Morgunblaðið - 29.08.1999, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Pómur í Thulemálinu
Nyrup harmar
nauðungarflutn-
inga en biðst
ekki afsökunar
Danska stjórnin hyggst ekki áfrýja Thuledómnum,
segir Sigrún Davíðsdóttir, en Thulebúarnir hugsa
sinn gang og málið mun vísast hafa áhrif víða. Græn-
lenska landstjórnin er þegar farin að nýta sér málið til
að þrýsta á dönsku stjómina. Ragnar Axelsson
ljósmyndari heimsótti Thule-svæðið fyrr á þessu ári.
SKAÐABÆTUR upp á 1,2 milljónir
danskra króna og viðurkenning á
að um nauðungarflutninga hafi ver-
ið að ræða 1953 er það sem 63 íbúar
frá Thule á Grænlandi fengu með
dómi Eystri landsréttar á föstudaginn eftir að
hafa stefnt dönsku stjórninni.
Fyrstu viðbrögð Poul Nyrup Rasmussens
forsætisráðherra voru stuttaraleg og þrátt
fyrir pólitískan þrýsting um helgina hefur
hann ekki viljað bera fram afsökun til Thule-
búanna, heldur aðeins harmað hið liðna.
Grænlenska heimastjómin hefur áður látið í
veðri vaka að málið verði notað til að herja fé
út úr Dönum og Jonathan Motzfeldt, formað-
ur grænlensku heimastjórnarinnar, sagði eftir
dóminn að hann yrði notaður sem áminning.
Danska stjórnin hefur hafnað því að um
nauðungarflutninga hafi verið að ræða að
kröfu Bandaríkjamanna, heldur hafi flutning-
amir verið með samþykki íbúanna. í dómnum
var því slegið föstu að svo hafi ekki verið, en
skaðabótakröfur hópsins vom skornar mjög
niður.
Fjórir dagar til að flytja
Thulemálið má rekja til hernaðarfram-
kvæmda Bandaríkjamanna á 6. áratugnum er
kalda stríðið var að komast í algleyming. Mál-
ið hefur einnig snert mjög danska utanríkis-
stefnu, því það hefur þótt sýna að hún fól í sér
tvískinnung gagnvart umsvifum Bandaríkj-
anna á Grænlandi.
Hluti af umsvifum Bandaríkjamanna á
Grænlandi var bygging flugvallar við Thule
1953. Þá vora 105 grænlenskir veiðimenn og
fjölskyidur þeirra fyrir og þeir fluttu til nýrra
byggða 150 kílómetram norðar í maí það ár. I
heimildaþætti danska sjónvarpsins um málið
sagði kona í hópi Thulebúa að einn daginn
hefðu komið boð um að íbúarnir yrðu að flytja
byggð sína innan íjögurra daga, en að þeim
tíma liðnum yrðu heimili þeirra jöfnuð við
jörðu. Það er því tæplega hægt að segja að
mjúklega hafi verið farið að íbúunum, sem
lifðu á veiðum eins og flestir aðrir landar
þeirra.
Málið var höfðað fyrir hönd tæplega sex
hundrað þeirra, sem teljast til Thulebúanna,
en margir þeirra era látnir. Þeir sem nú fá
skaðabætur era 63 Thulebúar eða afkomend-
ur þeirra. Kröfurnar námu alls 156 milljónum
danskra króna, tæplega tveimur milljörðum
íslenskra króna, í skaðabætur. Bæði var tekið
tillit til glataðrar veiði á þessum tíma og
flutninganna sjálfra og áttu 25 milljónir að
vera til hópsins sameiginlega, en afgangurinn
bætur til einstaklinga.
Ríkislögmaðurinn danski hafnaði kröfunum
á þeim forsendum að ekki væri hægt að tala
um eignamám samfara flutningunum í maí
1953, því íbúarnir hefðu verið með í ráðum.
Eins hefði danska stjórnarskráin og um leið
ákvæði hennar um eignarrétt ekki tekið gildi
fyrr en með nýrri stjómarskrá 5. júní það ár.
Lögmenn Grænlendinganna vísuðu hins veg-
ar meðal annars til þess að danska stjómin
hafi hvað eftir annað fullyrt á vettvangi Sa-
meinuðu þjóðanna að öll dönsk borgararétt-
indi giltu einnig um Grænlendinga.
Niðurskornar skaðabætur
Með dómnum á föstudaginn var því slegið i
föstu að um nauðungarflutninga hafi verið að |f
ræða og fyrir þá skyldu koma bætur. Fjár- ‘
kröfum Thulebúa upp á samtals 156 milljónir
danskra króna var hafnað. Ekki var heldur
tekið tillit til þess að „Civildirektoratet"
danska hafði mælt með að hver íbúi fengi 250
þúsund danskar krónur í bætur. Þess í stað
var hópnum í heild dæmdar 500 þúsund
danskar krónur, 32 íbúar fá 25 þúsund krón-
ur, sem era til jafns við þokkaleg mánaðar-
laun í Danmörku og 31 fær 15 þúsund dansk- j
ar krónur. Þeir sem vora yngri en fjögurra |
ára þegar flutningarnir fóra fram fá ekki ||
skaðabætur.
Christian Harlang, lögmaður Thulebúanna,
fagnaði því að dómurinn staðfesti að um
nauðungarflutninga hafí verið að ræða, en var
hins vegar langt í frá sáttur við skaðabætum-
ar, sem væra alltof lágar. Hópurinn mun á
næstunni ákveða hvort hann áfrýjar dómnum
til að fá hærri skaðabætur, eða láti það sem
nú fékkst nægja. m
Dómurinn mun bergmála víða
Fyrstu viðbrögð Nyrups voru stuttaraleg *
fréttatilkynning, þar sem forsætisráðherra
sagðist ánægður með að nú hefði loksins
fengist dómur í málinu og að hann féllist á
niðurstöðurnar. Strax blossaði upp gagn-
rýni á Nyrup fyrir að taka ekki sterkar til
orða. Afsökun hefði verið betri eins og
Grænlendingar hafa farið fram á. Um helg-
ina sagði Nyrup svo að hann hefði aðeins
verið barn, þegar flutningarnir fóru fram, é
en hann harmaði að til þeirra hefði þurft að g
koma.
Harlang lögmaður er einn þeirra sem telja
að Nyrup ætti að biðjast afsökunar fyrir hönd
Dana. Orð Nyrups um að hann hefði sjálfur