Morgunblaðið - 29.08.1999, Page 10

10 SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Það er opinber stefna Evrópusambandsins
_______að hvetja bændur til lífrænna____
búskaparhátta. Neytendur í Evrópu
spyrja í síauknum mæli eftir lífrænum
landbúnaðarafurðum og æ fleiri bændur
snúast til slíkra búskaparhátta. Jón Ás-
geir Siffurvinsson spjallaði við nokkra ís-
lenska bændur, sem stunda lífrænan bú-
skap, um búreksturinn og hugmyndir um
að fá fjallalambið vottað lífrænt.
r
RÆÐU sem Ritt Bjerregárd,
framkvæmdastjóri umhverfis-
mála hjá Evrópusambandinu,
hélt nýverið kemur fram að í
þeim löndum sem lengst eru
komin á vegi lífrænnar ræktunar
séu stórverslanir og stórir dreifíng-
araðiiar farin að leika æ þýðingar-
meira hlutverk í að koma vörunni til
neytenda. Segir Bjerregárd að í
þessum löndum sé lífræn fram-
leiðsla orðin raunhæfur kostur fyrir
meðalneytandann og auðvelt að
nálgast hana, í sumum löndum sam-
bandsins aukist hlutur lífræns land-
búnaðar um 25% á ári. I ljósi hinna
miklu kosta sem lífrænn búskapur
hefur telur Bjerregárd það nauð-
synlegt fyrir ESB að gera allt sem í
þess valdi stendur til að spá sér-
fræðinga um að lífrænt ræktarland
geti numið 15-25% ræktarlands í
Evrópu árið 2010 verði að veruleika.
I yfirlýsingu ráðstefnunnar segir að
ráðstefnan viðurkenni möguleika
þess að lífrænn landbúnaður aukist
frá núverandi 2% í 5-10% landbún-
aðar í ESB árið 2005. Til að rækt-
unarferli geti fengið lífræna vottun
má í því hvorki notast við tilbúinn
áburð né eiturefni. Eingöngu er
leyfilegt að nota lífrænan áburð,
húsdýraáburð eða t.d. fiskiúrgang
sem þykir geysilega góður til
áburðar. Margt fleira er lagt til
grundvallar, t.d. varðandi aðbúnað
húsdýra, sem verður ekki tíundað
hér.
Lífrænt ekki áberandi á íslandi
Á Islandi hafa lífrænar afurðir
ekki verið mjög áberandi á mat-
vörumarkaðnum. Sala slíkra afurða
hefur nánast verið einskorðuð við
sérstakar heilsuverslanir en í kjör-
búðum og stórmörkuðum hefur til
skamms tíma ekki verið boðið upp á
lífrænt ræktaðar vörur að neinu
ráði. Aftur á móti hefur gæðamerk-
ingin „vistvæn landbúnaðarafurð"
komið til sögunnar og landbúnaðar-
vörur með þessari merkingu eru
orðnar nokkuð algengar. Vistvæna
vottunin er upprunavottun sem sýn-
ir neytandanum að unnið sé í sam-
ræmi við ákveðna gæðastaðla í
framleiðslunni og að ekki sé gengið
of nærri náttúrunni. Gallinn er að-
eins sá að ekki eru til neinir alþjóð-
legir staðlar er taka til vistvænna
afurða.
Ekki má rugla saman hugtökun-
um „vistvænt" og „lífrænt" í þessu
sambandi. Vistvæn landbúnaðaraf-
urð í þessum skilningi er ekki líf-
ræn. Heimilt er t.d. að nota tilbúinn
áburð til ræktunar vistvænna af-
urða en slíkt er með öllu óheimilt í
lífrænni ræktun. Lífræn ræktun er
heildræn nálgun sem miðar að
verndun landsins sem ræktunin fer
fram á og vörugæðum sem afleið-
ingu af henni.
Reynt að fá undanþágur
fyrir íslenskan landbúnað
íslensk stjómvöld hafa unnið að
því að markaðssetja íslenskt lamba-
kjöt erlendis sem hreina og vist-
væna landbúnaðarafurð. Samþykkt.
var á Alþingi 1995 fyrir samstöðu
formanna allra þingflokka að stofna
til átaksverkefnis til að kanna
möguleika á markaðssetningu ís-
lenskra matvæla á erlendum mörk-
uðum á grundvelli hollustu, hrein-
leika og gæða. Átaksverkefnið kall-
ast Áform og hefur aðallega stutt
við lífrænan landbúnað en einnig
unnið að markaðssetningu hefð-
bundinna íslenskra landbúnaðaraf-
urða erlendis sem vistvænna af-
urða.
Stjómvöld hafa einnig reynt að fá
íslenska lambakjötið viðurkennt
sem lífrænt. Samkvæmt reglum
ESB um lífrænan landbúnað getur
íslenskt lambakjöt ekki talist líf-
rænt, þrátt fyrir að lömbin bíti að-
eins á afrétt yfir sumarið, þar sem
móðirin hefur verið á ólífrænum
fóðrum yfir veturinn. Formælendur
þess að reynt verði að fá undanþágu
fyrir lambakjötið halda því fram að
það sé í raun lífrænt, þó að móðirin
éti venjulegt hey. Stjómvöld og
bændur gera sér einnig vonir um að
hægt verði að fá undanþágur fyrir
Morgunblaðið/RAX
Margir bændur hófu lífræna ræktun í Mýrdalnum á svipuðum tíma en nú hefur fækkað í röðum þeirra. Þó
eru enn nokkrir bændur sem framleiða þar h'fræna mjólk, grænmeti og kindakjöt.
takmarkaðri notkun tilbúins áburð-
ar í annarri ræktun, með vísan í
reglugerð ESB, sem kveður á um
að við afarskilyrði í veðurfari megi
nota takmarkað magn af tilbúnum
áburði til að ná ræktuninni upp, en
fá samt lífræna vottun. Benda
bændur á að vegna hins stutta gróð-
urtímabils á íslandi sé hlutfallslega
h'till áburður notaður miðað við
Evrópu og mælingar hafi ítrekað
sýnt að íslenskur jarðvegur sé mun
hreinni en jarðvegur í Evrópu.
Lífrænir bændur
mótfallnir tilslökunum
Ræktendur lífrænna landbúnað-
arafurða hafa enga trú á að þetta
takist og benda á að með því væri
fótunum gjörsamlega kippt undan
lífrænni ræktun á Islandi þar sem
lífrænir ræktendur væru þar með
komnir í beina samkeppni við hefð-
bundna bændur á gjörólíkum for-
sendum, lífrænar ræktunaraðferðir
séu dýrari og starf lífrænna bænda
yrði að engu gert. Einnig benda
þeir á að lífræn vottun leggi ekki
einungis mat á afurðina heldur leggi
hún heildrænt mat á allt ræktunar-
ferlið og áhrif þess á náttúruna.
Samkvæmt upplýsingum frá vott-
unarstofunni Túni, sem er eina fag-
gilda vottunarstofan í lífrænum
landbúnaði, eru yfir 30 framleiðend-
ur, bæði bændur og vinnslustöðvar,
sem hafa fengið lífræna vottun.
Morgunblaðið ræddi við nokkra
bændur sem stunda lífræna ræktun
og grennslaðist fyrir um búrekstur-
inn.
Erfið byrjun
Fyrstur varð fyrir svörum Þórð-
ur G. Halldórsson, formaður VORs
(Verndun og ræktun), félags bænda
í lífrænni ræktun. Hann stundar yl-
rækt ásamt konu sinni, Karólínu
Gunnarsdóttur, á Akri í Biskups-
tungum og framleiða þau tómata,
agúrkur, papriku og annað græn-
meti.
Þau Þórður og Karólína keyptu
Akur haustið 1991 og var fyrsta
ræktunarár þeirra 1991-92. Þórður
var spurður að því hvemig afkoman
hefði verið. „Við byrjuðum með tvö
gróðurhús, með lífræna ræktun í
öðru en hefðbundna ræktun í hinu.
Það voru eiginlega mistök að kaupa
og byrja strax á lífrænu ræktuninni
í stað þess að stunda hefðbundna
ræktun í nokkur ár á meðan verið
var að komast yfir erfiðasta
greiðsluhjallann. Við þurftum í raun
að byggja þetta upp frá grunni því
ráðunautaþjónusta og leiðbeining-
arþjónusta var náttúrulega engin og
við urðum að þróa þetta sjálf. Við
vorum samt í nánu sambandi við
ráðunautana, því í raun er ræktun-
arferlið mjög líkt hefðbundinni
ræktun þótt forsendurnar séu aðr-
ar. Byrjunin var mjög dýr því við
vorum með afar litla uppskeru
fyrstu árin á meðan við vorum að
þróa aðferðina. Eg reyndi mikið
fyrstu árin að fá styrld frá fram-
leiðnisjóði og þeim sjóðum sem eru
á vegum landbúnaðarkerfisins en
fékk engan hljómgrunn þar.“
Þórður segir þau hafa þurft að
bera allan kostnað við uppbyggingu
ræktunarinnar sjálf, það hafi ekki
verið fyrr en eftir 3-4 ár að þeim
tókst að fá Garðyrkjuskólann í
Hveragerði í smáverkefni en í kjöl-
far þess var settur á fót tilrauna-
hópur sem að komu Bændasamtök-
in, Garðyrkjuskólinn, Rannsóknar-
stofnun landbúnaðarins og þau
hjónin. Þá var annað gróðurhúsið
tekið til handargagns og vigtað inn í
það og vigtað út úr því. Þetta verk-
efni hefur verið í gangi síðan og ver-
ið styrkt af Áformi. Framleiðslan á
tómötum hjá Akri er nú komin upp í
hefðbundið meðaltal tómata sem
eru ræktaðir í jarðvegi en á Akri
eru nú framleidd 24 kíló á fm að
meðaltali. Þórður bendir þó á að
hefðbundnir bændur séu sífellt
fleiri að fara yfir í að rækta í stein-
ull, sem gefi allt upp í 30 kíló á fm.
Vistvænt ekki sama og lífrænt
Talið berst að vistvænni vottun á
landbúnaðarvörum en að sögn
Þórðar á sú vottun ekkert skylt við
lífræna ræktun. Hann segir mark-
mið vistvæns landbúnaðar að að-
greina sig frá verksmiðjubúskap,
t.a.m. megi varphænur ekki vera í
búrum o.s.frv., ýmisleg dýravernd-
unarsjónarmið séu í heiðri höfð en
að öðru leyti sé um hefðbundinn
landbúnað að ræða. Þróunin í yl-
ræktinni sé t.d. sú að það hafi meira
og meira verið farið að rækta í því
sem er kallað óvirkum ræktunar-
dýnum, þ.e. steinull, fljótandi upp-
lausn og þar fram eftir götum, til að
ná fullkominni stýringu á ræktun-
inni og auka þar með uppskeruna.
Þetta fellur jafnt undir vistvænt og
hvað annað, að sögn Þórðar. „En
fyrir mig sem neytanda set ég ekki
samasemmerki á milli steinullar-
ræktunar og vistvænnar ræktunar,"
segir hann. „Þegar talað er um mis-
muninn á vistvænu og lífrænu er
um að ræða eðlismun. Markmið líf-
ræna landbúnaðarins er að vinna
með frjósemi jarðvegsins og jarð-
vegurinn er megininntakið, að
byggja upp og viðhalda frjóseminni
í jarðvegnum sem við ræktum í.“
Þórður segir að í lífrænni ræktun sé
verið að hugsa til framtíðar, ekki
verið að hugsa um hámarksupp-
skeru eða hámarkshagkvæmni,
heldur sé meginmarkmiðið að
rækta í heilbrigðum jarðvegi og
með því rækta betri afurðir.
Náttúran ekki vandamál
Þórður samþykkir ekki að íslenskar
aðstæður standi í vegi fyrir lífrænni
ræktun umfram það sem gerist í
hefðbundnum landbúnaði. Vissu-
lega sé afurðamagnið minna í líf-
rænni ræktun en verðmunurinn
ætti að vega þar á móti. „Ef opin-
bera kerfið sér hag sinn í því að efla
lífræna ræktun, fjölga framleiðend-
um og auka afurðamagn, þá stendur
veðurfarið ekki í vegi fyrir því.“
Markaðssetningin erfið
Aðspurður um hvemig neytendur
hafi tekið vörunum þeirra segir
hann að það hafi verið þrautaganga