miskunn-
arlausa viðmiðun, enda þótt seinna
verkið, „Tunglskinssónatan", sé mun
kunnara en hið fyrra. Kröfumar
gagnvart túlkanda eru ekki aðeins
tæknilegs eðlis, heldur verður hann
einnig að draga skýrt fram nýjungar
Beethovens í fonni, er m.a. felast í
ýmsum tilraunum í breidd og lengd,
skarpari andstæðum en vínar-
klassíkuram voru tamar og nýstár-
legri áferð eins og með brotnum þrí-
óluhljómum 1. þáttar Tunglskins-
sónötunnar, sem að vísu kunna að
hafa sótt innblástur til arpeggio-
prelúdíanna í Veltempruðu hljóm-
borði Bachs, þó að engin bein fyrir-
mynd sé þar fínnanleg. Svo maður
gleymi ekki tilfinningalegu inntaki,
enda var rómantíkin komin á fullt
flug í píanósónötum Beethovens vel
á undan 3. sinfóníu, sbr. „Pathét-
ique“ og sorgarmarsinn „sulla morte
d’un Eroe“ í Op. 26.
Emi tókst margt vel upp. Fyrsti
þáttur Es-dúrsins var yfirvegaður
þrátt fyrir fáeinar loftnótur í loka-
andantekaflanum. Allegro molto
vivace var líflegur, en þó tæpast
„molto“, og hefði mátt svífa léttar á
bárunni, ekki sízt vegna miðtaktsá-
herzlnanna í stakkató-Tríóinu, en í
Adagio con espressione náðist aftur
á móti fram fallega mótaður hljóm-
borðssöngur. Hinn úthaldskrefjandi
lokaþáttur (Allegro vivace) er fing-
urbrjótum stráður og komst píanist-
inn ekki að öllu leyti klakklaust í
gegn, þrátt fyi-ir fremur áhættulítið
tempóval, sem dró nokkuð úr þeim
brilljans sem til þurfti, auk þess sem
áslátturinn var í heild fremur harð-
ur.
Hraðaval Arnar í Tunglskins-
sónötunni var meira sannfærandi.
Hinn dreymandi fyrstiþáttur, erkií-
mynd rómantískrar píanótónlistar,
sveif fallega yfir vötnum og hefði
stappað nærri fullkomnun með ögn
minni rúbatóbeitingu á taktstrikum.
Maður hefur svosem heyrt annað
eins, en að mínu viti orkuðu hinar
allt of mörgu ögurtafir Arnar líkt og
árabátur tveggja elskenda tæki í sí-
fellu niðri á grynningum í stað þess
að skríða áreynslulaust á spegil-
sléttu stöðuvatni munúðar. AI-
legretto-þátturinn hélt dansþokka
sínum þrátt fyrir ögn silalegt tempó
er leiddi hugann að virðulegum
menúett, en í stormandi fínalnum
(Presto agitato) rifu kappar sig úr
faðmi kvenna í hildarleikinn líkt og í
Bjarkamálum forðum af hressilegri
karlmennsku. Þó varð hér stöku
sinni aftur vart við óþörf taktstriks-
rúbatí; í þetta sinn kannski fremur
af tímaþröng en ásetningi.
Hápunktar tónleikanna vora
Dagskráin þín er komin ut
12.-25. nóvember
í allri sinni mynd!
Debussy-verkin eftir hlé, sérstak-
lega hið fyrra, Fyrsta hefti „Mynda“
(Images) frá 1903, er samanstendur
af þrem sjálfstæðum stykkjum, Ref-
lets dans l’eau („Speglanir í vatni“),
Hommage a Rameau („Minni Ra-
meaus“) og Mouvement („Hreyf-
ing“). Impressjónískur litbrigðastíll
Debussys er hér kominn langt á veg
og laðar fram stemmningar milli
draums og vöku sem hafa náð að
endast, þó að hljóti að hafa þótt bylt-
ingarkenndar á sínum tíma. I tilefni
af Degi tungunnar var gerð tilraun
með upplestri á undan hverju stykki,
og las Þorvaldur Þorsteinsson upp
stutta _ kafla úr nýútkominni bók
sinni Eg heiti Blíðfinnur, sem þótt
furðulegt megi heita náðu andblæ
„myndanna" þriggja upp á hár.
Leikur Arnar var afar fallegur og
bar af nr. 1. Hér spilltu rúbatóin
auðheyranlega hvergi fyrir, enda
áferðin í fullkominni andstöðu við
hrynskerpu Beethovens. Hylling
Debussys til meistara Rameaus
hefði mátt vera aðeins höfugri í
anda, en hið síiðandi Mouvement
rann áreynslulaust til enda í
skemmtilegri samsvöran við draum
Blíðfinns um flugnager í bakaríi.
Lokaverk prentaðrar dagski’ár
var L’isle joyeuse, „Gleðieyjan", sem
að sögn píanistans spratt af rókókó-
málverki sem Debussy sá af svo-
nefndri eyju úr grísku goðafræðinni.
Þó að verkið sé afar píanískt samið
nálgast breidd þess sinfóníska hugs-
un í úrvinnslu; einkar „virtúósískt"
og kröfuhart verk, sem Örn lék með
glæsibrag, þrátt fyrh’ kannski heldur
mikla tónhörku í fortissimo-lokakafl-
anum. Lauk þessum litríku píanótón-
leikum á sömu glæsilegu nótum með
aukalagi, ekki síður fimifrekri
prelúdíu eftir sama höfund, sem Örn
Magnússon lék eins og sá er valdið
hefur.
Ríkarður Ö. Pálsson
Nýjar hljómplötur
• Á GÓÐUM degi inniheldur tón-
list eftir Tómas R. Einarsson
kontrabassaleikara; ellefu ný lög
og eitt eldra lag.
Tómas hefur samið djasstón-
list af margvís-
legu tagi, en síð-
asti sólóplata
hans, Landsýn
(1994), var
helguð íslenskri
ljóðlist á 20. öld.
Plötuna Koss
vann hann í sam-
vinnu við söng-
Tdmas R. og leikkonuna
Einarssona Ólafíu Hl’Önn
Jónsdóttur árið 1995.
Þeir sem leika með Tómasi eru
Eyþór Gunnarsson (píanó), Jacob
Fischer (gítar), Olivier Manoui-y
(bandeoneón), Þórir Baldursson
(Hammondorgel), Árni Scheving
(víbrafónn), Arni Heiðar Karlsson
(píanó), Gunnlaugur Briem
(trommur), Einar Valur Scheving
(trommur) og Guðmundur R. Ein-
arsson.
Utgefandi er Mál og menning.
Upptöku annaðist Ari Daníelsson,
hljóðblöndun ívar Ragnarsson og
ÓlafurJóh. Ólafsson skrifarhug-
leiðingu um tónlistina. Platan er
framleidd hjá Sony í Austurríki.
Verð er 1.980 kr.
Iðnnemar í
hundrað ár
BÆKIJR
Sagnfræði
MEÐ FRAMTÍÐINA Að VOPNI
Hreyfing iðnnema, nám og Iífskjör í
100 ár. Eftir Helga Guðmundsson.
Mál .og mynd, 1998, 300 bls.
IÐNNEMASAMBAND Islands
var stofnað 23. september 1944 og
hefur starfað samfellt síðan. Ai’ið
1944 var því hálf öld liðin frá upp-
hafinu. Þá fæddist sú
hugmynd að rita hálfr-
ar aldar sögu sam-
bandsins. Af ýmsum
ástæðum varð þó drátt-
ur á söguritun. Þegar
höfundur tók að grúska
í gömlum plöggum
kom í ljós að fyrsta iðn-
nemafélagið var stofn-
að haustið 1898. Það
voru skósmíðanemar í
Reykjavík og hét félag
þeirra Lukkuvon. I
rauninni er því rétt öld
frá því að iðnnemar
hófust fyrst handa um
samtök. Heil öld er
þetta því, en ekki hálf.
Að vísu er starfsemin
slitrótt fyrri helminginn, en engu að
síður frásagnarverð.
Helgi Guðmundsson var ráðinn
til að rita þessa sögu. Hann er sjálf-
ur iðnaðarmaður, var í forystusveit
iðnnema á sínum tíma, og hefur lát-
ið sig verkalýðsmál skipta. Þar sem
hann er þar að auki hinn prýðileg-
asti penni, eins og fyrri bækur hans
bera vott um, var hann sem kjörinn
til þesa verks.
Auk formáls- og kveðjuorða og
heillaóskaskrár skiptist bók þessi í
fimm kafla, sem allir eru drjúglang-
ir nema sá fyrsti.
í fyrsta kafla er stiklað á stóru í
sögunni frá því að prentlistin barst
til íslands á fyirí hluta 16. aldar.
En þá kemur líklega einnig fram
fyrsti iðnneminn, sem sögur fara af,
Jón Jónsson, sonur Jóns Mattías-
sonar, prentara Jóns Arasonar.
Síðan er farið fljótt yfir sögu, enda
gerðust ekki stórtíðindi í iðnaðar-
málum Islendinga næstu aldirnar.
Auðvitað höfum við lengstum átt
góða handverksmenn, smiði á tré
og málma og handíðakonur snjall-
ar. En þar lærði einn af öðrum án
þess að mikil formlegheit væru við-
höfð. En þegar líða tekur á 19. öld-
ina fara raunverulegar iðngreinar
og iðnaðarmenn að verða til og þá
fer að myndast hópur ungs fólks,
sem kallast lærlingar.
Annar kafli segir frá iðnnemafé-
lögum frá 1905-1944, stofnun Iðn-
nemasambandsins 1944 og starf-
semi þess fyrstu árin. Þetta er mik-
ill kafli og í raun mikil átakasaga.
Iðnnemar berjast hart fyrir bætt-
um kjöram, sem ekki var vanþörf á,
og gengur hægt þó að í áttina miði.
En þetta er líka saga mikilla og
harðvítugra pólitíski’a átaka.
í þriðja kafla er megináherslan
lögð á iðnnám. Þróun þess er rakin
allítarlega og greint frá baráttu
iðnnema, tillögum þeiraa, frum-
Helgi
Guðmundsson
vörpum, viðræðum við ráðamenn,
umræðum á Alþingi og lagasetn-
ingu. Er þessi saga sögð allt frá
upphafi vega og til síðustu ára.
Ekki fer á milli mála hversu stóran
hlut Iðnnemasambandið átti að
þeirri þróun.
Þá er komið að fjórða kaflanum,
sem ber heitið Sagan skráð með að-
Stoð Iðnnemans. Iðnneminn er mál-
gagn Iðnnemasambandsins, en á
sér þó mun lengri sögu. Fyrsta
tölublað þess, fjölritað smáblað,
kom út árið 1932 og
var gefið út af Félagi
ungra kommúnista í
Iðnskólanum í Revkja-
vík. Næstu árin kom
blaðið út á vegum
„nokkurra nemenda"
Iðnskólans eða skóla-
félagsins, uns Iðn-
nemasambandið tók
við því og gerði að mál-
gagni sínu árið 1945,
sem það hefur svo síð-
an verið. Eins og að
líkum lætur endur-
speglar Iðnneminn
söguna, oft á fjörmik-
inn og vígreifan hátt
og án allrar tæpitungu.
Fimmti og síðasti
kaflinn nefnist Hreyfing iðnnema í
100 ár. Þar er gripið á stærstu
dráttum í helstu áfongum þesarar
aldarlöngu ferðar. Og er það vissu-
lega fróðleg ferðasaga.
Bókinni lýkur með Stjórnar-
mannatali, Nafnaskrá, Myndaskrá
og Heimildaskrá.
Geysimikill fjöldi mynda er í bók-
inni. Hún er prentuð á góðan papp-
ír og er frágangur allur hinn vand-
aðasti.
Það leynir sér ekki að höfundur
er æfður rithöfundur, því að bókin
er prýðilega rituð og stíll á stund-
um fjörlegur.
Eins og gefur að skilja er bók
þesi skrifuð „innan frá“, ef svo má
segja. Hún lýsir baráttumálum iðn-
nema og sjónarmiðum þeirra. Lítið
ber á sjónarmiðum annarra, sem
málið varðar, svo sem stjórnenda
iðnskóla, meistara eða stjórnvalda.
Hér er því auðvitað aðeins sagður
hluti sögunnar, en gott innlegg er
það engu að síður.
Það fer ekki fram hjá neinum að
höfundur er „vinstri maður“ og
mikill áhugamaður um framvörp og
þingmál. Má vera að sumum þyki
nóg um um hversu nákvæmlega
það er allt tíundað. Öðram kann að
líka það betur.
Iðnnemasambandið er sérstæð
samtök að því leyti að eðli málsins
samkvæmt eru stjórnarskipti tíð og
áherslubreytingar því örar. Einnig
eru þetta samtök ungs fólks, sem er
að stíga fyrstu spor sín á vettvangi
félagsmála. Mikið liggur á og tónn-
inn er oft hvass. En kannski er það
einmitt þess vegna sem Sambandið
hefur getað velt stórum steinum úr
götu. Þá má ekki gleyma því að
Iðnnemasambandið hefur reynst
góður æfingavöllur mörgum þeim,
sem síðar hafa látið að sér kveða.
Sigurjón Björnsson
Fyrirlestur um rithöfunda
BRESKI leikhúsfræðingurinn
Michael Meyer flytur opinberan fyr-
irlestur í boði heimspekideildar Há-
skóla Islands í Endurmenntunar-
stofnun, Dunhaga 7, sal á neðri hæð,
fimmtudaginn 19. nóvember kl.
17.15.
Fyi’irlesturinn nefnist
„Memories of George Orwell and
Graham Greene", og mun Meyer
fjalla um hina heimskunnu rithöf-
unda George Oi’well Graham
Greene, en hann var vinur beggja og
kynnti þá hvorn fyrir öðram á sínum
tíma.
Michael Meyer fæddist í London
árið 1921 og stundaði nám í Oxford.
Ái’in 1947-1950 vai- hann lektor í
enskum bókmenntum við háskólann
í Uppsölum og lærði þá sænsku.
Hann lærði síðar einnig norsku og
dönsku upp á eigin spýtur. Hann
hefur þýtt 16 af helstu leikritum Ib-
sens og 18 leikrit eftir Strindberg og
hefur auk þess skrifað ævisögur
beggja skáldanna. Einnig liggja eftir
Meyer sjö frumsamin leikrit, skáld-
saga og ævisagan Not Pi’ince Ham-
let. Árið 1964 var hann sæmdur gull-
medalíu sænsku akademíunnar, en
hann varð fyrstur Englendinga til að
hlotnast sá heiður, líkt og árið 1995,
þegar hann hlaut Fortjenesteorden í
Noregi. Hann er félagi í The Royal
Society of Literature og hefur starf-
að sem gestaprófessor í leikhúsfræð-
um við fimm bandaríska háskóla.
Fyrirlesturinn verður fluttur á
ensku.