Morgunblaðið - 10.12.1998, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MANNRETTINDA-
YFIRLÝSING SÞ
FIMMTIU ár eru í dag liðin frá því allsherjarþing Sam-
einuðu þjóðanna samþykkti mannréttindayfirlýsingu þá
er síðan hefur verið í gildi. Með samþykkt mannréttindayfir-
lýsingarinnar var tekið stórt og mikilvægt skref í þá átt að
auka virðingu fyrir mannréttindum í heiminum.
I upphafsgrein yfirlýsingarinnar, sem birt var í heild í
Morgunblaðinu sl. sunnudag, segir: „Hver maður er borinn
frjáls og jafn öðrum að virðingu og réttindum. Menn eru
gæddir vitsmunum og samvisku, og ber þeim að breyta bróð-
urlega hverjum við annan.“ I annarri grein segir svo: „Hver
maður skal eiga kröfu á réttindum þeim og því frjálsræði
sem fólgin eru í yfirlýsingu þessari, og skal þar engan grein-
armun gera vegna kynþáttar, litarháttar, kynferðis, tungu,
trúar, stjórnmálaskoðana eða annarra skoðana, þjóðernis,
uppruna, eigna, ætternis eða.annarra aðstæðna.“
Þetta voru háleit markmið á sínum tíma og sýndu glögg-
lega framsýni og hugrekki þeirra er stóðu að stofnun Sam-
einuðu þjóðanna. Þjóðir heims höfðu nýverið gengið í gegn-
um einhver hrikalegustu styrjaldarátök mannkynssögunnar
þar sem skipulega hafði verið traðkað á réttindum einstak-
linga og heilla þjóða. í tengslum við stofnun SÞ vildu ríki
heims sporna gegn því að slíkt endurtæki sig, í stórum stíl
sem smáum, með yfirlýsingu um órjúfanlegan rétt einstak-
linga til ákveðinna réttinda, er talin voru upp í mannrétt-
indayfírlýsingunni.
Auðvitað ríkti ekki samstaða um þessi réttindi milli ríkja
og enn í dag eru þjóðir ósammála um það hver séu grund-
vallarmannréttindi og hversu ríkan rétt menn eigi til þeirra.
Yfirlýsing SÞ er hins vegar skýr: „Ekkert atriði þessarar yf-
irlýsingar má túlka á þann veg að nokkru ríki, flokki manna
eða einstaklingi sé heimilt að aðhafast nokkuð það, er stefni
að því að gera að engu nokkur þeirra mannréttinda, sem hér
hafa verið upp talin,“ segir í lokagrein sáttmálans.
Þrátt fyrir það hafa mannréttindi víða verið fótum troðin á
síðastliðinni hálfri öld, oft með grimmilegum hætti, hvort
sem var í Ráðstjórnarríkjunum á tímum kalda stríðsins, í
stjórnartíð suður-amerískra einræðisherra, í ríkjum Afríku
eða í Kína. Enn í dag býr stór hluti jarðarbúa ekki við þau
grundvallarmannréttindi sem kveðið er á um í mannrétt-
indayfirlýsingunni.
Að sama skapi má hins vegar færa rök fyrir því, að aldrei
áður hefur jafnstór hluti jarðarbúa búið við stjórnskipulag
þar sem þeir geta ekki einungis krafíst réttinda heldur jafn-
framt varið þau. Við erum jafnframt orðin meðvitaðri um
skipulögð mannréttindabrot hvar sem er í heiminum. Með
starfi samtaka á borð við Amnesty International getur ekk-
ert ríki skákað í skjóli þess að ekki sé fylgst með gjörðum
ráðamanna og vakin athygli á brotum þeirra. Umburðarlyndi
gagnvart mannréttindabrotum hefur minnkað og þeim leið-
um sem í boði eru til að fordæma slík brot hefur fjölgað. Með
tilkomu nýs alþjóðlegs dómstóls verður jafnframt í framtíð-
inni hægt að sækja þá einstaklinga til saka, sem hafa brotið
gegn þjóð sinni, þegar þeir hafa haft vald og stöðu til. Mál
fyrrverandi einræðisherrans Pinochets er vonandi vísir að
því sem koma skal.
Fyrir okkur Islendinga getur vissulega verið freistandi að
álykta sem svo að mannréttindayfirlýsing SÞ hafí ekki mikla
skírskotun þar sem hér séu mannréttindi í hávegum höfð.
Slíkt er hins vegar í meira lagi varasamt. Eftir því sem sam-
félagsmyndin verður flóknari og tækninni fleygir fram eykst
hættan á að gengið verði á einstaklingsbundin réttindi, t.d.
varðandi friðhelgi einkalífsins. Rafræn skráning upplýsinga,
hvort sem er í litlum mæli eða risavöxnum miðlægum gagna-
grunnum, er dæmi um mál sem taka verður á með þeim
hætti að tryggt sé, að ekki sé gengið á réttindi einstaklinga.
Að sama skapi er það skylda íslenska réttarkerfisins að
tryggja að réttindi íslenskra þegna séu virt á borði jafnt sem
í orði. Það á að vera óþarfi að þurfa að sækja sjálfsögð rétt-
indi til mannréttindanefndarinnar í Strassborg.
Loks er það skylda okkar sem frjálsrar þjóðar að berjast
fyrir réttindum þeirra er ekki njóta þess frelsis er við búum
við. I mannréttindum felst ekki einungis að þurfa ekki að
sæta ofsóknum í hinu daglega lífi. I mannréttindayfírlýsing-
unni er skýrt kveðið á um réttinn til frjálsra skoðanaskipta
og stjórnmálaþátttöku. Einstaklingar eiga jafnframt heimt-
ingu á félagslegu öryggi, menntun og viðunandi lífskjörum.
Baráttunni fyrir þessum réttindum verður væntanlega seint
lokið en hvert skref í rétta átt skiptir miklu máli.
Frumvarp ríkisstjórnarinnar um breytingar á
Engar breyting
á úthlutun veic
Mega veiða utan kvóta en verða að sækja kvótabundnar teg
Stjórnarflokkarnir samþykktu í gær að legg
varp til breytingar á fiskveiðistjórnunarlögu
breytingin er sú að veiðileyfi sé heimilt öllum
skipum, en úthlutun heimilda er óbreytt. Se
við frumvarpið að með því sé brugðist við
vegna umsóknar Valdimars Jóhannessons
SAMKVÆMT frumvarpi ríkis-
stjómarinnar til laga um
breytingar á lögum um stjóm-
un fískveiða er öllum sem hafa
yfir að ráða skipi með íslensku haffær-
isskírteini heimilt að sækja um veiði-
leyfi innan lögsögu Islands. Að fengnu
veiðileyfi geta þeir sótt í fisktegundir
utan kvóta, en þurfa að kaupa eða
leigja aflaheimildir af þeim sem nú
ráða yfir þeim. Ekki er gert ráð íyrir
að úthlutun veiðiheimilda breytist að
öðm leyti en því að smábátar allir
munu færast inn í aflahlutdeildarkerfið
um næstu fiskveiðiáramót. Jafnframt
falla úr gildi allar reglur sem gilt hafa
um úreldingu fiskiskipa til þessa.
Samkvæmt frumvarpinu er lagt til
að fimmta grein laga um stjóm fisk-
veiða hljóði svo: „Við veitingu leyfa tO
veiða í atvinnuskyni koma aðeins tO
greina þau fiskiskip sem hafa haffær-
isskírteini og skrásett em á skipaskrá
Siglingastofnunar íslands eða sér-
staka skrá stofnunarinnar fyrir báta
undir sex metram. Skulu eigendur
þeirra og útgerðir fullnægja skilyrð-
um tiþað stunda veiðar í fiskveiðiland-
helgi Islands sem kveðið er á um í lög-
um um fjárfestingu erlendra aðila í at-
vinnurekstri og í lögum um veiðar og
vinnslu erlendra skipa í fiskveiðOand-
helgi íslands.“
Samkvæmt núgildandi lögum um
stjórn fiskveiða er upphaf 5. greinar
laganna svohljóðandi:
„Við veitingu leyfa til veiða í at-
vinnuskyni koma tíl greina þau skip
ein sem veiðOeyfi fengu samkvæmt 4.
og 10. grein laga nr. 3/1988, um stjóm
fiskveiða, og ekki hafa horfið varan-
lega úr rekstri. Enn fremur bátar
undh' sex brúttólestum enda hafi
beiðni um skráningu þeirra á skipa-
ski-á [Siglingastofnunar Islands] eða
sérstaka skrá stofnunarinnar fyrir
báta undir sex metram borist ásamt
fullnægjandi gögnum innan mánaðar
frá gOdistöku laga þessara. Auk þess
skal gefinn kostur á veiðileyfi fyrir
nýja báta undir sex brúttólestum enda
hafi smíði þeirra hafist fyrir gildistöku
laganna og hafærisskírteini verið gefið
gefið út innan þriggja mánaða frá
þeim tíma.“
Til samræmis við dóminn
I athugasemdum með frumvarpinu,
sem lagt var fram í ríkisstjórn í gær,
segir m.a. að með þessari breytingu sé
horfið frá því skilyrði að þeir einii'
komi til greina við útgáfu almenns
leyfis til fiskveiða sem hafa yfir að
ráða skipum sem haldið var tO veiða á
ákveðnum tíma og sé breyting þessi til
samræmis við dóm Hæstaréttar.
Þá er einnig bent á að flest ef ekki
öll ríki hafi reglur er takmarki flota-
stærð og væri æskilegt í framhaldi af
dómnum að hægt væri að setja reglur
sem í senn fullnægðu skilningi dóms-
ins á jafnræðisreglu stjómarskrárinn-
ar og stuðluðu að jafnvægi milli af-
rakstursgetu fiskstofnanna og af-
kastagetu fiskiskipaflotans.
„Veruleg vandkvæði sýnast þó á því
að ná þessu marki,“ segir í athuga-
semdunum. ,Aðgangur nýrra skipa og
aðila þyrfti þá að tengjast þvi að skip
og aðilar sem fyrir era í útgerð hyrfu
úr greininni og hættu starfsemi. Snýr
vandinn við að opna aðgang að fiski-
skipaflotanum án þess að stækka hann
því bæði að því að setja reglur um með
hvaða hætti aðilar sem fyrir eru hætti
í útgerð sem og hvernig haga skuli vali
nýrra aðila í þeirra stað.“
Samkvæmt frumvarpinu verður
aflahlutdeild úthlutað með sama hætti
og áður, það er núverandi handhafai'
aflaheimilda halda þeim áfram. Fram-
sal aflamarks og aflahlutdeildar verð-
ur með sama hætti og nú er að því
undanskildu að nú mega útgerðir
skipa kaupa eða leigja til sín heimildir
til veiða á tegundum sem þær höfðu
ekki aflahlutdeild í áður.
Horfír öðruvísi við smábátum
Þá er jafnfi-amt fjaUað um þann hluta
smábátaflotans sem stendur fyrir utan
aflahlutdeOdarkei-fið, þ.e. krókabáta í
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra
I fullu samræmi við
dóm Hæstaréttar
ÞORSTEINN Pálsson sjávarútvegs-
ráðherra segir að framvarp ríkis-
stjórnarinnar sé ekki til bráðabirgða,
það sé að fullu í samræmi við dómsnið-
urstöðu Hæstaréttar og breytíngin
sem því fylgi sé gríðarleg. Hann segir
að hagsmunir smábátaeigenda og
byggðarlaga sem treystu á afla þeirra
hafi verið í algera uppnámi með dóm-
inum og nauðsynlegt hafi verið að
finna leið til að verja þá. Ekki sé úti-
lokað að þeir sem nýlega hafa fjárfest
í úreldingu muni krefjast skaðabóta
vegna breyttra rekstrarforsendna í
kjölfar lagabreytingarinnar. Víðari
túlkun hefði þó leitt til mun meiri
skaðabótamála og valdið djúpri efna-
hagslegri lægð á Islandi.
„Með frumvarpinu era efnisákvæði
núverandi 5. greinar fiskveiðistjórn-
unarlaganna tekin úr gOdi. Héðan í frá
geta allir fengið veiðOeyfi á skip sem
þeir eiga. Það hefur þá efnislegu þýð-
ingu að allir geta veitt ókvótabundnar
tegundir og fært tO sín aflaheimildir."
Þorsteinn segir að umræður í þing-
flokki sjálfstæðismanna í gær hafi
fyrst og fremst snúist um þá óvissu
sem dómur Hæstaréttar hafi skapað,
sérstaklega gagnvart smábátunum, og
hvernig hægt sé að verja hagsmuni
þeirra. ,,Það gerum við með tvennum
hætti. I fyrsta lagi með bráðabirgða-
ráðstöfun út þetta fiskveiðiár, sem í
aðalatriðum byggist á óbreyttu veiði-
stjórnunarkerfi þeirra, þó þannig að
sóknardagabátarnir fá 32 daga með 30
tonna þaki í staðinn fyrir níu daga. En
frá og með næstu fisk-
veiðiáramótum, 1.
september á næsta
ári, fara allir smábátar
inn í aflahlutdeildar-
kerfið. Úthlutun afla-
hlutdeOdar tO
þorskaflahámarksbát-
anna verður á grund-
velli þess þorskaflahá-
marks sem þeir hafa
og aflareynslu þeirra í
öðrum tegundum, en að því er hina
bátana varðar verður þeirra veiðirétti
skipt jafnt á bátana samkvæmt fram-
varpinu.“
Þorsteinn segir að til greina komi að
útfæra breytingu sóknardagabátanna
yfir í einstaklingsbundin atvinnurétt-
indi með öðram hætti og segist vera
opinn fyrir heppilegri lausnum.
Víð túlkun hefði leitt til mestu
skaðabótamála sögunnar
Þorsteinn segir að hugsanlega muni
einhverjir krefjast skaðabóta í kjölfar
lagabreytingarinnar. „Ýmsir hafa
haldið því fram að það væri rétt að
taka aOra víðustu túlkun á því sem
Hæstiréttui- hugsanlega gæti verið að
segja - án þess að hann hafi sagt það -
tO þess að komast hjá málaferlum. Ef
við hefðum gert það hefðum við fengið
miklu meiri málaferli en við nokkurn
tíma munum fá út af þessari stöðu,
vegna þess að þá hefðum við þurft að
taka atvinnuréttindi af öllum þeim
sem hafa veiðirétt í dag. Það hefði leitt
tO gífurlegra bótamála, mestu bóta-
mála Islandssögunnar. Þess vegna er
alveg augljóst að þessi leið skapar
miklu meiri festu og færri ágreinings-
efni.“
Þorsteinn bendir á að ef þær um-
sóknir um aflaheimildir sem þegar
hafa borist sjávarútvegsráðuneytinu
hefðu verið samþykktar, sem væri sú
leið sem jafnaðarmenn væru málsvar-
ar íyrir, hefði þurft að minnka veiði-
rétt þeirra sem fyrir væru um helm-
ing. „Menn sjá það í hendi sér að ef sú
leið hefði verið farin væri búið að
þurrka trillubátaflotann út.“
Umsóknum svarað þegar máls-
meðferð er lokið á Álþingi
Þorsteinn segir að beðið verði með
að svara umsóknunum sem borist
hafa ráðuneytinu þar til Alþingi hefur
lokið meðferð málsins. Hann segist
telja æskilegt að frumvarpið verði
tekið til meðferðar sem allra fyi-st.
„Það er undir Alþingi komið hversu
skjótt það vill bregðast við og til að
mynda hversu skjótt það vill eyða
óvissunni um stöðu smábátanna."
Þorsteinn segir að engar mismun-
andi áherslur hafi verið milli stjórnar-
flokkarína um hvaða leið ætti að fara.
„Það var mjög gott samstarf og sam-
vinna um þetta, enda er hér verið að
bregðast við niðurstöðu hæstaréttar-
dóms og fullnægja þeim kröfum sem
þar koma fram. Það gaf ekki tilefni til
neins ágreninings því það var nokkuð
skýrt hvað Hæstiréttur var að segja.“
Þorsteinn
Pálsson