Morgunblaðið - 10.12.1998, Blaðsíða 48

Morgunblaðið - 10.12.1998, Blaðsíða 48
48 FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1998 LISTIR MORGUNB L AÐIÐ Að éta eigin viðhorf „Því svifaseinni, smámunasamari og dýr- ari sem stjórnsýslan sé þeim mun betri sé hún oft í vissum skilningi; hún sé þá að gera það sem við viljum að hún geri. “ Samkvæmt reglugerð númer 1 er allt því miður bannað nema það sé leyft og hver dirfist að standa uppi í hárinu á skrifræðiskerfinu? Hvergi er skjól og við getum yf- irleitt bara nöldrað. Næringarfræðingar hafa áhyggjur af því að við borðum ekki nógu hollan mat og sumir kunni sér ekki magamál. Mann- eldisráð reynir svo að leiðbeina okkur með reglum og vill að við fórum betur með heilsuna. Enn eru tilburðirnir sakleysislegir en vel hægt að ímynda sér að ráðið verði einhvern tíma gríð- arlegt bákn með fjölda ákafra skriffinna (og VIÐHORF blýantsnag- Eftir Kristján ara). Stofnunin Jónsson er enn lítil og fátæk að völd- um. Kannski er okkur ekki nógu annt um heilsuna eða hvað? Einhverjir gætu ályktað sem svo, aðrir að við eigum sjálf að bera ábyrgðina. Við megum enn velja og hafna í þessum efnum, megum enn syndga í mataræðinu. Fyrir sum okkar er þetta reyndar eina almennilega syndin sem eftir er en það er örugglega ekkert gaman að hinum, ég er alveg viss um það. Nei, þær eru hund-hundleiðinlegar. Þetta á við um efnislegu fæð- una en hvað um hina? Eitt reyn- um við öll að forðast eins og heitan eldinn. Við viljum ekki éta ofan í okkur það sem við höfum áður staðhæft af sann- færingu, ákveðin viðhorf og skoðanir sem við höfum myndað okkur og lengi talið allt að því sjálfsögð. Við getum efast um ályktanir annarra en einhvers staðar verður að vera festa. Hefðimar eru sterkar í þess- um efnum. Það er oft talinn mikill ljóður í fari stjórnmála- manna að skipta um skoðun, næstum því eins slæmt og að játa á sig veikleika og mistök í starfi eða einkalífi. Áhrifamenn, að minnsta kosti í stjórnmálum og viðskiptalífi, þurfa að vera óvenju hugrakkir til að viður- kenna að þeir séu menn en ekki maskínur. Kjósendur refsa oft þannig vinglum í kosningum. Ein af mínum vel rökstuddu skoðunum er að opinbera skrif- ræðinu sé stefnt gegn okkur óbreyttum þegnum samfélags- ins til að að láta okkur muna að við eigum ekkert að vera að þenja okkur um of. Skriffinnskan sé hluti af valdakerfi þeiira sem öllu ráða bak við tjöldin. Eg fæ aldrei að vera þar með og þá er að reyna að sparka í kerfið, fá útrás. Skrifræðið á hverjum stað fer auk þess að lifa sínu sjálfstæða lífi þegar það er orðið nógu öfl- ugt. Það vindur upp á sig af því að liðsmennirnir verða að sanna að þörf sé fyrir þá. Ef hún er ekki til verður að fmna hana upp og útskýra með miklum alvörusvip hvað það sé nauðsynlegt að ég fylli nákvæm- lega og rétt út þessa eða hina skýrsluna, muni eftir hverjum reit, fái stimpla á öllum skrif- stofum, sæki alls staðar um leyfi, hlíti reglum. An tilskilins leyfis er ekki víst að sólin treysti sér til að koma upp á morgun. Þannig horfir þetta við mér og vafalaust mörgum sem hafa einhvern tíma þurft að eiga mikil samskipti við stórar, opin- berar stofnanir. Nú, eða litlar skrifstofur á framabraut. Þetta er orðið böl sem við eig- um léttara með að bera ef við getum skilgreint það svona og hæðst að því. Við getum hlegið að mistökum þess og fáránleika, litið á það eins og eitthvað utan við okkur. Við berum ekki ábyrgð á þessu, það var keyrt niður yfir höfuðið á okkur. Þegar maður er orðinn svona sannfærður um eigin skoðun á einhverju er hollt að kynnast annarri skoðun og henni rök- studdri. Það stendur ekki til að éta neitt í þessum pistli heldur íhuga vörn fyrir óvinsælan mál- stað. James Q. Wilson, bandarísk- ur fræðimaður og prófessor, segir í bók sem hann nefnir Bureaucracy (Skiifræði) að menn skyldu varast að einfalda málin og halda að fyrirbærið sé jafn einsleitt og staðlað og oft sé gefið í skyn. Hann var sjálfur liðsforingi í flotanum í þrjú ár og var einnig ráðgjafi ýmissa nefnda sem forsetaembættið skipaði. Fræðimaður en með reynslu af veruleikanum, að minnsta kosti bandarískum. Og hvers vegna er skrifræðið til og vex og dafnar, af hverju komum við kjósendur því ekki fyrir kattamef? Wilson bendir á að undarleg lögmál eigi við um opinberar stofnanir og helsta einkenni góðrar stjórnsýslu sé að hún taki tillit tO íillm eða eigi að gera það. Þetta sé krafan og jafn algengt að kvartað sé yfir óréttlæti hjá skrifræðisstofnun- um eins og seinlæti þeirra og smásmygli. Því svifaseinni, smámunasam- ari og dýrari sem stjómsýslan sé þeim mun betri sé hún oft í vissum skilningi; hún sé þá að gera það sem við viljum að hún geri. Hún á nefnilega að gæta fyllsta réttlætis, jafnræðis ein- staklinganna og félagslegra sjónarmiða, tiOitssemi við fatl- aða og aldraða, byggðahags- muna og svo framvegis. Og koma verður í veg fyrir gmn um að ekki hafi verið farið nógu vel með almannafé, spiOing og annar óheiðarleiki hafi verið á ferðinni eða valdníðsla. Þetta eru strangar kröfur sem við gætum aldrei gert til einkafyrirtækja en þannig vilj- um við hafa þetta í lýðræðisríkj- um, segir Wilson. „Réttlætistil- finningin hvetur til þess að eitt skuli yfir alla ganga, góðvildin til þess að fólki sé mismunað." Hann á þá við að þeim sem standa höllum fæti sé hjálpað fremur en öðrum. Við viljum það sem nefnt hef- ur verið miOimetralýðræði og köllum þannig yfir okkur skrifræði. Ef skriffinnarnir sýna sjálfstæða hugsun og frumkvæði sökum við þá oft um geðþóttaákvörðun - við segjum að þeir fari ekki, já, alveg rétt, ekki eftir reglunum. Þrig’gja spólu ferð BÆKUR Unglingasaga ÝKT EÐLILEGT Höfundur: Ómar Ragnarsson. Kápu- hönnun: Aron Reyr. Prentvinnsla: Grafík hf. títgefandi: Fróði hf. 1998. 171 síða og geisladiskur. í RAUN veiztu aldrei, hverju þú átt von á, þá þú hittir Omar Ragn- arsson. Verða ærsl hans slík, að þú fáir hláturkrampa af, nú, eða þylur hann þér sögu lands og þjóðar af þeirri snilli fræðarans, að þér þykir vænna um arfleifð þína en áður? í gervunum báðum hefir hann verið gestur þjóðar, lengur en flestir aðr- ir, og enn hlær þjóð, og enn hlustar þjóð. Hér stígur hann fram sem höf- undur orða, er hann íylgir ekki sjálfur að auga þínu eða hlust, held- ur biður bók fýrir þau til þín. Því var eftirvæning mín mikil, er eg settist niður með hana í höndurn, og eg varð ekki leiður á gesti. Fyrst er þar til að taka, að verkið fjallar um grafalvarlegt mál hvernig saklaus líður fyrir sekan. Holi væskillinn - herðatré leður- jakkans sleppur oftast. Til að sýna okkur þetta leiðir höfundur ung- Onga fram á sviðið. Kolbeinn heitir foringinn, Gunnbjörn og Hulda Rós aðalsögupersónur. Þau eru fleiri í hópnum hans Kolbeins, vesæl peð, sem engu skipta, eiga það í raun eitt sameiginlegt að elta plastfífl, sem í augum unglingsins verður mikið og merkt af því að spólu, með rödd rudda, hefir verið kom- ið fyrir í því. Undirbúið er rán söluturns. Eðli- lega þorir „foringinn" ekki nema að vegg, Gunnbjörn og Hulda Rós eru gripin og axla ein sök. Þau eru send í sveit, að Hvannabjörg- um í Hvannavík, til Torfa „trölla“ og Þór- unnar, konu hans. Ki’akkarnir kynnast mörgu nýju í siðum og háttum. Sumt skelfír þau, óætur matur; sveitarígur; ann- að vekur áhuga, dulúð landsins; óráðin morðgáta. Gleymum heldur ekki furðufuglinum Silla, syni hjón- anna, hömluðum eftir slys, og við fyrstu kynni „lítilla sanda og lítilla sæva“, en reynist fjölhæfur spek- ingur. Til sögu eru og nefnd, ásamt fleirum, AtO og Sóley, söngþrestir heilbrigðis og boðberar vors og ást- ar. Nær fer eg ekki söguþræði, en margt óvænt skeður - ekki allt sem sýnist. Stíll höfundar er ekki einn og sami frá upphafi til enda. Höf- undur lifir sig svo inn í talsmáta unglinga, að sá hluti sögu er gerist í Reykjavík hreinlega skelfdi mig. Ærsl hans eru slík, að gamlingja of- bauð, en hinir ungu munu hrópa: ÓGEÐSLEGA FLOTT MAÐUR! Er sögusviðið færist út á land breytist allur taktur, hægist og mér hugnast hann miklu betur. Hvort þetta er stflbragð, undirstrikun mismunar hraða þétt- býlis og kyrrðar sveit- ar veit eg ekki, en sé svo, þá er bragðið snjallt. Efnið er eftirtektar- vert, brennur á mörg- um í dag, og höfundur gerir því mjög góð skil. Eg hefði notað orðið frábær, hefði hann fellt meira niður við hrein- skrift. Villulaus er bókin ekki, en þær eru ósköp saklausar, meiða því ekki. Eg get líka skilið bókargerðai1- manninn sem engdist svo af hlátri, yfir efnismeðferð höfundar, að hann greip í það sem næst var, til að forð- ast falli, arkimar sem mér voru sendar (67 og 69). Kápa frábær, virkilega söluleg. Ekki skal því gleymt, að bók fylg- ir geislaplata með söng Kristínar Óskar Hjartardóttur. Söngurinn er listagóður og Jón Kjell Seljeseth leikur af mikilli snilli. Bráðsnjallt, - líklegt til eftiröpunar. Sig. Haukur Ómar Ragnarsson Forboðn- ar beina- grindur BELGÍSKI Iistamaðurinn Michel de Spiegeleire leggur siðustu hönd á tilbúna beinagrind snjómanns. í Brussel stendur nú yfir sýnig listamannsins á þrjátíu eftirlíkingum af beinagrindum fyrirbæra sem ekki eru til, svo sem blóðsugu og dreka en sýningin kallast „Forboðið samsafn". Reuters OFAN í HINNI KANÍNUHOLUNNI BÆKUR Itarnabók ÖIGITUS SAPIEIVS eftir Bjarna Hinriksson, Kristin R. Þórisson og Þóri S. Guðbergsson. Fróði, 85 bls. ÞAÐ kemur fyrir, ekki oft, en það kemur fyrir, að menn prófa eitthvað nýtt. Segja má að það sé gert í bók- inni Digitus sapiens, hvar grafískt myndmál er stór hluti. Höfundamir eru þrír, hver sérfræðingur á sínu sviði, og ættu því að vera færir um nýjungar. Sagan byrjar, einsog margar bamasögur, inni í skólastofu í síð- ustu kennslustund fyrir sumarleyf- ið. Þar inni eru afar einbeittur sögu- kennari, ekki alveg jafn einbeittur bekkur og söguhetjumar Úlfar og Anna. I þriðja kafla stígur hún hins vegar út af troðnu slóðinni og held- ur í iður jarðar, hvar samfélag hell- isbúa hefur þróast í aldanna rás, í heimi töluvert ólíkum okkar. Þar verður hún létt vísindaskáld- saga með örlitlum heimspekitón. Maður fær á tilfinninguna að allt sem þar lifir hafi verið búið til af ásetningi - að meginsetning Darwins (Survival of the fittest) eigi sér litla stoð. Skynsemi og rökhugs- un er stóri sannleikur, tilfinningar nánast ekki til og sú vera sem næst kemst því að hafa samvizku er hunzuð. Hvorugur heimanna, Úlfars og Önnu eða hellisbúanna, er sögu- manni framandi. Hann virðist jafn vel að sér um þá báða. Þess vegna lýsir hann því sem fyrir augu ber ekki einsog um eitthvað nýtt eða öðra vísi sé qð ræða, lýsir aðeins viðbrögðum Úlfars og Önnu - „Úlf- ar og Anna stóðu agndofa frammi fyrir...“ (bls. 20) eða „Önnu og Úlfari fannst hellirinn minna á..." (bls. 37). Þó svo að Anna og Úlfar hafi nán- ast verið lokkuð niður í þennan heim er lítil sem engin skýring gefin á ástæðu þess. Hvers vegna eru verur, sem virðast mun þróaðri en maðurinn, að ómaka sig við að ná í tvo slíka? Varla til þess eins að segja þeim að þær séu að leggja upp í langferð. Hvort þau gegni hlutverki einhvers konar sendiherra fyrir mannkyn allt eða eru tvær geitur sem látnar eru elta gulrót, hellisbúum til skemmtunar fær les- andi í raun ekki að vita. Höfundar víkja sér undan því að spá nokkru um mögulegar framtíð- ir, nema ef vera kynni á blaðsíðum 71-72. Sú spá er samt „dregin til baka“ (soguð inn í svarthol) um leið og hún er sett fram. Að mínu mati var það nokkuð vanhugsað, sagan missir helzta brodd sinn og verður fyrir vikið „bara“ hlutlaus frásögn af lífsreynslu tveggja unglinga. Það sem mest er um vert er hversu mik- il vinna hefur verið lögð í hellisbú- ana. Á öftustu síðunum er gerð grein fyrir tákn- og ritmáli, upp- dráttur af heimkynnum þeirra og talnakerii, sem byggist á tölunni 3. Við aldahvörf er ekki óalgengt að misdökk bölsýni liti framtíðarspár og Snorrabúðir fortíðar séu stekkir nútíðar. Því eru lokaorð bókarinnar, sem jafnframt eru kveðja hellisbú- anna, mjög við hæfi: „Futura prospicienda". Heimir Viðarsson
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.