Morgunblaðið - 31.01.1999, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
STÓRBEINÓTTAR konur með mikinn vöðvamassa virðast best settar varðandi beinþéttni, en ekki er vitað hvort sá hópur fer frekar í íþróttir en
hinar. Stúlkur sem æfa handbolta nota mikið lóð, hoppa og hlaupa, sem allt styrkja beinin.
ÆFINGAR STUÐLA
AÐ BEINÞÉTTNI
Nýj ar íslenskar rannsóknir benda til að
hámarksbeinþéttni kvenna sé náð um
tvítugt. Einnig að stúlkum fram að þeim
þeim aldri sé mjög mikilvægt að stunda
líkamsrækt, en ] þó í hófí, því ofþjálfun
getur leitt til þess að blæðingar stöðvist,
og þá oft samfara næringarskorti. Þar
með eykst hættan á beinþynningu.
Hildur Friðriksdóttir ræddi við Ornólf
Valdimarsson lækni, sem stýrt hefur
þessum rannsóknum í samráði við
Gunnar Sigurðsson prófessor.
Morgunblaðið/Ásdís
ÖRNÓLFUR Valdimanison hefur stýrt rannsókuum til að kanna
hvenær hámarks bein þéttni er náð og hvort hægt sé að auka hana,
þar sem allar konur missa einhverja beinþéttni eftir tíðahvörf.
ÖRNÓLFUR Valdimarsson læknir
starfar sem stendur á skurðdeild
Borgarspítalans, sem vakti strax
forvitni blaðamanns um hvers
vegna hann hefði áhuga á rannsókn-
um um beinþéttni. Þessu skilnings-
leysi tekur Ömólfur létt og svarar
brosandi, að hann sé langt kominn í
framhaldsnámi í bæklunarskurð-
lækningum og í þeirri grein verði
menn mjög mikið varir við afleið-
ingar beinbrota.
I sumar liggur leið hans að öllum
líkindum til Malmö, þar sem hann
mun ljúka náminu, en Svíar hafa
mikinn áhuga á þeim rannsóknum,
sem hér um ræðir. „Islendingar eru
í fararbroddi ásamt öðrum þjóðum
að fylgja ungum stúlkum eftir og
meta hvort áhrif umhveríisþátta
eins og hreyfing, líkamsþyngd, hæð,
næring, vöðvamassi og fita skipta
máli upp á hámarksbeinmassa,"
segir hann.
Hann segir að vísindamenn séu
ekki á einu máli um hvenær há-
marksbeinþéttni sé náð. í því sam-
bandi hafi verið rætt um aldursbilið
16-35 ára. Erfðir skipta mestu máli
varðandi beinþéttni, eða 60-80%, og
í þeim hópi eru ljóshærðar konur,
sem reykja og eiga móður með
beinþynningu í mestri hættu. En
þar sem allar konur missa einhverja
beinþéttni eftir tíðahvörf fóru menn
að velta fyrir sér hvort hægt væri
að auka hana með einhverjum
Fylgjast þarf vel með
ÞAÐ hafa ekki allir
þjálfarar, foreidrar né
stjórnarfólk í íþróttum
verið meðvituð í gegn-
um tiðina um vandamál
tengd blæðingartruflun-
um. Vonandi mun það
breytast, því mjög nauð-
synlegt er að fylgjast vel
með þessum þáttum,“
segir Hlín Bjarnadóttir
sjúkraþjálfari, sem hef-
ur kynnt sér heilbrigði
íþróttakvenna og þjálfað
fimleikahópa.
Hún segir að áður
fyrr hafi verið talið eðli-
Iegt að stúlkur sem æfðu
mikið íþróttir fengju
tíðatruflanir. Jafnvel
hafi verið litið á slíkt já-
kvæðum augum og
Hlín
Bjarnadóttir
merki um að viðkomandi
æfði mikið. Nú séu þetta
úrelt viðhorf.
Að hennar mati
stunda langflestir heil-
brigða lífshætti, sem á
annað borð stunda
íþróttir. Þá á hún við að
þeir borði heilbrigt
mataræði, búi við reglu-
legar svefnvenjur og
slíkt. „Hins vegar ef
stúlkur fara að þróa hjá
sér átvandamál, þá snýst
þetta ferli við. Þær fá
minni næringu, þá trufi-
ast hormónajafnvægi
líkamans, sem stuðlar að
tíðatrufiunum og jafnvel
stoppi. Þá er hætta á
beinþynningu og í kjöl-
farið aukin hætta á
álagsbrotum," segir
hún.
„Innan íþróttagreina
er mest hættan á þessum
vandamálum í fimleikum
og skautum, sem hVort
tveggja eru líkamlega
krefjandi en jafnframt
er þar krafa um að vera
ekki of þungur. Líkamsí-
myndin er sú að hafa
ákveðið útlit og vera í
góðu formi. Þess vegna
er meiri hætta á sjúk-
legri þróun í þessa átt
innan þessara greina.“
Hlín bendir á að raun-
ar eigi þetta við í fleiri
íþróttagreinum eins og
langhlaupi, skíðagöngu
eða þar sem keppt er í
ákveðnum þyngdar-
flokkum og þar sem tal-
inn er kostur að vera
léttur.
hætti, þannig að hún kæmi síðar
meir ekki að sök.
Gert er ráð fyrir að úrvinnslu
rannsóknarinnar verði lokið í vor,
en alls tóku 335 konur þátt í henni.
Fyrstu mælingar voru gerðar árið
1993 og þá meðal 200 stúlkna á aldr-
inum 13 og 15 ára, sem valdar voru
af handahófí úr tíu grunnskólum á
Reykjavíkursvæðinu. Einnig voru
þátttakendur látnir svara stórum
spurningalista frá Manneldisráði í
sambandi við mataræði. Þremur ár-
um seinna var sami hópur rannsak-
aður og bætt við tvítugum stúlkum
auk samanburðarhópi af 25 ára kon-
um.
„í fyrra litum við aftur á þessar
stúlkur, sem voru þá 18, 20 og 22
ára. í ljós kom að beinin þéttast
jafnt og þétt við auknar æfingar
fram að tvítugu. Fyrirbyggjandi að-
gerðir felast því í reglubundinni lík-
amsrækt hjá stúlkum, að minnsta
kosti fram að þeim aldri, auk þess
að þær hugi að mataræðinu."
Spurður hvort skólaleikfimi dugi
ein og sér segir Ömólfur að þar sem
hver klukkutími á viku í þjálfun
bæti beinþéttnina, geri hún vissu-
!ega eitthvert gagn. „Fyrstu fimm
tímarnir í vikunni virtust hafa mest
að segja, en eftir það jókst bein-
þéttnin ekki eins hratt, þótt áfram
bættist við. Niðurstöðumar benda
einnig til að æfingar eins og að hjóla
og synda gefi ekki eins milda þéttni
og æfingar, þar sem þungi er notað-
ur, eins og til dæmis lóð, tækjaleik-
fimi, hlaup og stökk.
Það sem styður þetta ennfrekar
er, að stúlkur sem hafa mestan
vöðvamassa hafa einnig mesta bein-
þéttni og fylgni var milli hreyfmgar
og vöðvamassa meðal stúlkna fram
að tvítugu. Einnig hefur verið talað
um að þéttholda stúlkur væm með
meiri beinþéttni en grannar og það
er að vissu leyti rétt. Þó virðist
skipta meira máli hvað vöðvamass-
inn er mikill, fitumagnið kom þar á
eftir.“
Handboltastúlkur með
10-12% meiri beinþéttni
í fyrra var handboltastúlkum frá
tvítugu til þrítugs bætt við rann-
sóknarhópinn. Þær æfa mjög mikið
og margar þeirra hafa gert það
jafnvel frá unga aldri. „Fyrstu tölur
benda til þess, að þær hafi um það
bil 10-12% meiri beinþéttni en aðrar
stúlkur á þeirra reki. Stórbeinóttar
konur með mikinn vöðvamassa virð-
ast best settar, en ekki er vitað
hvort sá hópur fer frekar í íþróttir
en hinar. Þama virðist koma sterkt
fram hvað líkamsæfingar skipta
miklu máli. Stúlkur sem æfa hand-
bolta nota mikið lóð, hoppa og
hlaupa, en allt styrkir þetta beinin
mikið,“ segir Ömólfur.
Líklegt er að stúlkur sem hafa
æft fram að tvítugu en hætta upp
úr því missi beinþéttni að ein-
hverju leyti. Stundi þær hins vegar
einhverja reglubundna hreyfingu,
jafnvel ekki nærri því eins mikla
og þær gerðu áður, er líklegt að
þær viðhaldi beinmassanum. Talið
er að þær sem hafa aldrei þjálfað
neitt en byrja að hreyfa sig reglu-
lega í kringum 20-30 ára aldurinn,
auki beinmassann að einhverju
leyti en ekki nálægt eins mikið og
á unglingsárunum. Eftir fimmtugt,
þegar tíðahvörf verða, er aftur
orðið mjög mikilvægt eins og fyrir
tvítugt að viðhalda líkamsræktinni
til þess að hægja á beinþynning-
unni. Segir Örnólfur að sumar
rannsóknir hafi jafnvel sýnt fram á
einhverja aukningu á beinmassan-
um.
Ofþjálfun getur
skaðað beinin varanlega
En allt er gott í hófi, því sam-
kvæmt sænskri rannsókn, sem
skýrt var frá nýlega í Svenska Dag-
bladet, eiga stúlkur sem ofþjálfa á
hættu að skaða beinin varanlega.
Astæðuna segja Svíar ekki vera
þjálfunina sem slíka, heldur sé það
vegna næringarskortsins, þar sem
öströgenhormón líkamans minnkar
verulega í kjölfar næringarskorts.
Örnólfur tekur undir þessi orð og
segir að stúlkur sem æfi kringum 17
tíma á viku og stúlkur með lyst-
arstol eigi það sammerkt að hætta á
blæðingum. „Ef þetta stopp varir í
►