Morgunblaðið - 07.10.1999, Blaðsíða 46

MORGUNBLAÐIÐ
^46 FIMMTUDAGUR 7. OKTÓBER 1999
UMRÆÐAN
Byggðaröskun er líka
vandi höfuðborgarsvæðis
FLUTNINGUR fólks af lands-
byggðinni á Stór-Reykjavíkur-
svæðið hefur skiljanlega verið mik-
ið í umræðunni síðustu misserin, en
tölur sýna að í lok þessa áratugar
hafa fólksflutningarnir „suður“
tekið enn einn kippinn og fátt bend-
ir til breytinga á næstu árum. Ekki
* ætla ég hér að taka þátt í þeirri um-
ræðu hver sé ástæða búsetu-
röskunarinnar, en ætla samt að
fylla þann ílokk manna sem telja
hana óæskilega fyrir samfélagið í
heild. Eg velti því hins vegar mjög
fyrir mér hvort höfuðborgarsvæðið
sé þannig í stakk búið að stækka
mun örar en meðalfólksfjölgun seg-
ir til um á hverjum tíma?
I störfum mínum að sveitar-
stjómarmálum hefur það ekki farið
fram hjá mér að afar dýrt er að
byggja upp ný íbúðahverfi frá
granni með allri þeirri þjónustu
sem þar þarf að vera. Þar má telja:
grannskóla, leikskóla, íþróttahús,
íþróttavelli, sundlaug, tónlistar-
"r skóla, félagsmiðstöð, menningar-
hús, bókasafn og sitthvað fleira. Og
að auki þarf að ganga frá opnum
svæðum, gera leikvelli, leggja
gangstíga og aðra útivistarstíga
sem tengir nýja hverfíð við eldri
byggð. Sumt af þessari þjónustu
getur vissulega samnýst með ná-
grannahverfunum, þannig getur
tónlistarskóli nýst 10.000-20.000
manna byggð sé rétt á málum hald-
ið. Þessu til viðbótar verður ríkis-
valdið að kosta stofnbrautir í ört
stækkandi borgarsamfélagi, einnig
GÓLFEFNABÚÐIN
Mikið úrval
fallegra flísa
Borgartún 33 • RVK
Laufásgata 9 • AK
að byggja heilsu-
gæslu, öldrunarstofn-
anir og greiða stærst-
an hlut byggingar-
kostnaðar nýrra fram-
haldsskóla.
1.400 nýjar
íbúðir árlega
En hvað skyldu
sveitarfélögin ráða við
öra fjölgun íbúa? Stef-
án Ingólfsson segir í
grein sinni „Hversu
margar íbúðir þarf að
byggja“ í Fasteigna-
blaðinu fyrr á þessu
ári að þörfin fyrir nýtt
húsnæði eigi sér þrjár
rætur. í fyrsta lagi vegna fólks-
fjölgunar innan svæðisins (fæddir
umfram látna). í öðra lagi vegna
þeirrar þróunar að íbúum í hverri
íbúð fer fækkandi, og í þriðja lagi
þarf að byggja vegna nýrra íbúa
annars staðar frá, jafnt úr öðrum
byggðarlögum sem og erlendis frá.
Hann telur að reisa þurfi eða end-
urbyggja 1.400 nýjar íbúðir árlega
á höfuðborgarsvæðinu. Þar fjölgaði
um 3.599 íbúa á síðasta ári. Af þeim
var samkvæmt tölum Hagstofunn-
ar 2.181 nýr aðfluttur íbúi af lands-
byggðinni. Tölur á þessu ári benda
til þess að þessi miklu búferlaflutn-
ingar haldi áfram. Því er þannig
háttað hjá sveitarfélögum að bróð-
urparti skatttekna þeirra er varið í
rekstur, en afgangnum í fram-
kvæmdir og/eða niðurgreiðslu lána.
Samanlögð niðurstaða ársreikn-
inga sveitarfélaganna sjö á höfuð-
borgarsvæðinu fyrir árið 1997 sýna
að 80% skattteknanna fóru í rekst-
ur og vexti og það sem eftir var tO
framkvæmda, hugsan-
lega einnig til niður-
greiðslu skulda. Sam-
anlagðar
heildarskuldir sveitar-
félaganna á höfuð-
borgarsvæðinu námu í
árslok 1997 yfir 26
milljörðum króna á þá-
virði. Hafa þær vaxið
nær jafnt og þétt allan
þennan áratug og vaxa
enn. Þessi skuldaklafi
er vitanlega mikið
áhyggjuefni og bindur
hendur sveitarfélag-
anna í fyrirsjáanlegri
framtíð, því sífellt
minna verður afgangs
til nýrra framkvæmda að því gefnu
að skatttekjur aukist ekki.
Lítið svigrúm
til stækkunar
Fólksflutningarnir á suðvestur-
hornið kalla vitanlega á mun meiri
uppbyggingu íbúðahverfa en ann-
ars þyrfti að vera. Það er vitað að
skatttekjur nýrra íbúa eiga í heild-
ina að duga fyrir rekstri þeiraar
viðbótarþjónustu sem af fjölgun-
inni hlýst. En fjárfrekur stofn-
kostnaður og uppbygging mann-
virkja leggst með sama þunga á
nýju íbúana og hina þá sem fyrir
era í viðkomandi sveitarfélagi. Eða
m.ö.o. ör uppbygging dregur stór-
lega úr möguleikum á að auka þjón-
ustu eða fjölga verkefnum viðkom-
andi sveitarfélags. Á mannamáli
getur þetta þýtt að bíða verður enn
um sinn með einsetningu skólans,
lagningu útivistarstíga, viðhald
gatna o.s.frv.
Eg vil leyfa mér að halda fram
Byggðamál
Við á Stór-Reykjavík-
ursvæðinu verðum
að gera okkur grein
fyrir því að kostnaður
við byggðaröskunina,
segir Einar Svein-
björnsson, leggst ekki
síður á íbúa höfuðborg-
arsvæðisins en aðra
landsmenn.
þeirri skoðun að sveitarfélögin hér
á höfuðborgarsvæðinu hafi ekki
bolmagn, öðruvísi en með skatta-
hækkunum eða með enn frekari
skuldsetningu, til að standa fyrir
þeirri miklu uppbyggingu sem
nauðsynleg er samfara viðlíka
fólksfjölgun og verið hefur. Sam-
kvæmt áliti ráðgjafa sem nú vinna
að tillögum um svæðisskipulag fyr-
ir höfuðborgarsvæðið er því spáð
að til ársins 2020 þurfi að finna
landrými fyrir 22.000 íbuðir fyrir
um 47.000 nýja íbúa. í þessum
sömu spám er gert ráð fyrir að ár-
leg fjölgun nemi um 2.800 íbúum
sem að veralegu leyti verði til kom-
in vegna ílutnings frá landsbyggð-
inni til höfuðborgarsvæðisins.
Þrátt fyrir að sveitarfélögin á
Stór-Reykjavíkursvæðinu sýnast
hvergi bangin við að taka að sér
þetta verkefni uppbyggingar og út-
víkkunar heyrir maður sífellt fleiri
Athyglisbrestur
með ofvirkni
Einar
Sveinbjörnsson
Sturtuklefar
Vandaðir sturtuklefar frá Ifö og Megins
úr plasti og öryggisgleri, rúnaðir og
hornlaga. Horn og framhurðir, einnig
heilir klefar.
74 - 80 - Hornlaga
77 - 80 - Rúnaðir
87 - 90 - Rúnaðir
86 - 92 - Hornlaga
TEHGIehf.
Smiðjuvegi 11 • 200 Kópavogur
Sfmi: 564 1088 • Fax: 564 1089
Fást í byggingavöruverslunum um land allt
GEÐRÆNIR erfiðleikar barna
og unglinga og þjónusta við fjöl-
skyldur þessara einstaklinga hafa
verið til umræðu, m.a.
hjá heilbrigðisyfir-
völdum. Það vefst
stundum jafnt fyrir
fagfólki sem veitir
þjónustuna sem aðst-
andendum hvað er
„geðrænt", „líkam-
legt“ eða „félagslegt"
við uppkomu eða með-
ferð þessara vanda-
mála. Margir skilja
sem svo að ef ekki
fínnst mælanlegt lík-
amlegt frávik hjá
veiku fólki þá hljóti
vandamálið að vera
. „sál-“ eða „geðrænt".
Rannsóknir sérstak-
lega á síðustu árum
Ólafur Ó.
Guðmtundsson
hafa hinsvegar fundið ýmis mælan-
leg líffræðileg frávik hjá þeim sem
veikjast t.d. af þunglyndi eða
kvíða. Sem dæmi um áhrif um-
hverfis á líffræðilega starfsemi má
nefna að viðvarandi truflun á
tengslum ungbarns við aðalumönn-
unaraðila (móður) getur valdið
mælanlegum breytingum á heila-
og hormónastarfsemi barnsins og
komið fram sem tilfinninga- og
hegðunarerfiðleikar. Um leið er
nauðsynlegt að gera sér grein fyrir
að tilfinningalegir þættir hafa áhrif
á gang allra sjúkdóma og geta
stundum skýrt mismun á meðferð-
arsvöran milli einstaklinga með
sama sjúkdóm.
Möguleikar barna á að hafa
stjórn á hegðun sinni, halda athygli
og sýna þolinmæði, sérstaklega við
krefjandi aðstæður s.s. í skóla, era
mismiklir og ráðast að sjálfsögðu
fyrst og fremst af þroskastigi
barnsins. Sum börn hafa af öðram
ástæðum skerta hæfni
á þessu sviði og sýna
frávik í heilastarfsemi
sem ekki skýrast af
almenna þroskanum.
Ýmsir þættir geta
haft áhrif á þessa
hæfni, þættir í um-
hverfinu eins og reyk-
ingar á meðgöngu og
margir fleiri en erfðir
virðast skipta megin-
máli. Þegar þessi frá-
vik era það mikil að
þau valdi barninu
verulegri vanlíðan eða
hindri það í að ná
nauðsynlegum náms-
og félagsþroska getur
gi-einingin orðið at-
hyglisbrestur með ofvirkni oft kall-
að eingöngu „ofvirkni“. Ómeð-
höndluð ofvirkni eykur líkur á
öðram hegðunarerfiðleikum, sér-
staklega andfélagslegri hegðun og
í kjölfarið vímuefnamisnotkun. Of-
virkni flokkast meðal geð- og hegð-
unarraskana í því alþjóðlega sjúk-
dómsflokkunarkerfi sem íslenska
heilbrigðiskerfið byggir á, en það
gera einnig þroskaraskanir svo
sem einhverfa. Einkennamyndin
kemur fyrst og fremst fram á
hegðunar- og tilfinningasviðinu og
fagfólk menntað í að fást við rask-
anir á því sviði veitir þá sérhæfðu
þjónustu sem oft er nauðsynleg þó
ýmsir aðrir aðilar, sérhæfðir á öðr-
um sviðum heilbrigðiskerfisins svo
sem heilsugæslan, félagslega þjón-
ustan og menntakerfið, komi einn-
ig að meðferð og stuðningi.
Ofvirkni
Málið snýst um
pólitíska forgangsröðun,
segir Ólafur Ó.
Guðmundsson, þar
sem framtíð barna
okkar er, því miður,
ekki hátt skrifuð.
Á morgun mun heilbrigðisráð-
herra setja 5. norrænu ráðstefn-
una um athyglisbrest með ofvirkni.
Ráðstefnuna sækir fagfólk frá öll-
um Norðurlöndunum sem og for-
ystufólk aðstandenda þessara
barna og unglinga. Þar verða m.a.
kynntar niðurstöður rannsókna á
hópi ofvirkra barna sem fram hafa
farið á Barna- og unglingageðdeild
Landspítalans (BUGL). Á BUGL
hefur um árabil verið starfrækt
eftirsótt þjónusta fyrir ofvirk börn
og fjölskyldur þeirra. Þessi þjón-
usta hefur vakið athygli og sér-
hæfðir starfsmenn ofvirkniteymis-
ins verið fengnir til að kynna
starfið t.d. í Danmörku og á
Álandseyjum þar sem verið er að
byggja upp samskonar þjónustu.
Langur biðlisti hefur háð starf-
seminni og gert það að verkum að
vandamálin geta orðið illviðráðan-
legri en annars hefði orðið.
Það er öllum ljóst sem kynna sér
stöðu geðheilbrigðisþjónustunnar
við börn og unglinga hér á landi að
uppbygging hennar hefur orðið út-
undan og spila þar eflaust margar
raddir sveitarstjórnarmanna sem
segja að skynsamlegast sé að
stefna að hóflegri stækkun, þar
sem hægt verði að byggja upp
þjónustu án þess að rekstur við-
komandi sveitarfélags fari úr
skorðum. Borgarstjóri Reykjavík-
ur viðraði m.a. þessa skoðun í
blaðaviðtali nýlega. En hver vill þá
taka við straumi fólks utan af landi
og kosta uppbyggingu nýrrar þjón-
ustu við það? I endanlegri gerð
svæðisskipulagsins reynir á það
hvort sveitarfélögin sjö á höfuð-
borgarsvæðinu séu reiðubúin að
axla sameiginlega ábyrgð á þeirri
miklu fjölgun íbúa sem spáð er
næstu tvo áratugina eða hvort ein-
hver þeirra ætli sér að skorast úr
leik og sleppa þannig við kostnað
mikillar uppbyggingar.
Hver borgar brúsann?
Það er dýrt að skilja húsnæði eft-
ir ónotað í sveitarfélögum þar sem
grunngerð allrar þjónustu er til
staðar og fyrir vikið verður hún
óhagkvæmari fyrir þá sem eftir
verða. Það er ekki síður dýrt að
byggja upp sams konar þjónustu á
höfuðborgarsvæðinu. Þann kostnað
greiða Reykvíkingar, Garðbæingar
og Kópavogsbúar með hærri gjöld-
um í fyllingu tímans, ásamt ríkinu
sem leggja þarf á hærri skatta en
ella m.a. vegna nýrra umferðaræða
hér á suðvesturhorninu.
Á ársfundi Sambands sveitarfé-
laga á höfuðborgarsvæðinu (SSH),
sem haldinn er nú um helgina, á að
ræða ýtarlega hugmyndir að svæð-
isskipulagi fyrir höfuðborgarsvæð-
ið í heild sinni. Við á Stór-Reykja-
víkursvæðinu verðum að gera
okkur grein fyrir því að kostnaður
við byggðaröskunina leggst ekki
síður á íbúa höfuðborgarsvæðisins
en aðra landsmenn. Því era hér
komin enn frekari rök fyrir því að
heppilegast sé að stuðla að jafn-
vægi í byggð landsins sé þess nokk-
ur kostur.
Höfundur er bæjnrfulltníi
Framsóknarflokks í Garðabæ.
ástæður inn í. Á einu ári hafa fjór-
ar skýrslur heilbrigðisyfirvalda lit-
ið dagsins ljós sem komast að sam-
dóma niðurstöðu hvað þessa
þjónustu varðar. I skýrslu um
stefnumótun í málefnum geðsjúkra
segir: „[Sjamstaða er um það inn-
an hópsins að sérstaka áherslu
beri að leggja á málefni bama og
unglinga sem eiga við geðsjúk-
dóma að stríða." í niðurstöðu
nefndar um forgangsröðun segir:
„[Gjeðheilbrigðisþjónustu við börn
þarf að efla, innan sem utan stofn-
ana, svo hún nái til fleiri barna en
nú er unnt að sinna.“ I drögum að
heilbrigðisáætlun til ársins 2005 er
sett sem markmið að „geðheil-
brigðisþjónustan nái árlega til 2%
barna og unglinga á aldrinum 0-18
ára.“ Loks í nýútkominni skýrslu
nefndar um stefnumótun í málefn-
um langveikra barna segir:
„[Njefndin telur að úrbætur í mál-
efnum geðsjúkra barna eigi að
hafa forgang í heilbrigðiskerfinu á
næstunni."
I fjárlagafrumvarpinu fyrir árið
2000 er lagt til að 15 milljónum
króna verði varið til að fjölga sér-
hæfðu starfsfólki á BUGL. Hér er
um góðan ásetning að ræða en
enga viðbót því hallinn á núverandi
rekstri er a.m.k. 15 milljónir. Ég
tel að framkvæmdagleði okkar ís-
lendinga að undanfömu, hvar sem
litið er, sýni að fjármagnsskortur
eigi ekki að þurfa að hindra nauð-
synlega uppbyggingu geðheil-
brigðisþjónustu við börn og ungl-
inga, heldur snýst málið um
pólitíska forgangsröðun þar sem
framtíð barna okkar er, því miður,
ekki hátt skrifuð. Við vonum að hin
metnaðarfulla ráðstefna sem
BUGL og foreldrafélag misþroska
barna standa nú að verði heilbrigð-
isyfirvöldum enn ein hvatningin til
framkvæmda á þessu sviði og þau
sýni þar með sinn góða vilja í
verki.
Höfutidur er yfirlæknir Barna- og
unglingageðdeildar Landspftalans
(BUGL).