Morgunblaðið - 10.12.1998, Síða 38

38 FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
BÆKUR
K n il ii i' ni i n n i n g a r
LAUSNARSTEINN
Lifsbók mín eftir Steingríin St. Th.
Sigurðsson. 432 bls. Fjölvaútgáfan.
Prentun: Grafík. Reykjavík, 1998.
STEINGRÍMUR er listamaður
með sterkt svipmót. Hefði hann ver-
ið samtíðarmaður Kjarvals? Þá hefði
verið tekið eftir honum eins og tekið
var eftir Kjarval. En nú eru ekki
lengur tímar Kjarvals. Og Stein-
grímur er annai-s konar manngerð.
Allt annars konar. Ætli hann sé ekki
fremur í ætt við suðræna bóhema?
’ Hið fyrsta sem athygii vekur með
Lausnarstein Steingríms í höndum
er hreinskilni sögumanns. Stein-
grímur víkur sér aldrei undan ei-fíð-
um málum. Allra síst hlífir hann
sjálfum sér. Foreldrum sínum lýsir
hann í þaula. Faðir hans, Sigurður
skólameistari, var frægðarpersóna
sem öll þjóðin þekkti, ef ekki í sjón
og raun þá að minnsta kosti af orð-
spori. Almenningur, sem í þá daga
leit upp til slíkra manna, horfði eink-
um til vegsemdarinnar. En vandinn,
sá sem einkum vissi að fjölskyldunni,
var oft ekki minni. Fjórði áratugur-
inn, þegar pólitíkin skipti þjóðinni
upp í fjandsamlegar fylkingar og
ungir menn hófu hnefann á loft og
bpðuðu bylting, gekk nærri skóla-
meistara. Steingrímur kveður hann
háfa verið eindreginn lýðræðissinna
með hliðsjón af stjórnmálaskoðun-
um. En sjálfur hafí hann verið hald-
inn sterkri tilhneigingu til einræðis.
Á þeim úrum var ekki heldur nema
um tvennt að ræða fyrir mann í hans
stöðu: Að halda fast um taumana.
Eða sleppa öllu lausu! Sigurði skóla-
rneistara er lýst sem geðbrigða-
manni. En Halldóra, kona hans, hef-
ur staðið sem klettur að baki honum
og átt drjúgan hlut að farsæld hans í
lífí og starfi. Heimilislífi fjölskyld-
unnar lýsir Steingiúmur náið.
Listamaður með
sterkt svipmót
Steingr-ímur er menn-
ingarlega opinskár.
Hreinskilni hans er af-
dráttarlaus. En hún er
jafnframt jákvæð. Efnið
gefur ekki heldur tilefni
til annars. Sjaldnast
verður Steingi-ími orðs
vant. Þrátt fyrh- ofríki
endurminninganna -
svo gripið sé til fyrir-
sagnar sem Guðmundur
á Sandi valdi einni sögu
sinni - kann hann öðr-
um betm* að umgangast
staðreyndirnar með
hógværð og sanngii-ni.
Bernska og æska
Steingríms mótaðist af
heimilislífínu annars
vegar en hins vegar af bæjai-bragn-
um á Akureyri. Þótt íbúarnir væru
aðeins tæp fjögur þúsund var bær-
inn íslenskur stórstaður á þeirra
tíma mælikvarða. Steingrímur var
ekki látinn ganga í barnaskóla. Hann
naut einkakennslu. Föður hans lang-
aði til að hann yrði stúdent fimmtán
ára eins og Bjarni Thorarensen.
Ekki gat það nú orðið. Steingn'mur
var orðinn lítið eitt eldri þegar hann
lauk því prófí. Tók þá við íslensku-
kennsla í Menntaskólanum. Er
Steingrímur næsta fáorður um þau
árin, kveðst stundum hafa gerst
ósvífinn, jafnvel um of, en nemend-
urnii* hafí fyrirgefið sér »einkum og
sér í lagi af því að þeir skynjuðu, að
mér þótti vænt um þá«. Það er að
vísu rétt að Steingrímur lét ýmislegt
fjúka í kennslustundum. Hitt varð
nemendum hans langt-
um minnisstæðara
hversu orðheppinn og
kjamyrtur hann var og
hversu bráðlífleg
kennsla hans var alla
tíð. Samlíkingar hans -
sem þóttu í meira lagi
frumlegar og voru líka
stundum dálítið mein-
legar - sótti hann bæði
til hversdagslífsins og
eins í sjálfs hugardjúp.
Orðskviðh* hans voru
hentir á lofti og endur-
sagðir og útlagðir hvar
sem nemendur komu
saman og töluðu um
skólann og kennarana.
Og sárt var Steingi-íms
saknað þegar hann hvarf frá kennslu
og hélt til náms í Bretlandi. Það
fylgdi honum einatt skapandi fyi’ir-
gangur og drífandi reisn. Og síðast
en ekki síst - skáldleg upphafning!
Hann líktist í engu öðrum ungum
kennurum í þá daga.
Stíll Steingríms hefur alltaf verið
og er enn í bók þessari andheitur og
spennuþrunginn. Steingn'mur hleyp-
ur sem fyrr upp og niður allan skala
móðurmálsins. Sem dugir þó hvergi
til. Kynslóð Steingríms seildist
gjarnan til erlendra orða, einkum ef
fræðileg málefni bar á góma. Þeim
vana bregður Steingrímur ekki hér
og nú. Langsótt orð og orðtök og
skírskotanir til annarra tungumála
er ekki aðeins hluti af stíl hans.
Hvort tveggja tilheyrir beinlínis per-
sónu hans. Mikið vantaði á ef hann
héldi ekki sínum litríku talsháttum.
Trúverðugri verða þessar endur-
minningar ennfremur vegna ofur-
minnis og eftirtektar sögumanns.
Mannlýsingar Steingríms eru oft fá-
orðar en gagnorðar. Borgurum
þeim, sem settu svip á höfuðstað
Norðurlands í bernsku hans og
æsku, lýsir hann gjarnan í fáum en
skýi*um dráttum. Hann hefut* alltaf
verið næmur fyrir smáatriðum í
hátterni manna. Þesslags getm* alla
jafna sagt manni mikið um eðli og
innræti einstaklinga.
Þegar Steingi*ímur var ritstjóri
Lífs og listar kynntist hann flestöll-
um þekktum - og líka óþekktum -
rithöfundum og listamönnum sem þá
lifðu og störfuðu í höfuðstaðnum. Til
að koma ritinu strax í flughæð vai*ð
það að hefjast á viðtali við sjálfan
Halldór Kiljan Laxness. Hann vai* þá
enn umdeildur og ekki búinn að fá
Nóbelsverðlaun. Steinn Steinarr
varð góður stuðningsmaður Lífs og
listar og heimagangur í húsi ritstjór-
ans. Steinn var og verður alltaf ráð-
gáta. Athyglisvert er það sem Stein-
grímur segir um samband hans og
Magnúsar Ásgeirssonar. Þessi ár -
svona skömmu eftir stríðslokin - ein-
kenndust af þreytu og vonleysi ann-
ars vegar en hins vegar af óþreyju og
sterkri löngun efth* einhverju nýju!
Fyrst og fremst eftir betri heimi!
Menntastétt Vesturlanda var að ná
áttum eftir moldviðri ófriðarins. Bók-
menntarit spruttu upp víða um lönd
og voru gjarna hástemmd og leiðin-
leg. Líf og list var öðruvísi. Ritið var
skrifað af leiftrandi fjöri og menning-
Steingrímur St.Th.
Sigurðsson
ai’legri víðsýni. Hvorugs varð annars
staðar vart í bókmenntaritum á þess-
um árum. Þau tóku tíðast einhverja
stefnu og fylgdu henni út í hörgul.
Steingrímur horfði til alh*a átta og
gerði ekki upp á milli manna og mál-
efna. Ungir menn og óþekkth* leituðu
til hans og var vel tekið. Aldrei áður
hafði slíkt rit verið gefíð út. Og annað
eins átti ekki eftir að sjá dagsins ljós
síðar. Menningarpólitíkin, sem ein-
kenndist um þessar mundir af meira
umburðaidyndi en bæði fyrr og síðar,
átti því miður eftir að harðna. Sú
saga er prýðilega rakin í þessum
endui*minningum.
Steingrímur, sem hafði lifað og
hrærst í heimi ritlistarinnar, skipti
síðar um rás og tók að mála. Oþarft
er að taka fram að í list sinni tjáir
málarinn sig með öðrum hætti en rit-
höfundurinn eða blaðamaðurinn. En
Steingrímur hefur alltént horft út
undan trönunum og haft auga með
því sem gerst hefur í menningunni.
Og hann er ekkert að leyna skoðun
sinni á þeim hlutum fremur en fyrri
daginn.
Ládeyða hefur aldrei verið í kring-
um Steingrím. Það hefur gustað af
honum hvar sem hann hefur farið.
Ekkert orð verður fundið í þessum
endurminningum sem kalla mætti
eyðufylling. Lausnarsteinn er þvert
á móti uppfullur af athöfn og hreyf-
ingu. Líf sögumanns hefur ekki alltaf
verið tekið út með sældinni. En
Steingrími hafa hlotnast verkalaun
sköpunargleðinnar. Og meira verður
tæpast af lífinu krafíst.
Áð lokum þetta: Bókin er veglega
útgefin og afar glæsilega mynd-
skreytt. Bæði er þarna fjöldi
svart/hvítra mynda frá árum áður,
fjölskyldumyndir mest. En að auki
prýða bókina litmyndir af um tutt-
ugu málverkum Steingríms. Og allt í
lit að sjálfsögðu.
Lausnarsteinn er bók sem lýsii*
liðnum tíma. Hún lýsir honum vel.
Og hún lýsir honum rétt.
Erlendur Jónsson
Lesið úr
kiljubókum
á Súfist-
anum
Á SÚFISTANUM í kvöld,
fimmtudag, kl. 20.30 verðm* upp-
lestur úr kiljubókum Ugluklúbbs-
ins.
Helgi Ingólfsson les úr skáld-
sögu sinni, Þægir strákar, Sig-
urður G. Tómasson lesa úr þýð-
ingu sinni á Ismael eftir Roy
Jakobsen, Ingibjörg Bergþórs-
dóttir les úr þýðingu sinni á
Tevje kúabónda og dætrum
hans eftir Sholom Aleikhem.
Hjörtur Hjartarson klarínettu-
leikari gefur viðeigandi tón-
dæmi. Gyrðir Elíasson les úr
þýðingu sinni á indjánasögunni
Uppvexti Litla trés, Sigríður
Halldórsdóttir les úr þýðingu
sinni á Dagbók Bridget Jones
eftir Helen Fielding og Kristín
Helga Gunnarsdóttir les úr
barnabókinni Bíttu á jaxlinn,
Binna mín.
Jólabóka-tóna-
flóð í Kaffí-
leikhúsinu
LESIÐ verður úr nýjum bókum í
Kaffileikhúsinu í kvöld, fimmtu-
dag. Hljómsveitin Canada
skemmtir gestum fyrir upplest-
urinn kl. 21.
Þoi*valdur Þorsteinsson les úr
bók sinni Ég heiti Blíðfinnur en
þú mátt kalla mig Bóbó, Huldar
Breiðfjörð les úr bók sinni Góðir
íslendingar, Jón Karl Helgason
les úr bók sinni Næturgalinn,
Guðrún Eva Mínervudóttir les
upp úr smásagnasafni sínu Á
meðan hann horfir á þig ertu
María mey og Haraldur Jónsson
les úr bók sinni Fylgjur.
SKÝRSLA UM LEIT
BÆKUR
Ljóð
ÞEGAR LJÓÐIÐ ER
eftir Davíð Art Sigurðsson, útgef-
andi: Siguijón Þorbergsson, Reykja-
vík, 1998, 55 bls.
EINLÆGNI, fegurð, friður, ást,
flug, raunveruleiki, flótti, leit. Þetta
eru helstu yrkisefni Davíðs Arts Sig-
urðssonar í fyrstu Ijóðabók hans,
Þegar ljóð eru. Það verður að opna
hjai*tað, fara eyðandi hendi um öfund
og fordóma og ryðja brautina fyrir
útópíska veröld í veldi tilfinning-
anna.
Davíð Art er þriggja barna faðir í
Breiðholtinu, menntaður í klassískum
söng og starfai* sem sölumaður. Það
er einlægni í ljóðunum hans og sann-
ast sagna ekki nógu trúverðug. Það
er ekki búið að hamra orðin nógu
mikið, ekki búið að falsa
trúverðuga einlægni.
Farið er almennum orð-
um og h'tt dulbúnum um
tilfinningamar í per-
sónulegum ljóðlínum:
„Þegar þú kvaddir/varð
ég reiður og sár“
(„Hinsta sinni“> I, 44).
Ljóð einsog „Ég mun
aldrei gleyma" sem er
ort til vinar ná ekki að
koma manni við, þau
hafa ekki brotist útúr
einkaeigninni sem þau
ætla þó að gera einsog
sést á besta ljóði bókar-
innar, „Kvöldgöngu“,
sem kallast á við alveg
ágæta kápumynd:
spegilrayndin í tjöminni
stekkur ljóta andarunganum á flótta
vinur minn vindurinn gárar vatnið
og losar mig við ímynd sem ég óttast
inní mér hefur svanurinn sig til
flugs
Tónninn sem verið er
að sækjast eftir næst
einnig prýðilega í
myndmáli „Hausts“.
„Einlægnin ofsótt“
(„Öfundin“, 22) er ljóð-
lína sem lýsir bókinni
vel: skáldinu liggur
mikið á hjarta en hefur
ekki fundið aðferð við
að koma því frá sér.
Davíð Art Sigurðsson
er leitandi, Þegar ljóð
eru er skýrsla um leit.
Það er ekki þróað
myndmál í bókinni og
ekki margræðni en
ljóðagerð af þessu tagi á
möguleika á galdri og tnínaði sem er
engu líkur. En betur má ef duga skal.
Hermann Stefánsson.
Lífíð í ljóðum
LJÓSMYND eftir Kristján Logason.
BÆKUR
L j n rt
LJÓSMÁL
Ljósmymlir og ljóð. 24 skáld yrkja
við myndir 5 ljósmyndara. Ritlistar-
hópur Kópavogs, 1997.
LJÓÐIN í þessari laglegu inn-
bundnu bók hafa kviknað út fi*á
myndum ljósmyndaranna íimm,
Ragnars Axelssonar, Ragnars Th.
Sigurðssonar, Páls Stefánssonar,
Krissýar og Kristjáns Logasonar, en
þeir tengjast allh* Kópavogsbæ, rétt
eins og skáldin. Myndirnar eru 24,
kvæðin jafnmörg, og efnistökin æði
ólík í báðum miðlum. I formála rit>
nefndar kemur fram að meðlimir Rit-
listai*hóps Kópavogs hafi ákveðið að
Ijóðskreyta verk fyrmefndra ljós-
myndara með þeim hætti að hvert
skáld gat valið sér mynd að skrifa út-
frá - ljóðið kviknar af ijósmyndinni.
Eins og fyrr segir ei*u myndh*nar
vægast sagt ólíkar og ójafnar að gæð-
um, og samsetning þein*a veikasti
þáttur verksins. Frá því að vera hefð-
bundin náttúrurómantík með frosn-
um stráum og veðruðum veggjum, yf-
ir í formrænni landslagsmyndir, por-
trett og heimildaljósmyndir. Sumar
eru unnar í svarthvítu og henta því
prentun bókarinnar betur en þær
sem upprunalega eru í lit og hafa
glatað grunneiginleikum við yfir-
færsluna í svarthvítri prentuninni. Þá
eru sumar myndanna full klisjulegar
til að kveikja hughrif hjá þessum
skoðara og líða ljóðin við þær fyrir
það um leið. Einnig er mismunandi
hversu vel skáldunum hefur auðnast
að tengja skrif sín við heim mynd-
anna; tengslin eru misskýr og best
þar sem orð og mynd ná að tala sam-
an á stökum opnum bókarinnar.
Á meðal þeirra skálda sem tengja
kvæði sín vel við myndimar eru Þórð-
ur Helgason, sem yrkir um haust-
brynju á beijum í mynd Ki-istjáns
Logasonar; Geirlaugm* Magnússon
með Minnisstigann, einnig við ijós-
mynd Kristjáns; og Eyvindur P. með
myndstef við ljósmynd Ragnars Ax-
elssonai*, frá Dröngum. Þá eiga önnm*
skáld sterk kvæði sem tengjast ljós-
myndunum lausum böndum. Sem
dæmi má nefna kvæðin I Nætmfiug-
inu miðju, eftir Valgerði Benedikts-
dóttur, og Skiftingu eftir Kjartan
Amason.
Það má dást að því hversu vel
kveðskapurinn nær oft að lifna, pant-
aður út frá mynd ef svo má segja.
Sum skáldanna eru orðmörg á meðan
önnur tálga niður; einhver nota rím
og Ijóðstafi, sonnettuformið; yrkja
jafnvel í dróttkvæðum hætti. Undir-
liggjandi má finna fyrir leikgleði og
lífí og nær sú tilfinning að binda sam-
an kvæði sem annars eru í raun sund-
urlaust úrval.
I heildina er Ljósmál ójöfn bók að
gæðum, enda ijósmyndarar jafnt sem
skáld missnjallir og skáldin ná mis-
góðum tökum á „ljóðskreytingunum".
En það er líf á síðum þessarar bókai*
og ekki fer á miili mála að Ritlistar-
hópui* Kópavogs er að gera skemmti-
legar og áhugaverðar tilraunir með
lífið í ljóðum.
Einar Falur Ingólfsson