Morgunblaðið - 10.12.1998, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
íú**au»r
§111

■v tyA$:v. w” 'v *?***zmm
BIBLIOTHECA Alexandrina, Alexandríu, Egyptalandi. Módel af vinningstillögu norsku arkitektastofunnar „Snohetta", 1989.
Magnaðar tillögrir
HJÖRDÍS og skugginn, 1993, eftir Hans Pauli Olsen. Trefjagler,
200 x 140 x 48 cm.
TILLÖGUR og MÓDEL 20
NORRÆNAR
ARKITEKTASTOFUR
Til 20. desember. Opið alla daga frá
kl. 10-18. Aðgangur kr. 300. Sýning-
arskrá kr. 2.500.
„NORRÆN stærð“ - Nordic
Factor - er afar umfangsmikil og
vel útilátin sýning á nýrri húsagerð-
arlist á Norðurlöndunum, sem sett
hefur verið upp í vestursal Kjar-
valsstaða. Sýningin hóf göngu sína
fyrir tveim árum, á 6. Alþjóðlega
arkitektatvíæringnum í Feneyjum -
í Norræna skálanum í Kastalagörð-
um - haustið 1996. Hingað komin
hlýtur hún að vera fagnaðarefni
hverjum þeim sem lætur sig húsa-
gerðarlist varða því framsetningin
er skýr og skilmerkileg, og upp-
setningin einstaklega fáguð. A sýn-
ingunni eru tvær til fjórar tillögur
eftir hvorki meira né minna en tutt-
ugu norrænar arkitektastofur frá
Danmörku, Finniandi, íslandi, Nor-
egi og Svíþjóð.
Sem fyrr stendur norræn húsa-
gerðarlist traustum fótum í hefð,
sem byggir á allsérstæðum gildum,
þótt ekki verði fundinn neinn einn
ákveðinn samnefnari fyrir öll Norð-
urlöndin. Pað sem oft hefur verið
kallaður norrænn expressjónismi -
höggmyndalegar áherslur, tjáning-
arrík notkun lita og efniviðar, og
sterk tilfinning fyrir ljósbrigðum -
er enn sem fyrr afar ríkur þáttur í
húsagerðarlist á öllum Norðurlönd-
unum. En eins og sýningarstjórinn,
Marja-Riitta Noití, frá Finnska
arkitektúrsafninu í Helsinki, bendir
á í formála sínum að sýningar-
skránni eru löndin fjögur alltof ólík
að gerð og stærð til að hægt sé að
troða þeim undir einn hatt.
Sem dæmi má nefna áberandi
notkun margra norrænna arkitekta
á viði og þiljuðum húsveggjum.
Þetta er því meir áberandi sem
löndin státa af víðfeðmara skóg-
lendi. En það á vissulega ekki við
um íslenska húsagerð á tuttugustu
öld. Þar með skerum við okkur úr
sökum trjáleysis. En það á ekki ein-
göngu við um efniviðinn í húsunum;
okkar byggingar standa mun ber-
skjaidaðri frammi fyrir sjónum
manna en byggingar annarra Norð-
urlandaþjóða, vegna gróðurleysis-
ins. Þessi staðreynd gerir íslenskan
arkitektúr mun viðkvæmari gagn-
vart umhveríinu og ræður því að
okkur finnst oft sem hús spretti
fram, nakin og óhefluð, eins og
skrattinn úr sauðarleggnum.
Þó er engin ástæða til að örvænta
um ágæti íslenskrar húsagerðarlist-
ar ef marka má stofurnar fjórar
sem sýna fyrir hönd íslands. Stúdíó
Granda hefur margoft sannað ágæti
sitt á undanförnum árum en Hús
Hæstaréttar, 1994-96, verslunar-
húsnæði Evu og Companys við
Frakkastíg, ofan Laugavegar, frá
1994, og Höfðabakkabrúin, 1994-95,
eru framlag stofunnar til sýningar-
innar.
Frá teikniborði Pálmars Krist-
mundssonar eru jafnfjölbreytileg
verkefni; Verslun ATVR í Austur-
stræti, frá 1991, Heitavatnsbrunn-
urínn við Bolholt, frá 1990; reistur
1996, og nýja Islenska sendiráðið í
Berlín, frá 1996. Þá er Teiknistofan
Tröð með tvær tillögur úr Hafnarf-
irði; Safnaðarheimilið og Tónlistar-
skólinn við Hafnarfjarðarkirkju, frá
1992-95, og Skátaheimilið í Hafn-
arfirði, frá 1996, sem vann fyrstu
verðlaun í samkeppni árið 1992.
Lestina rekur arkitektastofan Úti &
inni, með Skólpdæiustöðinni við
Faxaskjól, frá 1993, Árbæjarlaug,
frá 1994, og Givnnskólanum í
Garðabæ, sömuleiðis frá 1994.
Ef nefna ætti eitt atriði sem
greinir íslenska byggingalist frá
húsagerð hinna Norðurlandanna er
það ef til vill ógagnsæ foiTnmótunin.
Islenskar byggingar láta sjaldnast
uppi hvað þær hýsa innan útveggja.
En hvað þetta áhrærir ræður miklu
sú rysjótta veðrátta sem við búum
við. Hún neitar okkur um ýmsan
þann munað í stílbrigðum sem leyf-
ist í skjólbetri löndum. Um leið ýta
þessi einkenni undir högg-
myndrænt útlit íslenskra bygginga;
nokkuð sem tengir þær fínnskri
húsagerðarlist, til dæmis eins og
Matti Sanaksenaho iðkar hana í
Húsi myndhöggvarans, frá 1995, og
Auðu íými, frá 1992-93.
En hitti einhver ein tillaga í mark
af öilum þeim fjölda frábærra verka
sem sjá má á sýningunni „Nordic
Factor“, þá er það Bibliotheca Alex-
andrina - nýja Bókasafnið í Alex-
andríu - frá 1995, sem færði norsku
arkitektastofunni Snohetta fyrstu
verðlaun í samkeppni um þessa
mikilvægu endurgerð frægasta
bókasafns mannkynssögunnar, árið
1989, sem jafnframt er eitt stærsta
bóka- og skjalasafn veraldar. Sýnir
það ekki betur en nokkuð annað
styrka stöðu norrænnar húsagerðar
að afkomendur ai-kitekta pýramíd-
anna miklu í Giza, skuli leita norður
á 60. breiddargráðu að meisturum
til að endmTeisa svo margrómað
menningarsetur?
Eins og skipuleggjenda Finnska
arkitektúrsafnsins var von og vísa
er þessi sýning hugsuð í þaula, allt
frá heild sinni til smæstu smáatriða.
Hér sýnir Hannele Grönlund enn
sem fyrr hvers hún er megnug á
þessu sviði, en hún hefur oftar en
ekki verið hönnuður stóru Norrænu
textílþríæringanna, sem hingað
hafa komið. „Norræna stærðin" er
tvímælalaust í flokki bestu sýninga,
sem Höfuðborgarsvæðið hefur upp
á að bjóða á aðventunni.
Færeysk nútfmalist
13 FÆREYSKIR LISTAMENN
Sýningarskrá kr. 900.
ÞAÐ er eins og að hverfa fjörutíu
til fimmtíu ár aftur í tíðina að koma
inn á sýninguna „Foroysk nútíðar-
Iist“ í austursal Kjarvalsstaða.
Listamennirnir þrettán sem þar
sýna eru flestir þekktir fyrir langa
og vasklega framgöngu enda er vart
lengra en fimm ár frá því fimm
þeirra - þeir Amariel Norðoy, Bárð-
ur Jákupsson, Tróndur Patursson,
Marius Olsen og Torbjorn Olsen -
sýndu í Norræna húsinu í Reykja-
vík í tengslum við Norrænu lista-
miðstöðina í Helsinki.
Ef við leyfum okkur að staldra
eitt augnablik við þennan hóp - að
viðbættum þeim Zacharias
Heinesen og Kára Svenssyni - þá
spanna þeir félagarnir heila
kynslóð, svo gengið sé út frá þeim
vana að tala um kynslóðaskipti á
þrjátíu ára fresti. Heinesen er
fæddur 1936; Marius Olsen 1963, en
hinir á 5. og 6. áratugnum. Samt er
enginn merkjanlegur aldursmunur
á list þeirra; hún byggir á svipuðum
forsendum, gildum og aðferðar-
fræði. Sem dæmi, þá er Heinesen
síst „ellilegri" en Marius Olsen.
Reyndar má bæta nestor hópsins,
Ingálvi av Reyni, við þessa upptaln-
ingu og leiða rökum að því að hann
sé mun unglegri og frískari en allir
áðurnefndir kollegar hans þótt hann
sé nær áttræðu. Reyndar hefur það
aldrei verið launungarmál að
Ingálvur ber af öðrum löndum sín-
um úr málarastétt. Drungaleg ex-
pressjónísk abstraktlist hans er
fyllilega í takt við sinn tíma;
raunsönn; meitluð og persónuleg.
Hið sama verður varla sagt um
hina. Þótt þeir verði seint vændir
um slæleg vinnubrögð - enginn
þessara mætu manna er viðvaning-
ur tæknilega séð - skortir innihald-
ið allan þann þrótt og áræði sem
hægt er að ætlast af jafnreyndu
landsliði. Formgerðin sem sjömenn-
ingarnir velja sér er einfaldlega úr
sér sprottin og það fyrir allmörgum
áratugum. Það er vissulega erfitt að
skýra það út í stuttu máli hvers
vegna gamali stíll gengur ekki jafn-
vel núna og þá þegar hann var
ferskur og nýstárlegur, en rætur
vandans liggja djúpt í vestrænum
sjónarmiðum. Sem menningarlegir
afkomendur Forn-Grikkja lifum við
ekki og getum ekki lifað í tímaleysi.
Þegar við heyrum að orsakir
vandans á Norður-írlandi megi
rekja aftur til 17. aldar fyllumst við
vandlætingu yfir svo lífseigum kryt-
um, og ein helsta ástæða rótgróinn-
ar tortryggni vestrænna manna í
garð Islamstrúar er hve freklega
leiðtogar hennar blanda sér í ver-
aldlegt vafstur. Fyrir okkur hljóm-
ar það sem afturhvarf til „myrkustu
miðalda“ þegar trúmálum er
blandað saman við almennan laga-
bókstaf.
Með sama hætti rekur okkur í
rogastans þegar við sjáum lista-
menn fást við stílbrigði sem fyrir
löngu eru útkljáð og verða ekki
betrumbætt, hversu heillandi sem
þau kunna að hafa verið á sinni tíð.
Nú skal það tekið fram að þetta á
einungis við um vestræna afstöðu til
lista. Til eru fjarlægar menning-
arþjóðir sem sjá ekkert athugavert
við það að listamenn þeirra fáist við
þúsund ára gömul vandamál.
Þannig var það til dæmis með kín-
verska list áður en vestrænna
áhrifa fór að gæta þar. Eins eru til
menningarþjóðir sem ekki telja það
neitt tiltökumál þótt ævafornar
stjómmáladeilur og trúarátök
standi sífersk og óleyst eftir meira
en tíu aldir. Sinn er siður í landi
hverju, eins og þar segir.