Morgunblaðið - 29.08.1999, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1999 11
að markaðssetja þær en þær hafi
alltaf selst. Það var í fyrsta skipti í
sumar að þau komu vöru sinni inn í
stórmarkað, þegar Nýkaup fór að
selja grænmetið frá þeim. Áður
höfðu þau einungis selt grænmetið
undir lífrænum formerkjum í
heilsubúðum sem eru með mjög litla
umsetningu og í áskrift, beint til
neytandans. Þórður segir að hvar
sem þau hafi komist inn með afurðir
sínar hafi þær selst. „Hvort sem
sett eru 200 eða 4-500 kíló á viku
inn í Nýkaup, þá selst allt. Við vit-
um í raun ekki hvar mörkin liggja
því það hefur ekki reynt á það. Við
vitum í raun ekki hversu margir
neytendur þama úti myndu kaupa
þessar vörur ef þeir fengju tækifæri
til.“
Gengur vel hjá Móður Jörð
Eymundur Magnússon í Valla-
nesi á Fljótsdalshéraði og kona
hans Kristbjörg Kristmundsdóttir
hafa aldrei átt í erfiðleikum með að
markaðssetja sínar vörur. Þau byrj-
uðu búskap í Vallanesi 1979 og
héldu kýr en ræktuðu lífrænt græn-
meti til heimilisnota. Síðan sáu þau
að eftirspum var eftir lífrænum
matvælum og hófu framleiðslu á líf-
rænu grænmeti 1989 en hættu kúa-
haldinu. I Vallanesi rækta þau kart-
öflur, gulrætur, rófur og kál, sem og
kom til baksturs. Einnig framleiða
þau nuddolíur úr lífrænni olíu frá
Frakklandi sem þau bæta jurtum út
í, blágresi, birki og fleiri tegundum
sem vaxa á jörðinni, sem er 360
hektai'ar og öll lífrænt vottuð.
Kristbjörg, sem er jógakennari,
framleiðir blómadropa úr ýmsum
jurtum sem notaðir eru’ við lækn-
ingar á fínni sviðum líkamans. Að
auki hafa þau plantað 600 þúsund
trjáa nytjaskógi á jörðinni auk
myndarlegra skjólbelta sem mynda
umgjörð um ræktunarsvæðið. Allar
vörumar frá Vallanesi em seldar
undir vömmerkinu Móðir Jörð.
Betri afkoma
Eymundur var spurður að því
hvort þau hefðu fundið breytingu á
afkomunni eftir að þau hófu lífrænu
ræktunina. „Já, við höfum aukið
umsvifin. Kúabúið sem við voram
með var svo lítið að við emm í miklu
betri málum með reksturinn síðan.“
- Hafíð þið þá alltaf getað selt afurð-
irnar undir merkjum lífrænnar
framleiðslu?
„Já við höfum gert það frá upp-
hafi, í Heilsuhúsinu, Blómavaii,
Yggdrasli og Melabúðinni vestur í
bæ, sem er okkar stærsti söluaðili
og selur líka olíuna og komið, en
það er þó aðallega selt í heilsuversl-
unum, þar sem því er beint að
ákveðnum markhópi. Olíumar fást
einnig í flestum apótekum."
Verður að trria á aðferðimar
Eymundur hefur ekki trú á því að
hvetja menn til lífrænnar ræktunar
með styrkjum. „Maður er í raun
bara feginn að vera ekki partur af
gamla styrkjakerfinu þannig séð,“
segir Eymundur. „Auðvitað þarf að
einhverju leyti að koma til móts við
þessa ræktun til að örva menn til
þess að fara í hana, en ég vil alls
ekki að menn fari í lífræna ræktun
vegna einhverra styrkja eða stuðn-
ings, heldur þarf að vera ákveðin
hugsjón á bak við þetta til þess að
menn geri þetta rétt. Það þarf að
vera aðalhvatinn að menn hafi trú á
þessari ræktunaraðferð en ekki að
menn fái styrk fyrir. Það era réttu
forsendurnar."
- En eru afíeiðingarnar ekki góðar
hver sem hvatinn er?
„Ja, ef menn fara út í þetta til að
græða á því en hafa ekki endilega
trú á aðferðinni er hætta á að menn
fari að beita misjöfnum aðferðum.
Auðvitað er það í öllu en menn
þurfa að fara út í þetta af því þeir
hafa trú á því. Vegna þess að það er
þessi hugsjón, hvemig þú umgengst
Móður Jörð, sem er aðalinntakið í
lífrænni ræktun, ekki það hvort
maður fari eftir ákveðnum reglum
eða fái styrk. Menn era ekki komnir
nógu langt héma, menn tala um að
hefðbundinn íslenskur landbúnaður
sé næstum því lífrænn, en það er
ekkert til sem er næstum því líf-
rænt.“ Eymundi finnst það fráleit
hugmynd að mönnum takist að fá
undanþágu til þess að nota tilbúinn
áburð í lífrænni ræktun á íslandi og
leggur áherslu á að lífræn ræktun
tengist náttúravemd.
Góðar náttrirulegar aðstæður
- En eru náttúrulegar aðstæður á
íslandi ekki erfíðar fyrir lífræna
ræktun?
„Nei, þær era í raun mjög góðar.
Það era svo fáar plágur hér sem
menn era að berjast við úti, fyrir ut-
an það að loftmengun hér er svo lítil
að lífræn framleiðsla hér á landi er
allt önnur vara en lífrænt í Evrópu
þar sem allt er svo mengað vegna
þéttbýlisins. Við ættum að geta haft
sterka stöðu hér ef okkur tekst að
halda landinu hreinu af stóriðju og
getum skapað okkur þá ímynd að
hér höfum við hreinasta land í
heimi.“
Vaxtarmöguleikar í lífrænu
Úr Fljótsdalnum liggur leið suð-
ur í Mýrdal þar sem Bergur Elías-
son framleiðir lífræna mjólk sem
Mjólkurbú Flóamanna notar til að
framleiða lífrænu ab-mjólkina sem
neytendur þekkja eflaust úr versl-
unum. Bergur er tiltölulega nýbyrj-
aður í framleiðslu lífrænu mjólkur-
innar, en það var í fyrra sem hann
byrjaði. Samt era þrjú ár síðan und-
irbúningur framleiðslunnar hófst
þar sem tvö ár tekur að hreinsa
jarðveginn af tilbúnum áburði. Er
þá enginn tilbúinn áburður borinn á
þau tún sem ætlunin er að fáist Iíf-
rænt vottuð.
Þegar Bergur er inntur eftir
ástæðunni fyrir því að hann hóf líf-
ræna ræktun svarar hann því til að
hann hafi séð vaxtarmöguleika í
þessari tegund ræktunar og því
ákveðið að prófa.
Aðeins smári og
hrisdýraáburður
Bergur notar eingöngu náttúraleg-
an áburð á túnin eins og lög gera
ráð fyrir. Til að byrja með dreifði
hann miklu af fiskimjöli á þau en
það er afar næringarríkt. Síðan sáði
hann smára í túnin en smárinn
myndar köfnunarefni sem er gróðr-
inum nauðsynlegt. Eftir að smárinn
náði sér á strik hefur Bergur ekki
notað fiskimjölið heldur aðeins hús-
dýraáburð. Bergur hefur að mestu
verið sjálfum sér nógur með hús-
dýraáburð. Hann hefur lítillega
þurft að fá áburð annars staðar frá,
aðallega í fyrravor, vegna þess að
hann gat ekki geymt allt sem hann
þurfti hjá sér, en með nýju fjósi og
haughúsi ætti sá vandi að vera úr
sögunni.
Bergur er með blandaðan bú-
skap; auk mjólkurframleiðslunnar
ræktar hann kartöflur og gulrætur,
er með fáeinar kindur og einnig
geldneyti. „Öll mjólkin er lífræn og
um 15% af kartöflunum," segir
hann. „Gulrætumar og féð era al-
veg ólífræn. Eg hef verið að gæla
við að breyta geldneytabúskapnum,
Stjórnvöld hafa
einnig reynt að fá
íslenska lambakjöt
ið viðurkennt sem
lífrænt.
Ef opinbera kerfið
sér hag sinn í því
að efla lífræna
ræktun, fjölga
framleiðendum og
auka afurðamagn,
þá stendur veður-
farið ekki í vegi fyr-
ir því.
Þegar talað er um
mismuninn á vist-
vænu og lífrænu er
um að ræða eðlis-
mun. Markmið líf-
ræna landbúnaðar-
ins er að vinna með
frjósemi jarðvegs-
ins og jarðvegurinn
er megininntakið,
að byggja upp og
viðhalda frjósem-
inni í jarðveginum
sem við ræktum í.
og má segja að það sé hafið. Það
tekur dálítinn tíma og ég veit ekki
hvað úr því verður, það er spuming
hvað ég fæ fyrir kjötið. Það er nú
kannski það sem skiptir máli í því
hvað fáir hafa farið út í þetta að
verðmunurinn á lífrænu og ólífrænu
er of lftdlL“
Fólk tilbriið að borga meira
- Heldurðu að ástæðan sé sú að
neytendur séu ekki tilbúnir til að
borga hærra verð?
„Nei, mér heyrist nefnilega á
mörgum neytendum að þeir séu til-
búnir til að borga mun hærra verð,
þeir sem á annað borð era á þeirri
línu að borða þessar vörar, en samt
sem áður var farið af stað með
kannsld fulllítinn mun og það er erf-
iðara að hækka en lækka. Eg geri
ráð fyrir því að þessi munur freisti
manna ekki mjög mikið,“ en lífræna
mjólkin selst á um 30% hærra verði
en sú venjulega. Bergur segist hafa
haldið að sú þróun að íslenskir
bændur hæfu lífræna ræktun tæki
styttri tíma en hún hefur gert.
Þarf stærri trin
Hann var spurður að því hvernig
hann teldi aðstæður til lífrænnar
ræktunar vera íslandi. „Það fer eft-
ir því hvemig menn era í sveit sett-
ir, má segja. Ég held að víða hérna
á Suðurlandi sé það allt í lagi, ég
þekki nú minna til norðanlands, en
maður verður að hafa möguleika á
að stækka túnin sín. Það er alveg
ljóst, menn þurfa að hafa stærri tún
ef þeir era í þessu. Það er erfiðara
fyrir landlitla bændur að hefja líf-
ræna ræktun nema með því að
minnka aðeins bústofninn. Það er
mín reynsla."
-En hvernig hefur þetta gengið,
hvernig hafa neytendur tekið
þessu?
„Þetta selst alltaf upp, það situr
aldrei neitt eftir,“ segir Bergur sem
framleiðir 60 þúsund lítra á ári en
stefnir á að auka framleiðsluna með
tilkomu nýs haughúss og aðstöðu
fyrir kálfana, en þeir vora í fjósinu
áður.
Lífrænar ær
í sömu sveit og Bergur búa bræð-
umir Guðni og Grétar Einarssynir
sem era með blandaðan búskap í
Þórisholti. Auk þess að vera með
hefðbundinn kúabúskap, mjólkur-
og kjötframleiðslu, og gulrótarækt,
halda þeir 170 ær á lífrænt ræktuð-
um fóðram og fær því kindakjötið
frá þeim lífræna vottun. Aðspurður
segir Guðni þá bræður hafa byrjað
að laga sig að lífræna búskapnum
1995. Þeir tóku á leigu jörð sem
losnaði í næsta nágrenni og nýta
hana eingöngu undir lífræna bú-
skapinn. Tilbúinn áburður hefur
ekki verið borinn á þau tún síðan
1994, þannig að þau hafa öll fengið
lifræna vottun.
Guðni var spurður hvemig
sprettan í lífrænu túnunum væri.
„Hún er að koma til, er bara þokka-
leg. Hún var mjög léleg fyrstu þrjú
til fjögur árin en bæði núna í ár og í
fyrra var mjög góð spretta."
- Þannig að það tekur nokkur ár
fyrirjörðina aðjafna sig?
„Já, það gerir það. Við beram ein-
göngu lífrænan áburð, þ.e. skít, á
þetta. Fyrst báram við fiskimjöl og
þaramjöl á en síðan hættum við því
og notum nú eingöngu skít.“
- Sáið þið kannski smára í túnin?
„Jú, við höfum aðeins prófað það,
en það er mjög mikill náttúralegur
smári í túnunum sem kemur upp
þegar hætt er að bera tilbúinn
áburð á þau.“
Lífrænt eini
ritflutningsmöguleikinn
Guðni er þeirrar skoðunar að frá-
leitt sé að gera sér vonir um að
venjulegt islenskt lambakjöt fái líf-
ræna vottun. Engir staðlar séu til
Morgunblaðið/Halldór
Lífrænar landbúnaðarafurðir hafa hingað til aðallega fengist í heiisuverslunum en eru nú að
verða algengari á hinum almenna matvörumarkaði.
erlendis um „vistvænar afurðir" og
þegar kjötið sé flutt út hafi slíkt
ekkert að segja. Að gera sér vonir
um að kjötið fái lífræna vottun í
Evrópu séu draumórar. Hins vegar
haldi hann að eini raunhæfi mögu-
leikinn á útflutningi landbúnaðar-
vara sé í lífrænum afurðum.
- Eru náttúrulegar aðstæður fjand-
samlegar lífrænum búskap hér á
landi að þínu mati?
„Nei nei, þær era það ekki. Það
sýnir sig að þar sem menn reyna
þetta er það alveg mögulegt. Hins
vegar þarf að koma dálítið meiri
reynsla á lífrænan búskap til að
hægt sé að fara að stunda hann
markvisst."
Guðni og Grétar vora með sauðfé
áður en þeir hófu lífræna búskapinn
og hafa náð að halda svipaðri af-
komu og áður. „Já, já, það er ekkert
minni frjósemi eða minni fallþungi,
það er ekkert vandamál."
- Og fáið þið ekki hærra verð fyrir
afurðina?
„Jú, við höfum fengið 15%, það er
svo sem ekki nóg, en við geram
okkur vonir um að fá kannski upp
undir 20% núna, því kjötið verður
allt flutt út til Danmerkur. Það er
mikil spurn erlendis eftir lífrænum
vöram, þannig að ég reikna með að
Sláturfélagið flytji megnið af þessu
út.“
- Hafíð þið góða reynslu af lífrænu
ræktuninni?
„Já já, eftir þvi sem líður lengra
frá byrjuninni höfum við ágæta
reynslu af þessu.“
- Byrjunin hefur verið erfíð?
„Já hún var mjög erfið.“ Guðni
telur vanta opinbera stefnu í þess-
um málum og að menn séu styrktir
til að fara út í þetta eins og gert sé í
löndunum allt í kringum okkur, þar
séu veittir veralegir aðlögunar-
styrkir til að gera mönnum kleift að
breyta sínum búskap. „Ef mönnum
er einhver alvara með þessu þarf
slík staða að koma til.“
Enginn áhugi
Ekki hafa allir bændur sem hafa
byrjað í lífrænni ræktun fundið fyr-
ir miklum áhuga á þeim búskapar-
háttum. Norður í Arnameshreppi, á
bænum Arnarnesi, var Jósavin Ára-
son með framleiðslu á lífrænni
mjólk um þriggja ára skeið en er
hættur henni nú. Hann hefur snúið
sér að vélaútgerð en verður jafn-
framt næstu tvö árin með kjötfram-
leiðslu, og segir hann að það verði
lífræn framleiðsla því hann beri
ekki tilbúinn áburð á túnin frekar
en hann hafi gert.
Jósavin segir túnin hafa verið bú-
in að taka vel við sér, gróður farinn
að breytast í þeim og smáraræktin
mikil. Heilsufar gripanna hafi líka
verið einstaklega gott en hann og
kona hans, Eygló Jóhannesdóttir,
hafa ekki gefið lyf sl. fimm ár held-
ur notað reikiheilun gegn kvillum
og sem forvöm. Hann segir að af-
urðirnar hans hafi ekki verið seldar
sem lífrænar og hann hafi ekki
fengið hærra verð fyrir þær, vegna
áhugaleysis manna í mjólkursam-
laginu og sláturhúsinu. Finnst hon-
um það einkennilegt þar sem þeir
fyrir sunnan, Kristján á Neðra-
Hálsi og Bergur í Vestri-Pétursey,
hafi fengið hærra verð fyrir sínar
afurðir.
Hann segir afstöðuna í landbún-
aðarkerfinu ekki nógu góða gagn-
vart lífrænu ræktuninni, hann hafi
ekki hitt frammámann í bændastétt
eða ráðunaut sem sé hlynntur henni
nema Ólaf Dýrmundsson, sem er
ráðunautur lífrænna ræktenda, og
spyr hvort þetta sé ekki dálítið
furðulegt, það sé nú t.d. yfirlýst
stefna hjá ESB að auka veg líf-
rænnar ræktunar.
Óviss árangur
Hvemig til tekst við markaðs-
setningu íslenskra landbúnaðaraf-
urða erlendis undir merkjun vist-
vænnar eða lífrænnar vottunar á
eftir að koma í Ijós. Ljóst er að
skiptar skoðanir era um tilraunir í
þá vera og að lífrænum bændum
finnst að hefðbundna landbúnaðar-
kerfið sé að reyna, með litlum til-
kostnaði, að smeygja sér bakdyra-
megin inn á markað sem þeir hafa
byggt upp með æmu erfiði og ná-
kvæmri eftirfylgni við reglur líf-
rænnar ræktunar.