Morgunblaðið - 18.11.1999, Blaðsíða 12

12 FIMMTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Umræður um framhald framkvæmda við Fljótsdalsvirkjun halda áfram
Hart deilt um fyrirhugaðar
virkj unarframkvæmdir
Áfram var tekist á um þingsályktunartil-
lögu iðnaðarráðherra um framhald fram-
kvæmda við Fljótsdalsvirkjun á Alþingi í
gær. A fímmta tug þingmanna hefur tekið
þátt í umræðunum og augljóst er að sitt
sýnist hverjum. Kom meðal annars í ljós
að tveir stjórnarþingmenn eru hlynntir því
að virkjunin verði send í lögformlegt um-
hverfísmat en einn þingmanna Samfylking-
ar hefur fylkt liði með stjórnarflokkunum.
Morgunblaðið/Sverrir
Fyrri umræða um þingsályktunartillögu um framkvæmdir við
Fljótsdalsvirkjun hélt áfram í gær en hún hófst að morgni þriðjudags.
VIÐ upphaf þingfundar í gær
kvaddi Sveirir Hermannsson, for-
maður Frjálslynda flokksins, sér
hljóðs um fundarsköp þingsins og
sagði ekkert vit í því að þetta mál
væri tekið á dagskrá. Sagði hann að
þótt leyfí til virkjunar Jökulsár í
Fljótsdal væri undanþegið lögunum
um mat á umhverfisáhrifúm þá væri
þingheimur það ekki, enda þar um
gildandi lög að ræða. Hann og þing-
heimur allur ætti því heimtingu á að
öll lögboðin gögn lægju fyrir í mál-
inu áður en honum væri ætlað að
taka afstöðu í málinu.
Fór Sverrir fram á að umræðu
yrði frestað og þingforseti boðaði til
fundar með þingflokksformönnum
um þetta mál, og tóku bæði Rann-
veig Guðmundsdóttir, þingflokksfor-
maður Samfylkingar, og Ógmundur
Jónasson, þingmaður Vinstrihreyf-
ingarinnar - græns framboðs, undir
þá ósk. Sagði Rannveig að af máli
forsætisráðherra og annarra stjórn-
arþingmanna á miðvikudag hefði
mátt ráða að þeir ætluðu Alþingi að
meta umhverfisáhrif sem væri al-
gerlega óviðunandi. Það væri í
verkahring skipulagsstjóra.
Halldór Asgrímsson utanríkisráð-
herra tók þessum málatilbúnaði
stjómarandstöðunnar fálega og
sagði að verið væri að fjalla um mál-
ið á grundvelli gildandi laga. Einnig
kvaddi Valgerður Sverrisdóttir,
þingmaður Framsóknarflokks, sér
hljóðs og sagði stjórnarandstöðuna
aðeins vera að reyna að finna sér
nýjar leiðir til að koma sér út úr
þeim ógöngum sem hún væri komin
í. Þessi tilraun miðaði einungis að
því að eyðileggja málið.
Náttúran njóti vafans
Enga fengu stjórnarandstæðing-
ar frestunina og kom m.a. fram í
máli þingforseta að fyrir lægi sam-
komulag milli flokka um hvemig að
umræðunni yrði staðið. Var því næst
gengið til dagskrár og sté Katrín
Fjeldsted, þingmaður Sjálfstæðis-
flokks, þá í pontu og benti í upphafi
á að lög um mat á umhverfisáhrifum
væm sett til að hindra umhverfis-
spjöll, tryggja að náttúra nyti
vafans, sem og andmælarétt al-
mennings. Hún sagði virkjunarleyfi
fyrir Fljótsdalsvirkjun liggja fyrir
og að það væri í gildi. „Ég get ekki
komist að annarri niðurstöðu en
þeirri," sagði Katrín.
Hún kvaðst hins vegar ekki viss
um að rétt væri að fela þingmönnum
að taka ákvörðun í málinu fremur en
fræðimönnum og sérfræðingum
Skipulagsstofnunar, síst með þeim
hraðlestri sem þingmönnum var
ætlaður til verksins. „Það er mat
slíkra sérfræðinga á skýrslu Lands-
virkjunar sem beðið er um,“ sagði
Katrín.
„Pólitískur stuðningur frá Alþingi
hefur visst vægi,“ sagði Katrín, „en
einungis ef tryggt er að við þing-
menn fylgjum sannfæringu okkar,
eins og við höfum heitið, og þorum
að láta hana koma fram. Og ég er
ekki viss um að það sé tryggt nema
við getum skoðað málið í nægilega
víðu samhengi. Þess vegna þurfa all-
ar upplýsingar að koma fram.“
Katrín sagði ekki hægt að áætla
sem svo að núverandi áætlanir væru
réttlætanlegar einungis vegna þess
að þær myndu hafa í för með sér
minni skaða fyrir umhverfið heldur
en upprunalegar áætlanir. Benti
hún á að sú framkvæmd að sökkva
Eyjabökkum nægði ekki fyrir þeim
120 þúsund tonnum sem gert væri
ráð fyrir að álver á Reyðarfirði
þyrfti.
„Séu fyrir því haldbær rök að
byggja álver á Reyðarfirði, sem ég
dreg þó í efa af ýmsum ástæðum, þá
eru fleiri valkostir til en þeir að
sökkva verðmætu gróðurlendi á
borð við Eyjabakka. Eyjabakkar
eru nefnilega votlendi sem uppfyllir
öll þau skilyrði um verndun sem
krafist er samkvæmt alþjóðasamn-
ingum sem við eigum aðild að.“
Spurði hún í framhaldinu hvort
menn teldu ef til vill að það hefðu
verið mistök að setja lög um mat á
umhverfisáhrifum. „Þau lög byggja
reyndar á tilskipun frá Evrópusam-
bandinu og því varð ekki hjá þeim
komist, sem betur fer,“ sagði hún.
Hins vegar hefðu íslendingar ekki
enn endurskoðað þessi lög eins og
ný tilskipun ESB gerði ráð fyrir
vegna hnökra sem komið hefðu upp.
Katrín kvaðst telja það grundvall-
aratriði að öll leyfi þyrftu að liggja
fyrir áður en ráðist væri í fram-
kvæmdir. Virkjunarleyfi lægi að
visu fyrir og væri í gildi en fram-
kvæmdaleyfi væri ekki fyrir hendi
því rétt eins og kæmi fram í greinar-
gerð þingsályktunartillögunnar lægi
ekki fyrir leyfi Fljótsdalshrepps.
„Þetta hlýtur að þýða það að
framkvæmdaleyfið fyrir þeirri fram-
kvæmd sem hér er ætlað að fara í,
og veita skal skv. skipulags- og
byggingarlögum, ekki lögum um
mat á umhverfisáhrifum, heldur
skipulags- og byggingarlögum, af
þartilbærum yfirvöldum, sem eru
sveitarstjóm Fljótsdalshrepps, það
leyfi liggur ekki fyrir. Og dagseting
þess leyfis er þess vegna ekki fyrir
setningu laga um mat á umhverfisá-
hrifum heldur mun þá koma á þess-
um tímapunkti núna, og heyrir þess
vegna undir lög um mat á umhverf-
isáhrifum."
Katrín sagði þetta lögfræðilegt
álit sem hún hefði aflað sér frá Aðal-
heiði Jóhannsdóttur lögmanni. „Mér
finnst þetta vera það veigamikið inn-
legg í þessa umræðu að ég treysti
mér ekki, sitjandi í umhverfisnefnd
þingsins, að afgreiða þaðan þau mál
sem þar koma inn nema þetta álit
verði eitt af gögnum málsins og
komi þar inn.“
Sagði hún lögmann þennan draga
í efa réttmæti þess að undanþiggja
Fljótsdalsvirkjun lögum um mat á
umhverfisáhrifum. Kvaðst hún í öllu
falli telja að hér væri um lögfræði-
legt álitaefni að ræða og það væri
einungis dómstóla að meta þau. Það
gætu einstakir ráðherrar eða þing-
menn ekki gert.
Of mörg egg sett í eina körfu
Ögmundur Jónasson, þingmaður
Vinstri grænna, var næstur á mæl-
endaskrá og kom fram í máli hans
að hann teldi óskynsamlegt að ráð-
ast í svo stóra framkvæmd sem
Fljótsdalsvirkjun því þótt um 700 til
800 ársverk hlytust af álverinu í
Reyðarfirði þyrftu menn ekki síður
að huga að fjölbreytni starfa og eðli
þeirra.
„Finnst mönnum líklegt að það
gerist, að menn flytji aftur til að fá
starf í álveri? Ég held ekki. Allavega
hefði ég nú haldið að það þyrfti að
gera á þessu athugun, að það þyrfti
að gera á þessu könnun, hver séu
líkleg byggðaáhrifin, hvað gerist
varðandi fólksflutninga. Ég hefði
haldið að það þyrfti að kanna þetta,“
sagði Ögmundur.
Velti hann því fyrir sér hvort það
væri til gagns í svo litlu byggðarlagi
að flytja þangað eitt stærsta álver
heimsins, þar sem fjórðungur af öll-
um íbúum kæmi til með að starfa í
tengslum við álverið. „Samkvæmt
mínum skilningi er verið að setja
alltof mörg egg í eina körfu."
Taldi Ögmundur ennfremur að
um glæfraspil væri að ræða frá
efnahagssjónarmiði. Norsk Hydro
hefði nefnilega unnið sina heima-
vinnu og fallið frá áformum um að
taka þátt í fjármögnum virkjunar og
álvers og í staðinn ætluðu stjórnvöld
að leggja lífeyrissjóði landsmanna í
Ki;fíS littí li % jii 1 <1* m
ALÞINGI
þetta gífurlega stóra verkefni, álver
sem kostaði 120 milljarða króna.
Þetta væri fullkomið ábyrgðarleysi í
efnahagsstjórn landsins.
I andsvörum gerði Einar Már
Sigurðarson, þingmaður Samfylk-
ingar, athugasemd við þau orð Ög-
mundar að fyrirhugaðar fram-
kvæmdir væru vanhugsaðar frá
byggðalegu sjónarmiði. Illþolanlegt
væri að menn skyldu alltaf vilja hafa
vit fyrir Austfirðingum í þessu máli.
„Nú er mál að linni, nú er mál að við
fáum að sjá framkvæmdir sem hafa
einhveija möguleika á því að snúa
þessari byggðaþróun við sem við
höfum alltof lengi þurft að búa við.“
Hvernig á að leysa vanda
annarra landsvæða?
Fram kom í ræðu Sturlu D. Þor-
steinssonar, þingmanns Sjálfstæðis-
flokksins, að hann teldi að lýðræðis-
lega væri staðið að veitingu virkjun-
arleyfa á íslandi. Sagði hann alveg
rangt að stjórnarþingmenn hefðu
orðið fyrir þrýstingi í þessu máli,
þeir einu sem hefðu reynt að beita
þrýstingi væru andstæðingar Fljóts-
dalsvirkjunar. Enníremur væri
rangt að almenningur hefði ekki
haft tækifæri til andmæla í málinu.
Kvaðst Sturla telja að þótt röskun
yrði vissulega á Éyjabakkasvæðinu
þá vægju atvinnu- og byggðamálin
þyngra sem af virkjuninni hlytust.
Isólfur Gylfi Pálmason, þingmað-
ur Framsóknarflokks, kom næst í
pontu og sagði að það væri sönnun á
því að rétt væri að þessu máli staðið
af hálfu stjórnarflokkanna hversu
margir tækju þátt í umræðum, hátt
á fimmta tug þingmanna.
ísólfur Gylfi sagði hér reyndar
um eldfimt mál að ræða, en að þeir
eldar hefðu dvínað er á hefði liðið
umræður. Málið væri jafnframt við-
kvæmt, einkum af því að margir nú-
verandi stjórnarandstæðinga hefðu
á sínum tíma komið að stóriðjumál-
um en vildu nú þvo hendur sínar af
virkjunaráformum í Fljótsdal.
Samningar við
Norsk Hydro í hættu?
Kristján L. Möller, þingmaður
Samfylkingar, harmaði að ríkis-
stjórnin skyldi ekki hafa gripið tæki-
færið sumarið 1998 til að setja virkj-
unina í lögformlegt umhverfismat
eins og þáverandi umhverfisráð-
herra hafði orð á. Sú töf hefði valdið
þeim klofningi sem nú væri meðal
þjóðarinnar í þessu máli. Kristján
sagðist hins vegar ekki andsnúinn
byggingu álvers í Reyðarfirði, það
gæti hann ekki verið sem lands-
byggðarmaður enda væri óumdeil-
anlega verið að skapa fjölda starfa
með slíkri byggingu.
„Ég segi h'ka að það mælir með
þessari framkvæmd að það eigi ekld
að virkja á stóijarðskjálfasvæðinu
hér á höfuðborgarsvæðinu," sagði
Kristján. Hann hefði verið andvígur
álveri ef átt hefði að staðsetja það á
suðvesturhominu. Kristján tók þó
skýrt fram að hann hefði viljað að
virkjunin færi í lögformlegt umhverf-
ismat og benti aukinheldur á að álver
á Austurlandi leysti ekki byggða-
vanda neins nema Mið-Austurlands.
Spurði hann hvemig ætti að leysa
vanda annarra svæða, myndu
stjómvöld t.d. beita sér fyrir jai’ð-
gangagerð milli Siglufjarðar og
Olafsfjarðar til að bæta atvinnuskil-
yrði á Norðurlandi?
Halldór Asgrímsson utanríkisráð-
herra sagði í andsvari að engin töf
hefði orðið í þessu máli eins og þing-
menn Samfylkingar hefðu gefið til
kynna. „Það sem við stöndum hins
vegar frammi fyrir, viljum við tefja
málið núna á næstunni, þannig að
við getum ekki gengið til þeirra
samninga sem eru framundan við
Norsk Hydro. Ef þingmenn Sam-
fylkingarinnar vilja senda þetta í
lögformlegt umhverfismat, eins og
þeir segja hér, þá liggur fyrir að það
verður ekki gengið til samninga við
Norsk Hydro, svo einfalt er málið.“
Skylda Alþingis að bregðast
ekki trausti almennings
Kolbrún Halldórsdóttir, þingmað-
ur Vinstri grænna, lagði áherslu á að
það væri skipulagsstjóra að meta
fmmmatsskýrslur eins og þá, sem
Landsvirkjun hefur lagt fram, ekki
þingmanna. Sagði hún enda heldur
óhklegt að þingmönnum tækist að fá
hver annan til að skipta um skoðun í
þessu máli. Fulltrúar Skipulags-
stofnunar væru þeir sem lagt gætu
óhlutdrægt mat á skýrslu sem þessa.
Sagði hún það lítilsvirðingu við al-
menning að gera lítið úr því að fólk
þekkti ekki innihald laga um mat á
umhverfisáhrifum, þjóðin treysti því
nefnilega að lögin væru góð og það
væri skylda löggjafarsamkundunnar
að bregðast ekki því trausti.
Steingrímur J. Sigfússon, formað-
ur Vinstri grænna, kvaddi sér hljóðs
í annað sinn og velti því fyrir sér
hvort ekki væri einfaldlega heppi-
legast að láta Norsk Hydro róa,
hlutur fyrirtækisins við fjármögnun
væri hvort eð er svo lítill. Eðlilegt
væri að menn spyrðu hvort Islend-
ingar ættu ekki aðeins að standa
einir að framkvæmdinni, ef ráðast
ætti í hana á annað borð.
Steingrímur sagði tvenn mjög
slæm mistök hafa verið gerð. Fyrir
það fyrsta hefði Jón Sigurðsson, þá-
verandi iðnaðarráðherra, gefið út
ótímabundin virkjunarleyfi árið
1991 þegar eðlilegra hefði verið að
gefa slíkt leyfi til fimm ára. Jafn-
framt hefðu það verið mistök hjá Al-
þingi að hafa ekki búið þannig um
hnútana að umrædd bráðabirgðaá-
kvæði í lögum um umhverfismat
giltu aðeins í skamman tíma, þannig
hefði mátt koma í veg fyrir að menn
notuðu sér það sem skálkaskjól nú.
Segir ríkissijórnina hafa
uppi forneskjuleg viðhorf
Ólafur Örn Haraldsson, þingmað-
ur Framsóknarflokks og formaður
umhverfisnefndar Alþingis, tók
næstur til máls og gerði í upphafi að
umtalsefni þá skefjalausu nytja-
stefnu sem áður fyrr hefði ríkt, þeg-
ar menn skeyttu engu um áhrif
ákvarðana sinna og athafna á um-
hverfið. Sem betur fer hefðu sjónar-
mið þó breyst mjög á síðari tímum,
og ný lög hefðu t.d. verið sett.
Ólafur lagði áherslu á að núver-
andi ríkisstjórn hefði tekið þátt í
þessum breytingum af fullri alvöru.
Því miður hefði hún hins vegar í
þessu máli hörfað inn á örlítinn reit
þar sem hún verðist öllum rökum.
Hún hefði dregið inn forneskjuleg
viðhorf og hygðist koma sér undan
því að hlíta þeim leikreglum sem
menn hefðu sett sér.
Ólafur kvaðst skipa sér í þann hóp
manna sem vildi ekki sökkva Eyja-
bökkum nema fyrst færi allavega
fram mat á umhverfisáhrifum, þótt
reyndar tæki Ólafur fram að hann
myndi alltaf sjá á eftir þessu svæði.
Rakti hann síðan það náttúru- og
dýralíf sem hér væri í húfi. Sagði
hann ómetanleg náttúruverðmæti
fara forgörðum ef ráðist væri í virkj-
un á Eyjabakkasvæðinu.
Ólafur sagðist ekki sammála þeim
sem hælt hefðu skýrslu Landsvirkj-
unar í hástert. Á henni væru ýmsir
vankantar, hún væri hlutdræg að
mörgu leyti, þótt nota hefði mátt
hana sem frummatsskýrslu í því lög-
formlega umhverfismati sem lög um
mat á umhverfisáhrifum kvæðu á
um. Sagði hann höfuðatriði að al-