Morgunblaðið - 19.01.1999, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 19. JANÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Um stofn-
ana sam-
félagið
✓
„Islendingar virðast bera ótakmarkað
traust til þessa kerfis. Þeir eru hæstánægð-
ir með að stofnanir samfélagsins skuli
taka að sér að móta þá alla í sama form
og fylgjast svo með því að þeir bregði ekki
út afsettum reglum. “
Eftír Þröst
Helgason
Aíslandi er stofnana-
samfélag. Venjuleg-
ur íslenskur borgari
má vart mæla orð
frá munni, vart
hreyfa legg, vart fínna til í sín-
um auma kroppi þá er það
skráð á plagg viðkomandi stofn-
unar. Orð hans, gjörðir hans,
upplifanir jafnvel - öll hans til-
vera er meira og minna til skráð
í skjalasöfnum stofnana.
Og til hvers? Jó, þannig er
hægt að hafa stjóm á lýðnum,
þannig er hægt að merkja hann
og fylgjast með honum, passa
að hann geri ekkert sem stofn-
unin myndi ekki vilja að hann
gerði. Þannig er hver einstak-
lingur eins konar leiksoppur,
hann er viðfang
VIÐHORF valds sem hann
þekkir í raun út
og inn vegna
þess að honum
hefur verið kennt að hugsa eins,
vegna þess að hann hefur verið
mótaður af því, af stofnunum
þess allt frá fyrstu tíð.
Lífíð hefst inni á stofnun og
því lýkur þar yfirleitt líka. Tím-
anum sem líður á milli þessara
örlagastunda eyðir hinn venju-
legi borgari í eilíft flandur frá
einni stofnun til annarrar. Hann
byrjar í leikskóla, svo grunn-
skóla, gagnfræðaskóla, fram-
haldsskóla og háskóla - ef hann
er einn/ein af þeim sem fylgja
straumnum. Að þessari löngu
kerfísgöngu lokinni á að heita
að hann hafí hlotið það uppeldi
og þá menntun sem ætlast er til
þegar hann gerist fullgildur
þátttakandi í stofnanasamfélag-
inu. Það er bara eins gott að
ekkert hafí farið úrskeiðis, hann
hafí ekki helst úr lestinni ein-
hvers staðar á leiðinni og lent
utan stofnana - og vonandi hef-
ur hann ekki lent inni á ein-
hverri af hinum stofnunum sam-
félagsins, þá fyrst væri það nú
svart.
En sum sé, segjum sem svo
að hann hafi haldið sér á spor-
inu, þá stendur þessi rétthugs-
andi maður frammi fyrir því að
velja sér starf. Og eins og stað-
an er í dag eru 20% líkur á því
að hann fari að vinna hjá hinu
opinbera, það er með öðrum
orðum um það bil fímmti hver
vinnufær maður á Islandi í
starfí hjá einhverri af stofnun-
um samfélagsins. (Einhverjum
þykir þetta ef til vill ekki há tala
en tii samanburðar má nefna að
í ESB-ríkjunum er þetta hlut-
fall 18%, í Bandaríkjunum 15%
og í Japan aðeins 8%. Tekið skal
fram að inni í íslensku tölunni
eru ekki bankastofnanir og
fleiri ríkisrekin íyrirtæki.) En ef
hann er ekki einn af þeim sem
beinlínis fara að starfa hjá einni
þeirra stofnana sem hafa kennt
honum að vera eins og hann er
þá þarf hann að lifa með þeim á
einn eða annan hátt: Hann
sendir bömin sín í sömu skólana
og hann sótti sjálfur, hann
fylgist með samfélaginu í gegn-
um ríkisfjölmiðlana, veikist
hann leitar hann þjónustu opin-
berra heilbrigðisstofnana og svo
framvegis. I fæstum tilfellum er
um einhverja aðra kosti að
velja. Borgarinn heldur áfram
sínu stofnanalífí, sínu opinbera,
velvaktaða lífí. Allir verða jú að
gera eins, öðruvísi gengur þetta
ekki upp - allir í beina röð! Allir
gangi í takt!
Islendingar virðast bera ótak-
markað traust til þessa kerfís.
Þeir eru hæstánægðir með að
stofnanir samfélagsins skuli
taka að sér að móta þá alla í
sama form og fylgjast svo með
því að þeir bregði ekki út af
settum reglum. Þeir eru meira
að segja frekar gramir yfir því
að stofnanirnar geti ekki tekið
börnin þeirra að sér fyrr en þær
gera. „Bamið mitt kemst ekki
inn á ieikskóla fyrr en það verð-
ur tveggja ára!“ hrópa þeir upp
yfir sig bæði undrandi og æstir.
Og auðvitað fyllast þeir réttlátri
reiði þegar svo eitthvað fer úr-
skeiðis í uppeldi stofnananna á
bömum þeirra. „Hva! Er bamið
mitt að sprengja skólann í loft
upp?“ spyrja þeir, undrandi sem
fyrr. „Getiði ekki haldið uppi
neinum aga á skrílnum? Getiði
ekki unnið vinnuna ykkar?“ Og
ef senda á „terroristana" heim
bregðast þeir hinir verstu við:
„Nei, eruð þið frá ykkur, haldiði
að börnin geti verið heima hjá
okkur? Hvemig dettur ykkur
þetta í hug? Við emm aldrei
heima sjálf. Nei, þetta er ykkar
vandamál, skólinn verður að
leysa úr þessu og við treystum
því að hann geri það. Annað
myndi ekki ganga upp.“
Vitanlega er ekld að öllu leyti
réttlátt að draga myndina upp
með þessum hætti. Foreldrar
em auðvitað afurð kerfísins; það
beinir þeim inn á þessa braut
þar sem þeir eiga að vinna og
neyta og halda hagkerfinu
gangandi en láta aðra um að ala
upp bömin, láta stofnanimar
taka ábyrgð á því hvemig ein-
staklingar mynda samfélagið,
láta þær um að aga þá og móta,
kenna þeim að hugsa rétt - til
þess em þær.
Og þannig virðist þetta ætla
að verða, enda: hvað er til ráða?
Er þetta ekki einn allsherjar
vítahringur? Það eina sem
breytist er að stofnanimar
verða stærri og stærri, fá fleiri
og fleiri hlutverk, meiri og meiri
ábyrgð, þurfa fleiri og fleiri
starfskrafta (þeim hefur fjölgað
um rúm 100% á síðastliðnum 35
ámm).
Kerfið vex og vald þess eykst.
Og hinn góði borgari dansar
með. Þannig virðist það ætla að
verða.
Ráðstefnu-
miðstöð
HINN 5. janúar sl.
samþykkti ríkisstjóm
íslands að samgöngu-
ráðuneyti og mennta-
málaráðuneyti yrði
heimilað að leita samn-
inga við Reykjavíkur-
borg um að ríki og borg
beiti sér fyrir byggingu
ráðstefnumiðstöðvar og
tónlistarhúss. Sam-
gönguráðherra skipaði
nefnd í júlí 1997 sem
fékk það hlutverk að
kanna hagkvæmni þess
að byggja ráðstefnu-
miðstöðina í tengslum
við tónlistarhús og
vinna þarfagreiningu
og var niðurstaða nefndarinnar í
samræmi við ofangreinda ákvörðun.
Aætlað er að byggingarkostnaður
verði 3,5^1 milljarðar króna og er
gert ráð fyrir að ávinningur þess að
sameina ráðstefnumiðstöð og tón-
listarhús, hvað stofnkostnað varðar,
verði um 490 milljónir ki'óna auk
þess sem rekstrarkostnaður verður
lægri. Þessar staðreyndir munu
vera ástæða þess að stjórnvöld hafa
ákveðið að tengja þetta tvennt.
Fyrir tæpum 7 árum var undirrit-
aður samningur um stofnun Ráð-
stefnuskrifstofu íslands og var
markmiðið að auka funda- og ráð-
stefnuhald á íslandi. Stofnaðilarnir
sem undirrituðu þennan samstarfs-
samning voru Flugleiðir, Ferða-
málaráð, Reykjavíkurborg, Félag
íslenskra ferðaskrifstofa og Sam-
band veitinga- og gistihúsa. Að-
dragandi þess hafði verið býsna
langur, en erlendir sérfræðingar
höfðu í mörg ár bent á nauðsyn þess
að stofna slíka skrifstofu.
Meirihluti þeirra aðila sem skrif-
uðu undir samstarfssamninginn um
Ráðstefnuskrifstofuna, þ.e.a.s.
Flugleiðir, hótelin og ferðaskrifstof-
urnar, eiga nú ásamt öllum öðrum
tegundum ferðaþjónustufyrirtækja
aðild að hinum nýju Samtökum
ferðaþjónustunnar.
Eg held að fólk í íslenskri ferða-
þjónustu sé sammála um að stofnun
Ráðstefnuskrifstofunnar hafi verið
heillaskref og með henni hafí mark-
vissar verið unnið að því að mark-
aðssetja ísland sem kjörinn stað
fyrir ráðstefnur og fundi og vinnu-
brögð víða orðið faglegri.
Allt frá stofnun skrifstofunnar
hefur verið rætt um nauðsyn þess
að bjóða upp á fyrsta flokks ráð-
stefnumiðstöð. Mark-
miðið með byggingu
ráðstefnumiðstöðvar
er hið sama og með
stofnun Ráðstefnu-
skrifstofunnar, þ.e. að
auka funda og ráð-
stefnuhald með öllum
þeim margföldunará-
hrifum sem því fylgja.
Ráðstefnugestir koma
gjarnan utan háanna-
tímans, kaupa meiri
og oft margbreytilegri
þjónustu en aðrir
gestir og eru því mjög
eftirsóknarverðir.
Hótelrými í Reykjavík
hefur aukist um 30%
síðustu 3 árin. Með auknu ráð-
stefnuhaldi sem fylgja mun nýrri
Ferðamál
Viðskiptavinirnir gera
sífellt meiri kröfur,
segir Erna Hauksdótt-
ir. Þetta fyrsta skref
sem nú er stigið í átt að
byggingu ráðstefnu-
miðstöðvar er því fyrst
og fremst tækifæri fyr-
ir ferðaþjónustuna.
og glæsilegri aðstöðu er horft til
þess að hægt sé að auka tekjur og
nýtingu hótelanna utan háannar en
á því er mikil þörf.
Nú þegar fyrsta skrefíð í átt að
byggingu slíkrar ráðstefnumið-
stöðvar hefur verið stigið þarf að
ýmsu að huga og vil ég nefna
þrennt sem að mínu mati stendur
upp úr:
Forgangur ferðaþjónustunnar
að ráðstefnuaðstöðunni
Nokkur hótel hafa síðustu árin
stórbætt ráðstefnuaðstöðu sína og
þjónar sú aðstaða fyrst og fremst
100-200 manna ráðstefnum svo og
minni fundum. Þegar stærri fundir
og ráðstefnur eru haldin hér á
landi hefur ferðaþjónustan þurft
að notast við húsnæði þar sem hún
hefur ekki forgang og hefur það
komið niður á eðlilegum viðskipt-
um. Þrátt fyrir góð áform og loforð
um að ferðaþjónustan fái aðgang
að opinberum byggingum, og má
nefna Borgarleikhúsið sem dæmi,
hafa þau áform reynst haldlítil og
menningin alltaf haft forgang. Það
er því lífsnauðsynlegt að reglur
séu skýrar frá upphafi og ferða-
þjónustan hafi fullkominn forgang
að ráðstefnusalnum, sem taka mun
allt að 750 manns, en geti sótt um
aðgang að tónleikasalnum, sem
mun taka u.þ.b. 1.300 manns, skv.
ákveðnum reglum.
Stóraukin markaðssetning
Það er ljóst að með byggingu ráð-
stefnumiðstöðvar þarf að stórauka
markaðssetningu erlendis þar sem
alþjóðleg samkeppni í funda- og
ráðstefnuhaldi er gríðarlega mikil
og þessi aukna aðstaða kallar á auk-
in viðskipti. Þar þurfa allir hags-
munaaðilar að koma að. Ríkið er
stærsti hagsmunaaðilinn í ferða-
þjónustu og fær mest í sinn hlut af
tekjum af erlendum ferðamönnum
svo það er afar þýðingarmikið að
framlög hins opinbera til markaðs-
setningar aukist myndarlega. Horfa
þarf til þess sem hefur verið gert í
nágrannalöndunum í slíkri mark-
aðssetningu og leita samstarfs.
Gæði þjónustunnar
Nauðsynlegt er að auka gæði
þjónustunnar og er þá gjaman horft
til gististaðanna. Það er á verkefna-
skrá Samtaka ferðaþjónustunnar að
standa að flokkun gististaða á ís-
landi og er nú unnið að undirbúningi
hennar. Fram hefur komið að flokk-
un gististaðanna er krafa markaðar-
ins, hún auðveldar samskipti í sölu-
starfi og hefur tilhneigingu til að
auka gæðin. Það verður því búið að
flokka gististaðina þegar ráðstefnu-
miðstöðin tekur til starfa.
Ailt þetta þarf að haldast í hendur.
Viðskiptavinirnir gera sífellt
meiri kröfur. Þetta fyrsta skref sem
nú er stigið í átt að byggingu ráð-
stefnumiðstöðvar er því fyrst og
fremst tækifæri fyrir ferðaþjónust-
una og aðra sem hagsmuna eiga að
gæta að stórauka fjölda ráðstefnu-
gesta og koma Islandi ofarlega á
lista yfir eftirsóttustu ráðstefnulönd
veraldar. Það er verðugt verkefni
nú þegar ný öld er í sjónmáli.
Höfundur er framkvæmdnstjríri
Samtaka ferðaþjónustunnar.
Erna
Hauksdóttir
Vansvefta þingmenn
leiddir í gildru
UM NOKKURT
skeið hafa alvarlegar
efasemdir verið uppi
um lögmæti þess að
skerða tekjutryggingu
öryrkja vegna tekna
maka, en skerðing
þessi hefur ekki verið
framkvæmd á gmnd-
velli ótvíræðrar laga-
heimildar heldur reglu-
gerðar sem heilbngðis-
ráðherra setur. Á síð-
astliðnu ári kvaðst ráð-
herra ætla að afnema
þessa skerðingu í
áföngum og fá fyrsta
áfangann samþykktan
á því haustþingi sem nú
er afstaðið. Ekki gat ráðherra sagt
hvenær fyrirhugað væri að endan-
legt afnám kæmi til framkvæmda
og vöknuðu þá þegar grunsemdir
um að hér væri fyrst og fremst um
kosningabragð að ræða, að ætlunin
væri ekki að stíga
skrefið til fulls.
Á næstsíðasta þing-
degi fyrir jól kom í ljós
að hinn illi grunur hafði
ekki verið að ófyrir-
synju. Mitt í allri
ringulreiðinni fékk ráð-
herra samþykkt frum-
varp þar sem að vísu er
dregið úr skerðingunni
en jaöiframt lögfest að
tekjur maka skuli
skerða tekjutryggingu
öryrkja. Ekki nóg með
það. I frumvarpinu er
ekki að finna neina
tímasetningu á hinu
endanlega afnámi. Og
þar sem hér á í hlut ráðherra sem
ekki hefur umboð nema til vors
verða það að teljast einkai' gróf svik.
Svo mikil var leyndin og pukrið
kringum þetta ráðslag að hvorki
þingmenn né Öryrkjabandalagið
fengu að kynna sér frumvarpið
fyrr en á síðustu stundu, svo seint
að fæstum þingmönnum gafst tóm
til að ígrunda af einhverju viti þær
upplýsingar og röksemdir sem
Ragnar Aðalsteinsson hæstarétt-
arlögmaður hafði látið heilbrigðis-
og trygginganefnd í té nokkrum
klukkustundum áður en svefnvana
Alþingi samþykkti frumvarp ráð-
hen’a. Rök Ragnars og varnaðar-
orð lutu einkum að því að umrædd
skerðing væri brot á stjórnarskrá
og alþjóðasamningum um mann-
réttindi.
Þótt lítilsháttar kjarabót hafí
vissulega falist í frumvarpinu urðu
röksemdir lögmannsins til þess að
stjórnarandstaðan ákvað að greiða
ekki atkvæði, treysti sér ekki til að
leggja lið þeim mannréttindabrot-
um sem samhliða var verið að lög-
festa. Rétt er þó að geta þess að
áður en hin lögfræðilega gagnrýni
kom fram af fullum þunga hafði
Garðar
Sverrisson