Morgunblaðið - 30.12.1998, Qupperneq 40

40 MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
EFLING KVIK-
MYNDAGERÐAR
I^SLENSK KVIKMYNDAGERÐ hefur lengi átt á
brattann að sækja. Nú standa vonir til, að bætt hafi
verið úr því með nýju samkomulagi menntamála- og
fjármálaráðherra og samtaka kvikmyndagerðarmanna
um aukinn stuðning við Kvikmyndasjóð. Samkvæmt
samkomulaginu er gert ráð fyrir, að framlög ríkisins
til sjóðsins hækki um 30 milljónir árið 2000, 35 millj-
ónir 2001 og 30 milljónir 2002. Fjárveiting til sjóðsins
verður því orðin 270 milljónir króna árið 2002 en frá
og með þeim tíma er gert ráð fyrir, að gerðar verði
fimm íslenskar kvikmyndir í fullri lengd ár hvert með
styrk úr sjóðnum sem nemur 40% af kostnaðaráætlun.
Samkomulagið felur einnig í sér sérstakt framlag úr
ríkissjóði í Kvikmyndasjóð til að sinna því hlutverki
sem Menningarsjóður útvarpsstöðva gerir nú en á Al-
þingi liggur fyrir frumvarp um að leggja hann niður.
Pað hefur háð nokkuð íslenskri kvikmyndagerð
hversu lítið innlent fjármagn hefur verið lagt til henn-
ar. Hefur það orðið til þess að erfitt var orðið að sann-
færa erlenda styrkveitendur um að leggja fé til fram-
leiðslu íslenskra kvikmynda. Með samkomulaginu
verður bætt mjög úr þessu og um leið hlýtur þessi list-
grein þá viðurkenningu sem hún á skilið. Kvikmynda-
gerð er ótvírætt hluti af íslenskri menningu og getur
átt stóran þátt í að kynna hana og viðhalda íslenskri
tungu.
Eins og fram kom í samtali við fjármálaráðherra
hér í blaðinu felur kvikmyndagerð í sér mikinn vaxtar-
brodd samkvæmt könnunum sem gerðar hafa verið.
Hið aukna framlag muni því skila sér í meiri tekjum,
bæði til kvikmyndagerðarinnar sjálfrar og þjóðarbús-
ins. Mun þetta ótvírætt styrkja stoðirnar undir þess-
ari atvinnu- og listgrein til langs tíma litið og gefa
þeim sem að henni koma hér á landi kost á að þróa
hana og móta. Boltinn er nú hjá kvikmyndagerðar-
mönnum, eins og Friðrik Þór Friðriksson, formaður
Samtaka höfunda kvikmyndahandrita, sagði í viðtali
hér í blaðinu.
VERNDUM BÖRNIN,
BYRGJUM BRUNNA
AÆTLAÐ er að á milli 20 og 22 þúsund börn slasist
árlega hér á landi og af því tilefni hefur heilbrigð-
isráðuneytið efnt til sérstaks verkefnis, sem á að
freista þess að koma í veg fyrir slys á börnum og ná
þessari óhugnanlega háu tölu um slysatíðni niður á
næstu þremur árum. Hér er um þarft verkefni að
ræða, sem vonandi heppnast eins og efni standa til.
Algengasta dánarorsök barna og unglinga á íslandi
er af völdum slysa og hlutfallslega deyja fleiri íslenzk
börn árlega en í nágrannalöndum okkar. Hér er því
greinilega eitthvað að, sem þarfnast skjótra við-
bragða. Verkefninu er, að sögn Ingibjargar Pálma-
dóttur, ætlað að virkja og efla þá aðila, sem vinna að
forvörnum á þessu sviði, en mikilvægt er að finna or-
sakir slysanna og koma í veg fyrir að þau komi fyrir
aftur. „Nú er einmitt sá tími árs, þar sem slysahætta
barna er mikil vegna flugeldanotkunar, þótt áróður
síðustu ára fyrir notkun hlífðarfatnaðar hafi fækkað
þeim slysum,“ sagði ráðherrann er hann kynnti átakið.
Sú staðreynd að slysum hefur fækkað, t.d. af völd-
um flugelda, sýnir að forvarnir og áróður um að menn
gæti sín og sinna, hefur áhrif. Það er því aldrei of lítið
um áróður á þessum sviðum og helzt verður hann að
vera stöðugur, svo að menn sofni ekki á verðinum.
Slysagildrur leynast víða. Markmið átaksins, sem
áður er nefnt, er m.a. að finna þessar gildrur og leita
leiða með almenningi til þess að eyða þeim. Stjórn
verkefnisins verður til húsa í Heilsuverndarstöðinni
við Barónsstíg og þangað getur almenningur hringt,
bent á úrlausnir og leitað upplýsinga. Takmarkið er að
við verndum börnin okkar og byrgjum brunna.
NORÐMAÐURINN THOR HEYE
Einn þekktasti núlifandi
sægarpur og landkönn-
uður heims, Norðmaður-
inn Thor Heyerdahl,
dvelst nú á Islandi, með-
al annars til að kynna
sér siglingar norrænna
manna um Atlantshafið
á fyrri öldum. Helgi Þor-
steinsson rifjar upp af-
reksverk Heyerdahls og
segir frá þessum þrótt-
mikla öldungi, og konu
hans, fegurðardrottning-
unni og Hollywood-
stjörnunni Jacqueline.
THOR Heyerdahl er líf-
fræðingur að mennt og
lærði ekki að synda fyrr en
á fullorðinsárum en hefur
á langri starfsævi orðið
þekktur sem fornleifafræðingur og sæ-
garpur. Kenningar hans um sjóferðir
fyrri tíðar manna hafa á stundum þótt
ævintýralegar, rétt eins og leið-
angrarnh- frægu sem hann fór yfír
Kyrrahafið á balsaviðarflekanum Kon-
Tiki og yfii' Atlantshafið á sefbátunum
Ra I og Ra II.
Heyerdahl er fæddur árið 1914 í
Larvik í Suður-Noregi. Hann fékk
snemma mikinn áhuga á náttúrunni og
lærði dýrafræði og landafræði við Há-
skólann í Osló. Að einu leyti var náms-
ferill hans óvenjulegur. „í Osló var á
þessum tíma til heimsins stærsta
einkabókasafn um eyjai' Pólýnesíu og
var það í eigu manns sem hét Bjarne
Kruppelien,“ segir Heyerdahl. „Vegna
vináttu föður míns við Rruppelien fékk
ég aðgang að bókunum og eyddi þar
næstum jafn löngum tíma og í líffræði-
deild háskólans.“
Ástæðan fyrir tilvist þessa merka
bókasafns í Osló var skemmtiferð sem
Kruppelien þessi, sem var sonur auð-
ugs víninnflytjenda í Noregi, hafði far-
ið sem ungur maður til eyja Kyi-ra-
hafsins. „A Tahítí hitti hann síðasta
stórhöfðingjann þar, Teriieroo, sem
reyndar síðai' varð fósturfaðir minn,“
segir Heyerdahl. „Ki-uppelien varð
ástfanginn af dóttur höfðingjans, hinni
fógna Tuimata. En svo kom spænska
veikin til Tahítí og unga parið hjálpaði
til við að hlaða líkum látinna Pólý-
nesíumanna upp á vörubílspalla svo
hægt væri að flytja þá í fjöldagrafir.
Að endingu smitaðist Tuimata sjálf og
dó. Rruppelien skrifaði seinna bók sem
hann nefndi eftir henni og þar segir
hann að lokum að „þar sem Tuimata
liggur, þar er líka hjarta mitt grafið“.
Eftir þetta tók Rruppelien að safna
öllum ritum um Pólýnesíu sem hann
gat komist yfir og sparaði ekki til þess
fé. Árangurinn varð mikið bókasafn
með öllum, eða nánast öllum bókum
sem skrifaðar höfðu verið um Pólý-
nesíu.
Átti að feta í fótspor Darwins
Þessi rómantíska harmsaga úr Suð-
urhöfunum varð því ein ástæða þess að
Heyerdahl hélt til Pólýnesíu til rann-
sóknarstarfa. Leiðbeinandi Heyer-
dahls við háskólann var áhugamaður
um kenningar Darvrins og vildi að
hann fetaði í fótspor hins íræga nátt-
úrufræðings með því að rannsaka
dýralíf á eyjum Kyrrahafsins.
Heyerdahl hafði reyndai- fleii'i
ástæður tU ferðarinnar. „Sem ungur
maður fór ég að hafa áhyggjur af þró-
un siðmenningarinnar. Foreldrar mín-
h' héldu því fram að allar þær breyú
ingar sem væru að verða væru til góðs.
Eg efaðist sjálfur. Ég ákvað að reyna
að lifa eitt ár án eldspýtna, lyíja og
annarra nútímaþæginda og reyna að
horfa á góðar og slæmar hliðar sið-
menningarinnar utanfrá.“
Heyerdahl og þáverandi eiginkona
hans, Liv, settust að á einangraðri eyju
í Pólýnesíu sem nefnist Fatuhiva. Þar
lifðu þau hefðbundnu lífi eyjai'skeggja
en hann rannsakaði jafnframt uppruna
dýra og plantna.
(PllÍ:

Á AÐFANGADAG og jóladag dvöldu Heyerdahl-hjónin að Syðra-Langh
Byggðasafnið að Skógum þar sem þessi mynd var tekin af Thor He
Vinsæll sæg
en umdeil
fræðimac
Grasafræði og fólksflutningar
„Meðal þess sem ég kynnti mér um
Pólýnesíu var þriggja binda verk eftir
einn fremst gi'asafi'æðing Bandaríkj-
anna, bók sem mannfræðingum datt
náttúi-lega ekki í hug að lesa, því hún
tileyrði ekki þeirra fagi, en ég vai'ð að
lesa hana vegna náinna tengsla dýra-
fræðinnar og grasafræðinnar. Höfund-
urinn sagði um ýmsar plöntur að þær
væru af suður-amerískum uppruna en
að þær gætu ekki hafa borist yfir hafið
með straumi, vindum eða fuglum og að
þær hlytu að hafa borist fyrir komu
Evrópumanna. Auk þess vakti það at-
hygli mína að viðast hvar í Pólýnesíu
voru til tvær tegundir hunda, en enga
hunda var að finna í þeim helmingi
KyiTahafsins sem liggur milli Pólý-
nesíu og Asíu, ef frá eru taldir
dingóarnir í Ástralíu, sem er allt önnur
tegund. Þessar tvær tegundir voru lík-
astai’ þeim sem voru dæmigerðar fyrir
Perú og Mexíkó fyrir komu Evrópu-
mapna.“
Áhugi Heyerdahls tók smám saman
að leiðast frá dýrafi’æðinni og til upp-
runa manna í Pólýnesíu. Á þeim tíma
voru ráðandi þær hugmyndir að íbú-
arnir væru komnir frá Asíu. Talið var
útilokað að menn hefðu getað komist
frá Suður-Ameríku til eyjanna, vegna
þess að þai'lendir menn hefðu ekki ráð-
ið yfir siglingatækni til þess.
Balsaviðarflekamir
vanmetnir
„Bandarískur fornleifafi'æðingur í
fremstu röð í rannsóknum á Suður- og
Mið-Ameríku, S.K. Lothrop, sem
seinna varð náinnn vinur minn, hafði
skrifað bók um siglingar í þessum
heimshluta. Hann hafði komist að
þeirri niðurstöðu að balsaviðarflekam-
ir sem þar hefðu verið notaðir hefðu
ekki getað komist þessa löngu leið,
vegna þess hversu mikið vatn þeh'
drægju í sig og myndu þeir hafa sokkið
á innan við tveimur vikum. Þeh' hefðu
því ekki einu sinni getað komist til
Galapagoseyja. Öll fræðirit um Pólý-
nesíu byggðust á þessari kenningu
Lothrops, flestir höfðu hana þó ekki
einu sinni beint efth' honum, heldm-
slógu því einfaldlega fram eins og það
væri sjálfsagt."
Heyerdahl tók mjög að efast um
þessa kenningu, meðal annars vegna
eigin reynslu af sjóferðum til fiskveiða
við Pólýnesíu, því þar blésu stöðugt
vestlægir vindar og straumarnir
runnu í sömu átt. Hann tók að rann-
THOR Heyerdahl og
saka málið nákvæmlega og komst að
þeirri niðurstöðu, eins og aðrir fræði-
menn höfðu reyndar einnig gert, að
tveh' hópar landnema hefðu komið til
eyjanna á mismunandi tímum. En
ólíkt öðrum, sem töldu að hóparnir
tveir hefðu komið frá Suðaustur-Asíu,
hélt Heyerdahl því fram að þeir hefðu
fylgt straumi og vindum, fyi-st með
balsaviðarflekum frá Perú og seinni
hópurinn hefði komið með kanóum frá
Bresku Kólombíu. Þessar niðm'stöður
sínar birti hann fyrst í vísindatímariti
árið 1941.
Hlé varð á rannsóknum Heyerdahls
um skeið vegna seinni heimsstyrjald-
arinnai'. Hann gekk í lið með norskum
hermönnum í baráttunni gegn Þjóð-
verjum og var meðal annars í fall-
hlífasveitum í Finnmörku.