Morgunblaðið - 01.06.1999, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Mannskæður
stormur gekk
yfír París
ÞRÍR létust eftir að mikið óveður
gekk yfir París, höfuðborg
Frakklands, á sunnudag en úr-
hellisrigning skal! skyndilega á,
með miklum vindum og hagléli.
Að minnsta kosti tíu til viðbótar
slösuðust í óveðrinu, þar af sjö
alvarlega, og þrjú þúsund heimili
voru í gær enn án rafmagns.
Indveijar senda liðsauka á átakasvæðið í Kasmír
Nýju Delhí. Reuters.
INDVERJAR héldu áfram loft-
árásum sínum á skæruliða í
Kasmír í gær, sjötta daginn í röð,
og indverski herinn sendi liðsauka
á átakasvæðið til að reyna að
flæma þaðan skæruliða, sem eru
sagðir njóta stuðnings Pakistana.
Atal Behari Vajpayee, forsætis-
ráðherra Indlands, sagði að stríðs-
ástand væri á svæðinu og sakaði
Pakistana um að reyna að færa
markalínuna, sem skiptir Kasmír í
tvennt.
Indverska stjórnin féllst þó á að
hefja viðræður við Sartaj Aziz, ut-
anríkisráðherra Pakistans, sem
ætlað er að draga úr spennunni
milli ríkjanna vegna deilunnar um
Kasmír og afstýra því að allsherj-
arstríð blossi upp. Búist er við að
viðræðurnar hefjist síðar í vik-
unni.
Skæruliðarnir segjast
ekki ætla að gefast upp
„Þjóðin stendur nú frammi fyrir
stríðsástandi," sagði Vajpayee og
bætti við að markmiðið með að-
gerðum skæruliðanna væri að
breyta markalínunni sem skiptir
Kasmír. „Við viljum ekki landsvæði
annarra, en við látum ekki aðra
taka okkar land. Við viljum frið en
hann má ekki vera einhliða."
Skæruliðamir sögðust ætla að
halda aðgerðum sínum áfram þrátt
fyrir loftárásimar og sækja lengra
inn á yfirráðasvæði Indverja.
Her Indlands kvaðst hafa sent
liðsauka á svæðið til að flæma burt
skæruliðana, aðallega málaliða frá
Afganistan, sem eru sagðir njóta
stuðnings pakistanskra hermanna.
Indverjar hafa misst tvær orr-
ustuþotur af gerðinni MiG og
þyrlu, auk þess sem að minnsta
kosti 30 hermenn hafa fallið og 120
særst í hemaðaraðgerðunum. Þeir
segjast hafa fellt hundruð skæm-
liða.
Annar flugmanna orrustuþotn-
anna lét lífið en hinn er í haldi
Pakistana og fjögurra manna
áhöfn þyrlunnar beið bana. Stjóm-
völd í Pakistan segja að þoturnar
hafi rofið lofthelgi landsins en Ind-
verjar neita þvi.
Indverjar saka Pakistana um að
hafa séð íslömskum skæraliðum
aðskilnaðarsinna á indverska yfir-
ráðasvæðinu fyrir vopnum en
Pakistanar hafa vísað því á bug.
Löndin hafa tvisvar háð stríð
vegna deilunnar um Kasmír frá því
þau fengu sjálfstæði frá Bretlandi
1947.
Vajpayee segir stríðs-
ástand rikja í Kasmír
AP
Efnahagskreppur og lögmálið
um ófyrirsjáanlegar afleiðingar
Reuters
HJÓN á Filippseyjum Iesa fréttir í dagblaði um að flugfélagið Phil-
ippine Airlines Inc. hafi hætt starfsemi. Var Philippine Airlines eitt
þeirra fjölmörgu fyrirtækja er ekki lifðu af efnahagskreppuna
miklu í Asíu árið 1998.
eftir Jeffrey
Sachs
The Project Syndicate
ÞVÍ ER oft haldið fram að lög-
málið um ófyrirsjáanlegar afleið-
ingar sé að verki við almenna
stefnumörkun. Þegar leysa á eitt
vandamál er mörkuð ákveðin
stefna en síðar kemur í ljós að
hún býr aðeins til annað vanda-
mál oft miklu stærra en það sem
fyrir var. Eftir því sem fjár-
málakreppur síðustu tveggja ára,
sem upp hafa komið í Asíu, Aust-
ur-Evrópu og Suður-Ameríku,
era skoðaðar betur því meir virð-
ist sem þær séu sönnun á lögmál-
inu um ófyrirsjáanlegar afleið-
ingar.
Þrátt fyrir að sökinni hafi ver-
ið skellt á stjórnvöld þróunar-
ríkjanna í hverju tilfelli fyrir sig
þá liggur sökin ekki síður, og
kannski fyrst og fremst hjá þró-
uðum ríkjum (vestrænum ríkj-
um). Nánar tiltekið virðist sem
alþjóðlegar reglur um banka-
starfsemi hafi hrandið af stað
efnhagskreppu víða í vanþróuð-
um löndum og fyrrverandi
kommúnistaríkjum.
Kjarni núverandi efnahag-
skreppu er sá að lán alþjóðlegra
banka flæddu inná „markaði í
mótun“ á áranum 1993-6 en fjör-
uðu þaðan aftur á árinu 1997 og
síðar. Ríki á borð við Rússland,
og Indónesía, Kórea og Tæland í
A-Asíu, og Brasilía og Perú í
Suður-Ameríku, gátu auðveld-
lega fengið lán um miðjan ára-
tuginn en þessi lán vora síðan
dregin til baka þegar lánar-
drottnarnir fóru að óttast um
sinn hag.
Umsnúningurinn í bankalán-
um var gífurlegur. Samkvæmt
upplýsingum frá fjárfestinga-
bankanum J.P. Morgan, vora lán
alþjóðlegra bankastofnana á 25
af þessum nýju mörkuðum um
100 milljarðar bandaríkjadollara
á árinu 1995 í nettólánum (þ.e.
lán að frádregnum afborgunum),
árið 1996 var þessi upphæð 121
milljarðar bandaríkjadollarar og
46 milljarðar árið 1997. Þeir
kröfðust hins vegar 95 milljarða í
nettóafborganir árið 1998. Á
mörkuðum Asíu var sveiflan
jafnvel enn stærri. Hún fór úr 81
milljarði bandaríkjadollara í lán
1996 í 84 milljarða bandaríkja-
dollara í nettóafborganir árið
1998.
Ef kafað er undir yfirborðið þá
er ljóst að þessar stóra sveiflur
höfðu tvenns konar afleiðingar: I
fyrsta lagi vora flest lán frá al-
þjóðlegum stofnunum skamm-
tímalán. Um það bil tveir þriðju
lána á Asíumörkuðum vora til
dæmis til eins árs eða skemur,
mörg styttri en mánaðarlán.
I öðra lagi vora alþjóðlegir
bankar gripnir skelfingu. Þeir
ákváðu að koma sér út af þessum
mörkuðum eins fljótt og hægt
væri því þeir töldu alla aðra
banka gera slíkt hið sama. Eng-
inn vildi vera síðastur eða sitja
eftir, því bankarnir vissu að þeg-
ar allir aðrir bankar reyndu að
komast út af markaðnum myndi
það skapa mikinn fjármálavanda
í viðkomandi löndum. Þar sem
lánin sem í boði vora höfðu verið
til svo skamms tíma þá gátu
bankamir dregið sig út af mark-
aðnum á skammri stundu.
Hví þá þessi skammtímalán af
hálfu bankanna sem geta vakið
upp slíkan ótta? Það er hér sem
Þar sem lánin sem
í boði voru höfðu
verið til svo skamms
tíma þá gátu bank-
arnir dregið sig út af
markaðnum á
skammri stundu.
lögmálið um ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar kemur til skjalanna.
Samkvæmt alþjóðlegum reglum
um bankastarfsemi, sem era
gefnar út af Bank for Internat-
ional Settlements, BIS, sem era
samtök seðlabanka og hafa höf-
uðstöðvar í Basel í Sviss, verða
bankar að viðhalda hæfilegu eigin
fé. Sérstaklega er þess getið að
eignir bankanna (aðallega lán
bankanna) megi ekki vera meira
en 12,5 sinnum meiri en eigið fé
þeirra.
Þegar eignir bankanna era
metnar leyfa endurskoðunarregl-
urnar að bankarnir láni fjóram
sinnum meira í skammtímalán til
annarra banka en langtímalán.
Þannig að endurskoðunarreglur
sem láta lítið yfir sér, hvetja í
raun banka til að margfalda
skammtímalán og draga saman
langtíma útlán.
Slíkar reglur era skynsamleg-
ar þegar litið er til einstakra
banka. Skammtímalán eru að þvi
er virðist áhættuminni en lang-
tímalán. Þegar allt hið alþjóðlega
bankakerfi er hins vegar flækt
inní óhóflegt magn af skammtíma
millibankalánum er von á að
hræðsla geri vart við sig innan al-
þjóðlega hagkerfisins. Þar af leið-
ir að það sem er skynsamlegt fyr-
ir einn banka (þ.e. að lána til
skamms tíma) verður áhættu-
samt þegar litið er til heimsins
alls.
Þegar efnahagskreppan í Aust-
ur-Asíu skall á um mitt árið 1997
vora Vesturlönd og Alþjóðlegi
gjaldeyrissjóðurinn fljót að skella
skuldinni á fómarlömbin, löndin
sem tóku lánin. Því var haldið
fram að skuldararnir hefðu farið
illa að ráði sínu, þegar hið raun-
veralega vandamál var að hið al-
þjóðlega kerfi hafði reist „spila-
borg“ þar sem gífurlegu magni
skammtímalána var umsvifalaust
breytt, og þetta hafði í för með
sér efnahagshran skuldsettu
landanna. Enn virðist gæta hlut-
drægni gagnvart skammtímalán-
um og hvorki Washington eða
Basel hafa verið tilbúin að endur-
skoða þessar reglur, og skuldinni
er skellt á fómarlömbin.
Að síðustu nokkur vamaðarorð
til fórnarlambanna. Það er hægt
að gera ýmsilegt til að hjálpa sér
sjálfur áður en alþjóðlega kerfinu
er komið í lag. Lönd ættu ekki að
sýna skammtímalánum svona
mikinn áhuga, með því móti verða
þau ekki eins viðkvæm fyrir stór-
um sveiflum á alþjóðlegum lána-
markaði.
Höfundur er forstöðumaður Al-
þjóðlegrar þróunarstofnunar við
Harvard og Gallen Stone-prófess-
or f alþjóðlegum viðskiptum við
Harvard-háskóla. Hann hefur ver-
ið helsti erlendi efnahagsráðgjafí
rfkisstjórna Rússlands, Póllands
og Bólivíu.