Morgunblaðið - 29.10.1999, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 29. OKTÓBER 1999 43
UMRÆÐAN
Framtíðartæknin
o g sagan
„NÝJUNG í tónlist-
argútgáfu“ var fyrir-
sögn á umfjöllun frá
útgáfuteiti er íslensk
hljómsveit gaf út lag á
tölvutæku formi sem
fáanlegt var á vefsíðu
Morgunblaðsins fyrir
skömmu. Þessi um-
fjöllun varð kveikja
neðangreindra hug-
leiðinga. Sérstaka at-
hygli mína vöktu til-
vitnanir í Ingibjörgu
Sóli-únu Gísladóttur
og Magnús Kjartans-
son. Borgarstjóri seg-
ir, „... þessa nýju hhð
á mjög merkilegri
tækni sem á eftir að hjálpa gras-
rótarhljómsveitum að koma sér á
framfæri án milliliða og gefa fólki
beinni aðgang að tónlist en verið
hefur hingað til.“ Og formaður Fé-
lags tónskálda og textahöfunda
segir: „... og þannig kjörið tækifæri
fyrir listamenn að koma sér að, því
milliliðavélin er stór, þung og fjár-
þurfi.“
Það er allt gott um það að segja
að tónlistar- og fjölmiðlaiðnaður-
inn sameinist í því að markaðssetja
tónlist með tækni framtíðarinnar.
Og ekki nokkur spuming um að
þeir möguleikar sem Netið býður
upp á í flutningi tónlistar munu
hafa viðvarandi áhrif á útgáfu tón-
listar og aðgengi fólks að henni.
Mikil umræða á sér stað í hinum al-
þjóðlega tónlistarheimi um hver
þessi þróun eigi eftir að verða.
Eins og dæmin sanna er vanda-
samt að spá og sér-
staklega um framtíð-
ina. Tækninýjungar
eru samt engin nýj-
ung. Reynslan hefur
kennt okkur að þeir
sem treglega læra af
fortíðinni missa af
framtíðinni þegar hún
loksins sýnir sig.
Milliliðurinn er
augljóslega útgef-
andinn. Stundum
heyrast kenningar
þess eðlis að útgef-
endur standi í vegi
fyrir því að tónlistar-
fólk geti komið verk-
um á framfæri. Einn-
ig, að íslenskir útgefendur stundi
fjárplógsstarfssemi á íslensku
tónlistarfólki. Hin nýja tækni er
þannig boðberi nýrra tíma. Fing-
urinn á „delete" og sambandið við
kúnnann er milliliðalaust! Líkleg-
ast finnst mér að ofangreindar til-
vitnanir endurspegli þær umræður
og þá stemmningu sem ríkti í teit-
inu þegar það reis sem hæst. Þann-
ig hafí hrifnæmi augnabliksins bor-
ið veislugesti ofurliði um stund.
Lítum aðeins til baka, ef það má
verða til þess að búa okkur undir
framtíðina. Það eru þrír faghópar
sem standa að þeim réttindum sem
tengjast tónlistarútgáfu. Fyrst
skal telja flytjendur og útgefendur,
sem gera samning sín á milli um að
lög eða tónverk séu tekinn upp og
gefin út. Þessir aðilar eru spyrtir
saman í framkvæmd og lagasetn-
ingu. Þá skal telja tónlistarhöf-
Fagsvið
Þróunin á þessari öld
sýnir að höfundar, flytj-
endur og útgefendur
þurfa hver á öðrum að
halda. Steinar Berg
ísleifsson hvetur þá til
að standa saman.
unda. Erlendis gera þeir oftast
samninga við forleggjara til þess
að fara með höfundarrétt sinn. Þó
hefur þetta fyrirkomulag ekki tíðk-
ast nema í litlum mæli hér á landi,
og eru forleggjarar því úr þessari
sögu. Réttur höfunda er nefndur
höfundarréttur. Höfundarréttur-
inn er eldri og hefur verið sterkari
en réttur flytjenda og útgefenda.
Þróunin hefur verið í þá átt að hinn
svokallaði grenndarréttur, réttur
flytjenda og útgefenda, hefur
styrkt sig í sessi á undanförnum
árum. I stuttu máli viðurkennir
reynslan, íslensk og alþjóðleg lög
að hér sé um þrjú mikilvæg aðskil-
in fagsvið að ræða þar sem allir að-
ilarnir eigi sambærileg réttindi
tengd útgáfu tónlistar.
Þess vegna hlýtur það að vera
mikilvægt að þessir aðilar vinni vel
saman til þess að tryggja að áunnin
réttindi vaxi og dafni. Ósamstaða
leiðir til hættu á að þau verði fyrir
borð borin, t.d. vegna möguleika
Steinar Berg
ísleifsson
nýrrar tækni. Tæknin verður ekki
stöðvuð og aðilar verða að læra að
nýta sér hana. Nefndur réttur
snýst um margvíslega þætti og þá
ekki síst að rétthafarnir fái tekjur
fyrir verk sín. Fólk er því ekki eins
meðvitað um eignarrétt huglægra
réttinda og ef t.d. um efnislega
eign væri að ræða. Engum dettur í
hug að það þjóni hagsmunum fag-
hópanna eða almennings að rétt-
indin séu almennt ókeypis. Slíkt
myndi ekki einungis kippa fótum
undan faglegri tónlistar- og
útgáfustarfsemi heldur og leiða til
þess að sú tónlist sem almenningur
hefði aðgang að yrði fyrst og
fremst áhugamál nágrannans í net-
væddum heimi. Oftar en ekki er
það hárfín lína sem skilur að frí-
stundagaman og þess sem (á hátíð-
arstundum) er nefnt grasrótartón-
ist.
Hitt er svo annað mál að auð-
vitað er öllum frjálst að verða
hvort heldur eða allt í senn höfund-
ur, flytjandi eða útgefandi tónlist-
ar. Einstaklingar hafa einfaldlega
frjálst val í þessum efnum sem svo
mörgum öðrum. Hér gildir hið
sama og þegar borgarstjóri ákveð-
ur að syngja inn á plötu eða for-
maður Félags tónskálda og texta-
höfunda að taka þátt í pólitík.
Auðvitað er eins með útgáfu á tón-
list, tónsmíðar, tónlistarflutning og
pólitíkina. Það er hægt að gera
verkið vel og einnig illa. Hver er
því kominn til með að segja að tón-
listarmaðurinn sé besti pólíkusinn,
að pólitíkusinn sé besti söngvarinn
eða að höfundur sé besti útgefa-
ndinn. Reyndar sýna dæmin ann-
að. Öllum er ekki allt gefið, þannig
að fólk leitar eftir því sem það telur
sig gera best. Einmitt þess vegna
hefur sú verkaskipting orðið sem
nú ríkir við útgáfu tónlistarefnis.
Sú staðreynd blasir nefnilega við
að yfirgnæfandi meirihluti tónlist-
arfólks kýs samstarf við útgefend-
ur. Þess vegna er því sem næst öll
tónlist gefin út af fagútgefendum
en aðeins örsmár hluti er gefinn út
af einstaklingum. Hér á landi hefur
það verið nokkur lenska að setja
útgefendur í sama flokk og danskir,
einokunarkaupmenn voru í áður
fyrr. Illmæli um útgefendur eiga
oftast góðan aðgang að fjölmiðlum.
Aftur á móti hefur áhugi þeirra
verið takmarkaður þegar kemur að
því að sinna faglegum þáttum út-
gáfustarfseminnar.
Milliliðir hafa löngum einungis
haft neikvæða merkingu í umfjöll-
un fólks og fjölmiðla á Islandi og
taldir vera til óþurftar. Ef útgef-
endur eru milliliðir samkvæmt
skilgreiningu höfunda, eru tónlist-
arflytjendur þá ekki á sama hátt
einungis milliliðir til þess að koma •
tónsmíðum höfunda á framfæri við
■almenning? Slík hugsun er stein-
runnið afturhvarf til síðustu aldar
og á ekkert skylt við nútímann og
enn síður þá gríðarlegu möguleika
og tækni sem ný öld ber í skauti
sér. Hin nýja tækni ætti að vera til
hagsbóta fyrir höfunda, flytjendur
og útgefendur íslenskrar tónlistar
á öllum sviðum. Erfitt er að sjá
annað en að þáttur útgefenda eigi
eftir að standa í blóma með tilkomu
hennar. Meira framboð kallar á
nánari samvinnu, aukið gæðaeftir-
lit, öflugri markaðssetningu og
dreifingu. Einnig aukna þekkingu
og eftirfylgni réttinda og hraðari
skilagreinar uppgjöra til rétthafa, _
svo fátt eitt sé nefnt. Eg vil því
hvetja höfunda, flytjendur og út-
gefendur til að standa saman á
þeim tímamótum sem nú eru að
renna upp. Þróunin á þessari öld
sýnir að þeir þurfa hver á öðrum að
halda og svo mun einnig verða um
fyrirsjáanlega framtíð.
Greinarhöfundur hefur starfað
við útgáfu íslenskrar tónlistar
{ aldarfjórðung.
Lífsleikni
og skógrækt
AÐ MINNSTA
kosti tveir framhalds-
skólar hófu í haust
kennslu í hinni nýju
námsgrein lífsleikni
samkvæmt nýrri nám-
skrá framhaldsskóla-
stigsins. Þessir skólar
eru Borgarholtsskóli í
Grafarvogi, sem hefur
nú sitt fjórða skólaár,
og Fjölbrautaskólinn í
Garðabæ.
Meðal verkefna lífs-
leikninnar í Borgar-
holtsskóla var að nýn-
emar skólans gengu til
liðs við landgræðslu-
samtökin Gróður fyrir
fólk í landnámi Ingólfs, sem er aðili
að verkefninu Skil 21, en að því
standa 10-20 fyrirtæki og stofnanir.
Samstarfsverkefnið Skil 21 snýst
um að fylgja einfoldum staðli við að
flokka lífrænan úrgang og framleiða
úr honum svonefnda moltu sem er
áburðarmildð jarðefni til upp-
græðslu og ræktunar. Það er Sorpa
sem sér síðan um að framleiða molt-
una með jarðgerðaraðferðum. Upp-
græðslu- og ræktunarverkefninu er
svo stýrt af Gróðri fyrir fólk í land-
námi Ingólfs og verkfræðistofunni
Línuhönnun hf. í samráði við
Reykjavík - menningarborg Evrópu
árið 2000.
Það svæði sem nú nýtur land-
græðsluátaks era Hamrahlíðarlönd
í Úlfarsfelli á mörkum Reykjavíkm-
og Mosfellsbæjar. Segja má að það
sé nokkuð dæmigert svæði fyrir
aldalanga hnignun landgæða á Suð-
vesturlandi þar sem landrofsöflin
hafa að lokum gengið í lið með
áníðslu mannsins og bústangi hans.
En nú skal bættur skaðinn og vöm
snúið í sókn og þess vegna var tilval-
ið að beina afli hugar og handar
hinnar nýju aldamótakynslóðar að
því að klæða landið aftur þeim skógi
sem hefur verið á und-
anhaldi um aldir. Þetta
verk fellur vel að þeim
markmiðum sem lífs-
leiknin snýst um og
þau gildi sem þai’ er
lögð áhersla á. Unga
fólkið fékk nokkra
fræðslu um hvemig
standa skuli að verki
við gróðursetningu
trjáplantna og hvers
vegna nákvæmni og
þekking er nauðsynleg
við þetta verk sem önn-
ur. Það er ábyrgðar-
starf að gróðursetja
ungar plöntur sem eins
og annað ungviði þarf
að nesta vel til að dugi því í harðri
lífsbaráttu. Ekkert starf er jafn aug-
ljóslega unnið fyrir framtíðina og að
Lífsleikni
Leynast ekki úti í
þjóðfélaginu fleiri
verk, spyr Magnús
Ingólfsson, fyrir
vinnufúsar hendur?
gróðursetja trjáplöntur á íslandi. Sú
staðreynd hefur gildi í sjálfu sér og
fellur þannig vel að því mannbótar-
starfi sem lífsleiknin snýst meðal
annars um. Nemendur vora hreykn-
ir og þakklátir flestir fyrir að fá
þetta tækifæri, jafnt þau sem gróð-
ursettu þama sína fyrstu trjáplöntu
og hin sem nokkra reynslu hafa af
gróðursetningu í sinni sumarvinnu.
Þama gróðursettu um 100 nýn-
emar Borgarholtsskóla nokkur
hundrað trjáplöntur á rúmlega
kennslustund einn mildan septem-
berdag. Skipulag og aðstoð var að
Magnús
Ingólfsson
mestu í höndum Jónu Fanneyjar
Friðriksdóttur framkvæmdastjóra
Gróðurs fyrir fólk í landnámi Ingólfs
og Þorgeirs Adamssonar garðyrkju-
manns og kunnum við í Borgarholts-
skóla þeim bestu þakkir. Það er von
okkar að framhald geti orðið á sam-
starfinu og ástæða til að benda öðr-
um skólum á það þjóðþrifaverk sem
Skil 21 getur orðið með sameinuðu
átaki ólíkra aðila.
Það er ekki úr vegi að lýsa hér eft-
h’ því í tilefni af hinni nýju náms-
grein lífsleikninni hvort úti í þjóðlíf-
inu leynist ekki fleiri verk fyrir
vinnufúsar hendur og þá hugsun að
gera eitthvað fyrir aðra sjálfs sín og
samfélagsins vegna. Það væri líka
þjóðþrifaverk.
Höfundur er kennari og umsjónar-
maður Ufsleikni íBorgarholtskóla.

Auglýsing um innlausnarverð
verðtryggðra spariskírteina ríkissjóðs
FLOKKUR INNL AU SN ARTÍM ABIL INNLAUSNARVERÐ* Á KR. 10.000,00
1983-2.fl. 01.11.99-01.05.00 kr. 89.269,20
* Innlausnarverð er höfuðstóll, vextii; vaxtavextir og verðbætur
Innlausn spariskírteina ríkissjóðs fer fram í afgreiðslu Seðlabanka íslands, Kalkofnsvegi 1,
og liggja þar jafnframt frammi nánari upplýsingar um skírteinin.
Reykjavík, 29. október 1999
SEÐLABANKIÍSLANDS