Morgunblaðið - 31.01.1999, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Eeuters
BILL Clinton Bandaríkjaforseti lagði í nýlegri stefnuræðu sinni á Bandaríkjaþingi til að bandarískar almannatryggingar yrðu ijármagnaðar með fjárfestingum sjóða á hlutabréfamark-
aði. Alan Greenspan, seðlabankastjóri Bandaríkjanna, hefur hins vegar lýst yfir miklum efasemdum um ágæti slíkra hugmynda.
Lausn á velferðarvanda
eða varasöm ríkisafskipti?
ISTEFNURÆÐU sinni 19.
janúar sl. lagði Clinton meðal
annars til, að hluti af því
mikla fjármagni, sem er í eft-
irlaunasjóðum alríkisins, yrði
notaður til fjárfestinga á verðbréfa-
markaðnum. Hefur tillagan vakið
mikla athygli en ljóst er, að ekki eru
allir á eitt sáttir um hana. Alan
Greenspan, seðlabankastjóri
Bandaríkjanna, hefur til dæmis
gagnrýnt hana harðlega og segir, að
hún sé slæm, jafnt fyrir lífeyrisþega
sem landsmenn alla.Bandaríska eft-
irlaunakerfið er í sömu vandræðum
og víðast hvai- annars staðar. Eftir
um 15 ár, þegar hinir fjölmennu ár-
gangar eftirstríðsáranna fara á eft-
irlaun, mun það ekki geta staðið við
skuldbindingar sínar. Ef ekkert
verður að gert, kemur aðeins tvennt
til greina: Annars vegar að skerða
greiðslurnar eða hækka almenna
skatta verulega. Ekki er við því að
búast, að margir muni geta fleytt
sér lengi áfram á eigin spamaði því
að hann er lítill og hefur farið
minnkandi. Á árinu 1997 var hann
almennt 3,8% af tekjum eftir skatt,
sá minnsti í meira en hálfa öld.
7% ávöxtun í stað 3%
Tillaga Clintons til þjargar kerf-
inu er í þremur liðum. I fyrsta lagi,
að á næstu 15 árum verði þremur
fjórðu af áætluðum fjárlagaafgangi,
189.000 milljörðum ísl. kr., veitt inn
í eftirlaunakerfið. I öðru lagi, að
28.000 milljarðar kr. verði notaðir
til að niðurgreiða frjálsan lífeyris-
spamað í því skyni að létta þannig á
framlögum hins opinbera, og í
þriðja lagi, að 45.500 milljarðar kr. í
hinum opinbem eftirlaunasjóðum
verði notaðir til að fjárfesta á verð-
bréfamarkaðnum. Tilgangurinn
með síðastnefndu tillögunni er auð-
Tillaga Bills Clintons Bandaríkjaforseta
um að lífeyrissjóðakerfíð verði fjármagnað
að hluta með fjárfestingum á almennum
markaði hefur hlotið misjafnar undirtektir
að því er segir í grein Sveins Sigurðssonar
og margt bendir til, að hún verði mikið
hitamál í bandarískum stjórnmálum
á næstunni.
vitað sá, að þannig megi ávaxta fjár-
magnið betur en samkvæmt gild-
andi lögum mega eftirlaunasjóðimir
ekki fjárfesta í öðm en ríkisskulda-
bréfum. Þar hefur ávöxtunin til
jafnaðar verið 3% á ári þegar tekið
hefur verið tillit til verðbólgu en 7%
á verðbréfamarkaðnum.
45.500 milljarðar kr. era mikið fé
en fjárfestingarsérfræðingunum
óar það samt ekki. Á bandaríska
verðbréfamarkaðnum em 770.000
milljarðar kr. í umferð og fyrrnefnd
upphæð á 15 áram svarar til 252
milljarða kr. í nýju fé á mánuði. Til
samanburðar er bent á, að á síðasta
ári hafi fjárfestar komið með 980
milljarða kr. í nýju fé inn á banda-
ríska verðbréfamarkaðinn mánað-
arlega og í Evrópu 560 milljarða.
Opinber afskipti ólijá-
kvæmileg?
Þótt sérfræðingarnir óttist ekki
slæm áhrif þessa nýja fjármagns á
markaðinn eru samt á því aðrar
hliðar og Greenspan gerði nokkra
grein fyrir þeim er hann kom fyrir
þingskapanefnd fulltrúadeildarinn-
ar aðeins sólarhring eftir að Clinton
flutti stefnuræðuna. Þar varaði
hann við hugmyndum um, að eftir-
launasjóðirnir fjárfestu á verðbréfa-
markaði og sagðist ekki trúa því, að
unnt væri að skilja alveg milli sjóð-
anna og opinberra afskipta. Taldi
hann ástæðu til að ætla, að ávöxtun
fjárins yrði jafnvel minni en nú er
auk þess sem slæm nýting þess
myndi draga úr framleiðni og þar
með lífskjöram almennings.
Greenspan benti á, að ávöxtun
fjárfestingarsjóða, sem opinberir
embættismenn stýrðu, væri yfirleitt
2-3 prósentustigum minni en einka-
sjóðanna og hann sagði, að rann-
sóknir sýndu, að ávöxtun eftirlauna-
sjóða minnkaði í réttu hlutfalli við
fjölda þeirra stjórnarmanna, sem
væra pólitískt skipaðir.
Greenspan ítrekaði síðan þessar
skoðanir er hann kom fyrir fjárlaga-
nefnd öldungadeildarinnar og sagði
þá það, sem Clinton og aðrir stjórn-
málamenn hafa forðast að nefna:
Varanleg lausn á vanda eftirlauna-
kerfisins hefur óhjákvæmileg í fór
með sér skattahækkun eða skertar
greiðslur.
Clinton forseti og ráðgjafar hans
telja, að unnt sé að koma á kerfi,
sem komi í veg fyrir nokkur af-
skipti hins opinbera af fjárfesting-
um eftirlaunasjóðanna. Sömu skoð-
unar eru tveir hagfræðingar,
Henry Aaron og Robert D.
Reischauer, sem hlynntir era hug-
myndinni, en þeir leggja til í nýrri
bók, að komið verði á fót óháðri
stofnun eða ráði til að fara með
þessi mál. Hafa þeir sem fyrirmynd
bandaríska seðlabankaráðið, sem
hefur verið laust við opinber af-
skipti í 80 ár.
Hagsmunaárekstrar
Greenspan er ekki einn um að
vara við því, að ríkið fari að fjár-
festa í einkafyrirtækjum. Aðrir
benda á, að embættismenn eða op-
inberir fulltrúar, sem stýrðu fjár-
festingunum, gætu lent í þeirri
stöðu að vita ekki hvort þeir ættu
heldur að miða við mestu, mögu-
legu ávöxtun eða gera það, sem
þeir teldu forsetanum eða þinginu
þóknanlegt, t.d. í umhverfis- og fé-
lagsmálum. Auk þess sé alltaf
hætta á miklum hagsmunaárekstr-
um og er í því sambandi bent á
stórfyrirtækið Microsoft. Banda-
ríska dómsmálaráðuneytið á nú í
málaferlum við fyrirtækið, sem
það sakar um einokunartilburði,
en hvað nú ef hinir opinberu eftir-
launasjóðir hefðu fest stórfé í fyr-
irtækinu? Gæti það haft áhrif á
málareksturinn og hefði kannski
aldrei verið farið af stað með
hann?
Þeir, sem era andvígir fjárfest-
ingarhugmyndum Clintons, velta
því líka fyrir sér í hvaða fyrirtækj-
um yrði fjárfest. Yrðu kannski litlu
fyrirtækin útundan og hvað með
fyrirtæki eins og tóbaksfyrirtækin,
sem eru pólitískt úti í kuldanum?
Áform þýzku stjórnarinnar um að hætta kjarnorkimýtingu
Banni við endurvinnslu
kj arnaúrgangs frestað
Bonn. Reuters.
BANNI sem þýzka stjórnin hefur
fyrirhugað að setja við útflutningi
geislavirks úrgangs til endur-
vinnslu og ganga átti í gildi um
næstu áramót verður frestað unz
komið hefur verið upp öðrum
möguleikum á losun slíks úrgangs.
Frestunin afstýrir milliríkjadeilu
við Frakka og Breta, en þeir höfðu
hótað Þjóðverjum himinháum
skaðabótakröfum vegna samninga
sem kjamorkuendurvinnslustöðv-
ar í Frakklandi og Bretlandi hafa
við rekstraraðila þýzku kjarnorku-
veranna.
Gerhard Schröder, kanzlari
Þýzkalands, tilkynnti um frestun-
ina á blaðamannafundi fyrr í vik-
unni, eftir viðræður við frammá-
menn orkufyrirtækjanna sem reka
hin 19 kjamorkuver Þýzkalands.
Herta Dáubler-Gmelin, dómsmála-
ráðherra í stjóm Schröders, sagði
í útvarpsviðtali að frestunin skap-
aði svigrúm til að ná samkomulagi
við Frakka og Breta.
Schröder sagði að í fyrsta sinn
hefðu fulltrúar orkuiðnaðarins fall-
izt á áform stjómarinnar um að
hætta í skynsamlegum áföngum
nýtingu kjamorku til raforkufram-
leiðslu. En talsmenn orkufyrir-
tækjanna sögðu ógerlegt að nefna
ákveðna dagsetningu fyrir lokun
orkuveranna.
Schröder sagði ekki hægt að
standa við að bann við endur-
vinnslu geislavirks úrgangs gangi í
gildi í ársbyrjun 2000, þar sem
ekki væri fyrir hendi nægilegt
rými til að geyma úrganginn. Sam-
komulagið við orkuframleiðend-
uma felur í sér að þeim sé þá að-
eins óheimilt að senda sinn geisla-
virka úrgang til endurvinnslu ef
þeir hafa engan aðran möguleika á
að losna við hann. I Þýzkalandi eru
starfræktar tvær geymslustöðvar
fyrir geislavirkan úrgang en engin
kjarnorkuendurvinnslustöð er í
landinu.
Óbein þjóðnýting
Sumir gagnrýnenda Clintons
segja, að það sé engu líkara en hann
hafi endurappgötvað hina sænsku
jafnaðarstefnu og raunar gott betur.
Á sjöunda áratugnum beitti sænska
stjómin sér fyrir því, að opinberu
lífeyrissjóðimir fjárfestu í atvinnu-
lífinu en dró síðan í land með það að
veralegu leyti. Var ástæðan sú, að
menn höfðu af því áhyggjur, að með
opinberri fjárfestingu af þessu tagi
væri í raun verið að fara bakdyra-
megin að því að þjóðnýta fyrirtækin.
Þess vegna vora settar miklar
skorður við hlutabréfaeign sjóðanna
og enn era mestar fjárfestingar
sænsku sjóðanna í ríkisskuldabréf-
um og lánum.
Repúblikanar era almennt andvíg-
ir tillögu Clintons og þein-a hugmynd
er, að launþegum verði þess í stað
heimilað að fjárfesta ákveðinn hluta
af skattgreiðslunum hverju sinni.
Þeir bera það líka fyrir sig, að hætta
sé á allt of miklum ítökum hins opin-
bera í atvinnulifinu þótt það sé raun-
ar ekkert nýtt, að lífeyrissjóðir séu
umsvifamiklir á verðbréfamarkaðn-
um. Þannig er það til dæmis með
marga eftirlaunasjóði í einstökum
ifkjum Bandaríkjanna og víða í Evr-
ópu. Svissneska stjórnin hóf að ijár-
festa á verðbréfamarkaðnum þai’ í
landi fyrir tveimur áram til að auð-
velda sér fjármögnun eftirlaunakerf-
isins en ljóst er, að núverandi fjár-
mögnun þess dugir ekki. 1960 voru
4,4 vinnandi menn á bak við hvem líf-
eyrisþega, 1994 vora þeir 2,9 og 2040
verða þeir aðeins tveir.
Andstætt bandarískri hefð
Eins og fyrr segir er fyrmefnd
fjárfestingarapphæð ekki svo mikil,
að hún muni stópta sköpum á sjálf-
um markaðnum en hún gæti samt
gert bandarísku alríkisstjómina að
stærsta, einstaka fjárfestinum. Slík
samsöfnun fjánnálalegs valds er
hins vegar eitur í beinum margra
Bandaríkjamanna og verði hug-
mynd Clintons að veraleika, er lík-
legt að þess verði krafist, að hið op-
inbera afsali sér rétti til að hlutast
til um stjóm fyrirtækja í krafti
hlutabréfaeignar sinnar.
Græningjar vonsviknir
Fulltrúar Græningja vora að von-
um vonsviknir yfir frestuninni, en
neyddust til að sætta sig opinber-
lega við þessa niðurstöðu. Kerstin
Miiller, þingflokksformaður Græn-
ingja, sagði að á kjörtímabilinu yrði
sennilega fjóram af nítján kjam-
orkuveram landsins lokað, en
flokksmenn hennar hefðu viljað
hafa þau mun fleiri.
Deilan um kjamorkuna í Þýzka-
landi hefur nú komið af stað um-
ræðu um hana m.a. í Frakklandi,
þar sem 80% raforkunnar er fram-
leidd í kjamorkuverum. I skoðana-
könnun sem Parísartímaritið VSD
birti á íimmtudag sögðust 51% að-
spurðra fylgjandi því að Frakkar
lokuðu sínum kjamorkuveram. 39%
vora á móti. 10% tóku ekki afstöðu.