Morgunblaðið - 04.02.1999, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 4. FEBRÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
2,2% lífeyrissparnaður
hentar flestum
ÞAÐ ER á ábyrgð hvers og eins að
byggja upp sinn framtíðarlífeyri.
Yfn-völd hvetja til aukins spai-naðar
og bjóða upp á skattalegt hagræði til
þeirra sem vilja leggja meira til hlið-
ar fyrir efri árin. Framtíðin er óskrif-
að blað og mörgum spumingum
verður ekki svarað nú, t.d. spurning-
um um almannatryggingakerfið og
hvort þróun þess verði frekar í þá átt
að draga úr þjónustu, fremur en
auka hana. Hversu skynsamlegt er
íyrir fólk að treysta á tekjutryggingu
sem öryggisnet? Mun skattlagning
útgreiðslna á lífeyrissparnaði breyt-
ast? Verður boðið upp á frekara
skattalegt hagræði í tengslum við
aukinn lífeyrisspamað? O.s.frv.
Lífeyrismál eru í brennidepli þess-
ar vikurnar. Fleiri og fleiri láta sig
þessi mál varða, fagleg fjölmiðlaum-
fjöllun hefur aukist, virk þátttaka
samtaka eldiá borgara í umfjöllun um
þessi mál hefur aldrei verið meh'i og
yngra fólk er í vaxandi mæli að sýna
áhuga sinn á þessum málum.
Þær breytingar sem hafa verið
lögfestar í lífeyrismálum varða alla.
Öllum, bæði launamönnum og sjálf-
stætt starfandi einstaklingum, ber nú
að greiða a.m.k. 10% af iðgjaldsstofni
til lífeyrissjóðs. Jafnframt geta nú
allir dregið 4% af skattskyldum
launatekjum vegna öflunar lífeyris-
réttinda samkvæmt lögunum um
skyldutryggingu lífeyrisréttinda og
starfsemi lífeyrissjóða. Með lífeyris-
sjóði er átt við félag eða stofnun sem
veitir viðtöku iðgjaldi til greiðslu líf-
eyids vegna elli til æviloka, örorku
eða andláts.
Önnur mikilvæg breyting er að frá
og með síðustu áramótum er þessum
sömu aðilum heimilt að draga frá
skattskyldum launatekjum allt að 2%
viðbótarframlag vegna lífeyrisspam-
aðar til vörslu á séreignarreikningi.
Til viðbótai- kemur allt að 0,2% fi’am-
Lífeyrissparnaður
Það er rangt að þetta
sparnaðarform henti
alls ekki þeim, segir
Kristján Guðmundsson,
sem eru komnir um eða
yfir miðjan aldur.
lag frá ríkissjóði. Samtals verða þetta
því 2,2%. Skilyrði frádráttarins er að
iðgjaldinu sé varið til aukningar líf-
eyrisréttinda í séreign eða sameign
og að iðgjöld séu greidd reglulega.
Þessar innborganir era séreign við-
komandi og þær eru bundnar til 60
ára aldurs og greiðast þá út á sjö ár-
um. Tíminn er styttri ef útborgun
Helgi Hálfdanarson
Hann sjálfur
Á AKUREYRI var haldið mál-
þing 9. janúar sl. þar sem rætt
var um íeikritið Pétur Gaut eftir
Henrik Ibsen. Ekki gat ég sótt
þann fund. En meðal framsögu-
manna var vinur minn Þorsteinn
Gylfason, og hann var svo nota-
legur að senda mér ræðu sína.
Þar hefur hann það réttilega eftir
mér, að í leik þessum skilji ég
ekki þá kröfu til sérhvers manns
að vera hann sjálfur. Og í ræð-
unni kveðst hann vonast til þess,
að ég svari því sem hann leggur
þar til málanna. Það „svar“ verð-
ur honum til lítillar gleði, því ég
hlýt því miður að skrifa undir
hvert orð sem hann segir. Fyrir
það reyni ég að bæta með því að
tína til eitthvað sem ekki er sjálf-
sagt að hann fallist á.
Víst hefur krafan sú arna
þvælzt nokkuð fyrir mér, satt er
það. Og fleira er óljóst um mikil-
væg atriði í þessum merkilega
leik, ýmislegt sem klókir menn
hafa umvafið stásslegu hyggju-
viti, góðri meiningu til halds og
trausts.
Spyrjum fyrst: Hvað felst í
þeirri kröfu til manns að vera
hann sjálfur? Er þar gert ráð fyr-
ir því, að hann geti verið annað en
hann sjálfur? Svo má virðast. En
mér er sagt, að það sé vandkvæð-
um bundið. Þegar Jakob Þór Ein-
arsson er að leika Pétur Gaut, er
hann eigi að síður hinn sami Jak-
ob Þór og enginn annar. Furðu-
fiskurinn, sem hann leikur, er
ekki að neinu leyti hann, þótt hins
vegar megi svo kalla, að sá hæfl-
leiki Jakobs, að geta látið sem
hann sé önnur persóna en hann
er, sé nokkuð af honum sjálfum.
En þá mætti spyrja: Hlýtur
ekki krafan um að vera sjálfum
sér samur að vera krafa um að
vera sjálfum sér nægur? En í
leiknum er það sagt vera einkenni
þursa og það sem greini þá frá
mönnum.
Og þá verður enn spurt: Full-
nægir maður boðorðinu að vera
hann sjálfur, ef hann vill og getur
tileinkað sér aðrar eigindir en
honum eru fyrir fram eðlislægar?
Ekki er um það að ræða að svara
þeirri spurningu almennt með já
eða nei. Hér skiptir það eitt máli,
hvernig við henni er brugðizt í
leikritinu Pétri Gaut. En þau við-
brögð verða naumast sögð ein-
dregin.
í 5. þætti kveður Dofrinn Gaut
hafa kappkostað að hlíta heilræði
þursanna, að vera sjálfum sér
nægur, en kallar þó svo, að það
holla ráð hafi gert hann að stönd-
ugum manni. Gat það tvennt farið
saman?
Svo sem vonlegt má kalla, skil-
ur Gautur boðorðið um að vera
hann sjálfur sem hvatningu til
sjálfselsku og eigingirni, og alls
hugar feginn lifir hann sam-
kvæmt því.
Þá skal enn spurt, við hvað sé
átt með því að vera sífellt að leita
að sjálfum sér. I öllum sínum
uppátækjum hlýtur Gautur vænt-
anlega að hitta sjálfan sig fyrir,
og hefur þá einatt leitað langt yfir
skammt. I því tilliti virðist atriðið
um laukinn reyndar vera út í hött,
svo snjallt og fyndið sem það ann-
ars er. Eða getur sú samlíking átt
við nokkurn sem á annað borð er
til?
Réttur skilningur á öllum þess-
um atriðum kæmi sér dável, því
þar virðist vera um að ræða sjálf-
an kjama þessa skáldverks.
Þegar langt er liðið á lokaþátt,
spyr Gautur hnapparann hvað
það merki, að maður sé hann
sjálfur. Og hnapparinn svarar því
til, að merki um vilja Meistarans
megi sjá í ásýnd manns, og um
það fái hann grun, þótt hann sjái
það ekki. Von er að Gauti þyki
svarið loðið nokkuð svo; enda
stefnir hér í ógöngur um orð og
hugtök.
Hnapparinn segir Pétur dæmd-
an í deigluna vegna þess að hann
hafi vantað „festu“, rétt eins og
hnappana sem Pétur sjálfur
fleygði í deigluna í leik sínum
forðum. En er ekki „festuleysið"
nokkuð af Pétri sjálfum? Og er
honum þá gefið það að höfuðsök
að fullnægja skilyrði þess að telj-
ast maður?
Undir leikslok heldur sá magri
blendna ræðu um það að vera
sjálfur á tvennan veg. En dæmi
hans af ljósmyndinni nær þar
ekki að glöggva eitt né neitt.
Hvorki sýnir „réttan" né „rang-
an“ neitt annað en hinn sama
mann sjálfan. Höfundur hefur
verið hrifinn af þessu skemmti-
lega tækniundri og að gamni sínu
gert hugmyndinni þessa ofætlun.
Þegar líður að leikslokum er
málum komið í býsna torvelda
óvissu. Á það að verða hlutskipti
Gauts að heita þursi fyrir það að
vera sjálfum sér nægur? Hlýtur
hann ekki samt að glata sjálfum
sér í deiglunni fyrir að vera festu-
laus syndaselur en þó ekki synd-
ugri en það að vera sjálfum sér
samur? Eða á það fyrir honum að
liggja að hafna í möskvum sálna-
veiðarans úr neðra, ef honum
tekst í því skyni að sanna á sig
nógu formleg afbrot? Fleiri kostir
virðast ekki liggja á lausu.
Gautur tæki dvöl í Víti fram yf-
ir ókjör deiglunnar. En til þess að
fá inni í þeim notalega gististað
eru syndir hans ekki nógu full-
komnar. Hér má spyrja: Hvers
vegna er sá magri nægjusamari
um stórsyndir en hnapparinn,
þrátt fyrir erfiðan búrekstur?
Hann leitar að Pétri vegna synda
sem hnapparinn telur of lítilvæg-
ar. Og hvers vegna segir Pétur
skilið við þann magra, þegar hann
verður þess áskynja, að þar er
sjálfur húsbóndinn úr Víti að leita
að Pétri Gaut? Ef hann aðeins
segði réttilega til sín, stæði hon-
um nú opin vist í „hlýjunni", sem
honum hafði rétt áður verið synj-
að um. Því deigluna hefur Gautur
ekki tekið í sátt. Sífellt leitar
hann sér undankomu frá henni.
Þegar komið er í öngþveiti, er
lausn mála látin felast í þeim
kyndugu veðrabrigðum, að dómur
Sólveigar verður Gauti óvænt að
allsherjar syndakvittun í stað
þess að tryggja honum Vítisvist
fyrir ævilöng brigð í ástum og
forða honum þannig frá glötun í
deiglunni.
Þetta kynni einhver að kalla
fremur snautlega lausn. Þannig
frelsast Gautur fyrir dyggð ann-
arrar persónu, án eigin verðleika
eða nokkurra tilburða til betrun-
ar. Langlundar-bið Sólveigar
virðist eiga að vera friðþæging
fyrir það festuleysi Gauts, sem
hlyti að leiða hann til tortímingar.
Heldur er það léttúðugur gang-
ur mála, að Gautur sárbiður Sól-
veigu að þylja sem ákafast allan
hans Ijóta syndabálk; og hún snýr
þeirri messu upp í skáldlegt raus
þeirra beggja um merki Drottins
á enni Gauts, sem skyndilega er
orðinn hinn sanni og sterki og í
ástum ekkert minna en tryggðin
sjálf. En leiknum þurfti vitaskuld
að ljúka snyrtilega.
Þegar alls er gætt, virðist eðli-
legt að spyrja að lokum: Hvers
vegna orðaði höfundur ekki boð-
orðið til hvers manns klárt og
blátt áfram: „Maður, vertu ekki
sjálfum þér nægur,“ ekki sálufé-
lagi þursa, heldur sá sem sífellt
kappkostar að verða ögn mætari
en sá „hann sjálfur" sem hann er
og sækir þar einbeittur á bratt-
ann? Var það ef til vill vegna þess,
að án hinna óljósu atriða og vafa-
sama orðalags hér og þar hefði
leikritið ekki fengið ráðrúm til að
verða það umsvifamikla, marg-
slungna og bráðskemmtilega af-
bragð sem það varð.
hefst síðar. Sjóðfélagi í
lífeyrissjóði getur
ákveðið að ráðstafa til
annars aðila en þess líf-
eyrissjóðs sem tekm-
við iðgjaldi vegna hans
þeim hluta iðgjalds sem
hann kýs að ráðstafa í
þessa séreign.
Greiðslur úr lífeyris-
sjóðum og samkvæmt
samningum um lífeyris-
spamað verða skatt-
lagðar eins og tekjur
þegar kemur til útborg-
unar úr sjóðnum eða
samkvæmt samningn-
um. Komi til greiðslu
lífeyrissparnaðar til erf-
ingja vegna andláts
yrðu þær greiðslur skattlagðar sem
tekjur en bæru aftur á móti ekki
erfðafjárskatt. Ekki er greiddur fjár-
magnstekjuskattur vegna þeirra
vaxta sem menn ávinna sér á sparn-
aðartímanum og eignin sem myndast
er eignarskattfrjáls. Ennfi-emur skal
þess getið að séreignin erfist og ber
ekki erfðafjárskatt.
Bankar, verðbréfafyrirtæki og
tiyggingarfélög geta auk hinna hefð-
bundnu lífeyrissjóða tekið við þess-
um lífeyi’issparnaði til ávöxtunar.
Þessir „nýju“ aðilai’ hafa því eðli
málsins samkvæmt orðið að leggja
sérstaka áherslu á að kynna þjón-
ustu sína á þessu sviði undanfaraar
vikur. Það ætti ekki að hafa farið
fram hjá nokki’um Islendingi sem
kominn er til vits og ára. Fjölbreytni
ávöxtunai’leiða er mikil og nauðsyn-
legt að fólk kynni sér vel þá mögu-
leika sem eru í boði, áður en ákvörð-
un er tekin. Þá þarf að hafa í huga
eigna- og skuldastöðu, afstöðu til
áhættu o.fl.
Eðlilegt er að fólk spyrji: „Er
þetta eitthvað íyrir mig?“ Ekki er til
neitt einhlítt svar við þeirri spurn-
ingu. Ljóst þó að þetta hentar flest-
um. Það er t.d. rangt að þetta sparn-
aðarform henti alls ekki þeim sem
eiga lítil lífeyrisréttindi fyrir, þar
sem það muni skerða tekjutryggingu
viðkomandi. Ef það er skoðað nánar-
kemur sú augljósa staðreynd í ljós
að flestir fá ekki greiddan út lífeyri
fyrr en við 67 ára aldur, en það eru
þau aldursmörk sem miðað er við að
fólk verði búið að fá 2,2%-sparnaðinn
gi-eiddan út, kjósi jölk að nýta sér
þann möguleika. Utborgun í einni
greiðslu við 67 ára aldur mun því
ekki hafa áhrif á tekjutryggingu eft-
ir 67 ára aldur.
Það er líka rangt að þetta sparn-
aðarform henti alls ekki
þeim sem eru komnir
um eða yfir miðjan ald-
m-. Ef tekið er dæmi um
65 ára gamlan mann
með 160.000 krónur í
mánaðarlaun, mun upp-
safnaður sparnaður
hans við 60 ára aldur
væntanlega vera undh-
600.000 króna markinu,
sem þýðir að hann getur
tekið upphæðina út í
einu lagi. Hann getur
líka kosið að láta sparn-
aðinn ávaxtast áfram til
67 ára aldurs og tekið
alla upphæðina út þá,
sbr. dæmið hér að ofan.
Hvers vegna ætti ein-
staklingur, sem farinn er að nálgast
lífeyrisaldm’, ekki að nýta sér þenn-
an möguleika á skattfrestun og
tryggja sér jafnframt framlagið sem
kemm- á móti frá ríkinu, og annars
fengist ekki?
Hjá einstaklingum byrjai’ tekju-
trygging að skerðast við um 20 þús-
und krónur á mánuði eða sem sam-
svarar um 241 þúsund króna árstekj-
um. Ef um hjón væri að ræða, væri
samsvarandi upphæð 14.078 fyrir
annað hjóna, eða sem samsvarar um
168.942 krónur á ári. Við 81.943 falla
bætur niður hjá einstaklingum, og
76.910 hjá öðru hjóna.
Þetta sýnir að mánaðarlegar tekj-
ur mega ekki vera háar án þess að
þær skerði tekjutryggingu. Hvað
varðar 2,2% sparnaðinn þá skiptir
það hins vegar í fæstum tilvikum
máli, þar sem hann hefur þegai’ verið
gi-eiddur út áður en til þess komi að
reyni á skerðingu tekjutryggingar.
Skattalegt hagræði af þessum
sparnaði er umtalsvert eins og nefnt
var hér að framan. Að auki koma
umrædd 10% frá ríkinu til viðbótar
við þá upphæð sem einstaklingurinn
leggur fram. Uppsafnaður sparnað-
ur verður því alltaf meiri heldur en
ef einstaklingur legði sömu upphæð
fyrir sjálfur og þyrfti þá að greiða
fjármagnstekjuskatt af vöxtum,
Það er auðvitað undir hverjum og
einum komið að taka ákvörðun um
að nýta þennan möguleika til að
byggja upp lífeyrissparnað. Sumir
vilja frekar nota þetta ráðstöfunarfé
strax og fjárfesta með öðrum hætti
og til skemmri tíma. Ljóst er þó að
þetta væri skynsamleg ráðstöfun
fyrir flesta.
Höfundur er forstöóunuuhir hjá
Landsbanka íslands.
Kristján
Guðmundsson
Getur vinstrihreyf-
ing1 verið græn?
NÚ Á fóstudag og
laugai-dag, 6. og 6. febr-
úar, verða stofnuð ný
stjómmálasamtök í
framhaldi af stofnun
kjördæmisfélaga undh’
nafninu Vinstrihreyfing-
in - grænt framboð.
Nafnið bendh’ til að í
þessum samtökum eigi
að sameina tvö sjónar-
mið: umhverfisstefnu og
vinstristefnu, og að und-
anfornu hefur verið
unnið að því að móta
róttæka stefnu í þeim
anda og verður hún lögð
fyrir stofnfundinn.
En þessi sjónarmið,
Stjórnmál
Báðar hreyfingarnar,
segir Einar Olafsson,
þurfa að kljást við lög-
mál kapítalismans.
sem sunir sjá sem tvö, eru þegar á allt
er litið eitt, þau ganga ekki upp hvort
fyrir sig. Hins vegar hafa menn skipst
svolítið í tvö horn eftir því hvort þeir
hafa lagt áherslu á umhverfismál eða
félagslegt og efnahagslegt réttlæti.
En báðar hreyfingamar reka sig á
sömu andstæðingana og verða á end-
anum að leita sömu lausna.
Báðar hreyfingarnar
þurfa að kljást við lög-
mál kapítalismans,
gróðahyggju og sér-
hagsmuni, einsýna
tæknihyggju og staðn-
aða stofnanahyggju. Fá-
tækt, misskipting og
óöryggi um atvinnu
stendur í vegi fyrir um-
hverfisvemd um leið og
rányrkja og umhverfis-
spjöll spilla atvinnu og
lífsafkomu. Arðrán og
rányrkja eru í raun ná-
skyld fyrirbæri og
stundum bara tvær hlið-
ar á sömu mynt.
Reynslan og skyn-
semin segja okkur að
barátta fyrir rétti og frelsi allra ein-
staklinga í nútíð og framtíð til mann-
sæmandi lífs, fullrar félagslegarai’
þátttöku og mannlegrar reisnar og
barátta fyrir sátt manns og náttúru
hljóti að fara saman. Og sú barátta
beinist óhjákvæmilega gegn arðráni
og efnahagslegum og pólitískum völd-
um og fon’éttindum einstakra stétta
eða hópa. Sú barátta hlýtur að bein-
ast gegn þeim tíðaranda sem ýtir
undir brask og óheft fjármagnsflæði
og kallar öflugustu tæki stórauðvalds-
ins og heimsvaldasinna, tæki eins og
NATO og Evrópusambandið,
málsvara friðar og réttlætis. Slík bar-
átta verður hlutverk hinna nýju
stjómmálasamtaka.
Höfundur er bókavörður.
Einar
Ólafsson