Morgunblaðið - 26.08.2000, Blaðsíða 35

34 LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 2000 35
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FRAMSÓKN ARFLOKKU Rl NN
OG EVRÓPA
s
FUNDI landsstjórnar og
þingflokks Framsóknar-
flokksins, sem haldinn var að
Hrafnagili í Eyjafirði í fyrradag, var
ákveðið að taka afstöðu flokksins til
Evrópumáia tii enuurskoðunar. í því
skyni var skipaður 50 manna starfs-
hópur innan Framsóknarflokksins og
fer því ekki á milli mála, að mikil al-
vara liggur að baki þessari ákvörðun.
Fyrir nokkru skilaði utanríkis-
ráðuneytið sérstakri skýrslu um
Evrópumálin og af þessu tilefni sagði
Halldór Ásgrímsson, utanríkisráð-
herra og formaður Framsóknar-
flokksins í samtali við Morgunblaðið í
gær: „I henni voru engar pólitískar
niðurstöður en nú er það verkefni
stjórnmálamanna með hvaða hætti
við mætum þróuninni. Ég tel óhjá-
kvæmilegt að Framsóknarflokkurinn
taki á þessu máli.“
I umræðum á Alþingi hinn 2. nóv-
ember á sl. ári sagði utanríkisráð-
herra m.a.: „Þó að Island hafi aldrei
sótt um aðild og engin slík umsókn sé
í undirbúningi þá hefur aðild aldrei
verið hafnað. Ákvarðanir samstarfs-
ríkja okkar í EFTA á næstu árum
munu hafa áhrif á þá stöðu.“
Það er ljóst, að skiptar skoðanir
eru innan Framsóknarflokksins um
þessi mál. í grein í Degi hinn 5. júlí sl.
sagði Árni Gunnarsson, fyrrverandi
formaður samtaka ungra Framsókn-
armanna og varaþingmaður Fram-
sóknarflokksins m.a.: „Vilji menn
láta sverfa til stáls í þessu viðkvæma
máli hér og nú og vilji forysta Fram-
sóknarflokksins gera Evrópusam-
bandsaðild að kosningamáli fyrir
næstu kosningar, þá klofnar flokkur-
inn. Hann má ekki við því.“
í frétt í Morgunblaðinu hinn 27.
júní sl. um þing Sambands ungra
framsóknarmanna sagði m.a.: „Fyrir
þingið hafði utanríkismálahópur
SUF útbúið tillögu að ályktun, þar
sem bókstaflega var mælt með að að-
ildarviðræður við ESB byrjuðu strax
en ekki náðist eining um þá tillögu á
þinginu. í umræðum um málið skipt-
ust ungir framsóknarmenn í þrjár
ólíkar fylkingar og um hríð stefndi í
að kosið yrði á milli þriggja tillagna
að ályktun um Evrópumál. Að lokum
var þó sætzt á þingsályktun, sem
Einar (Skúlason, formaður SUF) við-
urkennir að sé nokkurs konar mála;
miðlun á milli mjög ólíkra skoðana. í
þeirri ályktun, sem SUF sendi á end-
anum frá sér kemur fram, að Sam-
bandsþing ungra framsóknarmanna
skorar á ríkisstjórn Islands að hún
hefji sem fyrst vinnu við að skilgreina
markmið íslands ef til aðildarvið-
ræðna við ESB kemur. Segir í álykt-
uninni að mikilvægt sé að Islendingar
skilgreini stöðu sína þannig, að við
verðum undir það búin að taka
ákvörðun um hvort sótt verður um
eður ei.“
Af framansögðu verður ljóst, að 50
manna starfshópur Framsóknar-
flokksins mun takast á við mikinn
vanda vegna ólíkra sjónarmiða innan
floþksins.
í umhverfi okkar íslendinga hefur
ekkert það gerzt, sem gefur sérstakt
tilefni til að taka hugsanlega aðild að
ESB upp til umræðu. Við höfum ekki
rekizt á neina þá múra í samskiptum
okkar við Evrópusambandið, sem
knýja á um aðild. Við höfum ekki orð-
ið þess varir, að viðskiptahagsmunir
okkar eða pólitískir hagsmunir krefj-
ist þess, að málið verði tekið upp nú.
Með því er ekki sagt að það sé
óeðlilegt að einstaka stjórnmála=
flokkar taki þetta mál upp til alvar-
legrar umræðu. Samskipti okkar við
Evrópuríkin eru langtímamál og eðli-
legt að stjórnmálaflokkarnir vilji
vera vel undir búnir hugsanlegar um-
ræður um málið í framtíðinni.
Með EES-samningunum höfum við
tryggt viðskiptahagsmuni okkar og
aðra hagsmuni gagnvart Evrópusam-
bandinu svo vel, að segja má, að við
njótum þess bezta. Við njótum nánast
allra þeirra kosta, sem fylgja ESB-
aðild en við losnum við flesta ókosti
slíkrar aðildar.
Kjarni málsins er þó sá sami og
verið hefur árum saman og hann er
þessi: að óbreyttri sjávarútvegs-
stefnu Evrópusambandsins getum
við íslendingar ekki gerzt aðilar að
Evrópusambandinu. Við getum ekki
fallizt á, að allar formlegar ákvarðan-
ir varðandi fiskveiðar okkar, fisk-
veiðistjórnun og fiskveiðilögsögu
verði teknar í Brussel. Slíkir samn-
ingar yrðu aldrei samþykktir í þjóð-
aratkvæðagreiðslu á íslandi. Því mið-
ur er ekkert sem bendir til þess, að
breyting verði á sjávarútvegsstefnu
ESB. Af þessum sökum er ákveðin
óskhyggja fólgin í viðleitni manna til
þess að taka þetta mál á dagskrá.
Efnislegar staðreyndir málsins liggja
fyrir og þær eru mjög skýrar.
Það eina, sem gæti breytt þessari
stöðu er þróun evrunnar. Éf öll aðild-
arríki ESB taka evruna upp á næstu
árum gætum við íslendingar komist í
mikinn vanda. Annars vegar mundu
sjávarútvegshagsmunir okkar krefj-
ast þess, að við stæðum utan við ESB.
Hins vegar gæti sú staða komið upp,
að það yrði ákaflega erfitt vegna al-
mennra viðskiptahagsmuna okkar að
standa utan evrusvæðisins. Þessi
staða er ekki komin upp og það mun
töluverður tími líða áður en í ljós
kemur, hvort við stöndum frammi
fyrir þessum vanda.
Óhikað má fullyrða, að þegar
starfshópur Framsóknarflokksins
fer að skoða þessi mál ofan í kjölinn
muni hann reka sig á þær staðreynd-
ir, sem hér hafa verið raktar.
Á Alþingi íslendinga er enginn
meirihluti fyrir því að sækja um aðild
að ESB. Sá flokkur, sem mest hefur
haft ESB-aðild á oddinum, er Al-
þýðuflokkurinn, sem nú er hluti Sam-
fylkingarinnar. Ólíklegt má telja, að
ef í odda skærist væri einhugur um
umsókn um aðild að ESB innan Sam-
fylkingarinnar, alla vega ekki á meðal
almennra stuðningsmanna flokksins.
Það hlýtur að teljast heldur ólík-
legt að Framsóknarflokkurinn ákveði
að gera aðildarumsókn að ESB að
helzta kosningamáli flokksins í næstu
kosningum. Auk þess að skiptar
skoðanir eru í röðum trúnaðarmanna
Framsóknarflokksins er alveg ljóst,
að verulegur hluti kjósenda flokksins
er andvígur aðild að ESB. Slíkt kosn-
ingamál mundi valda Framsóknar-
flokknum miklum vanda í kosninga-
baráttunni.
\
Lothar Spáth segir Þýskaland að mestu hafa yfirstigið vandamál sameiningarinnar
Vandi Þýskalands að mestu
veg’na hnattvæðingar
Lothar Spáth sagði 1991 af sér sem for-
sætisráðherra Baden-Wiirttemberg og
réðst til að stjórna austur-þýska sjón-
tækjaframleiðandanum Jenoptik. Ef eitt-
hvert fyrirtæki í Austur-Þýskalandi var
líklegt til að ganga vel eftir sameiningu
landsins var það Jenoptik, en undir hand-
leiðslu Spáth hefur gengi hlutabréfa fyrir-
tækisins 'hækkað um helming á þesstt ári,
Karl Blöndal ræddi við Spáth um þýsk
efnahags- og stjórnmál.
Morgunblaðið/Ami Sæberg
Lothar Spath, stjórnarformaður Jenoptik og fyrrverandi forsætis-
ráðherra Baden-Wiirttemberg.
LOTHAR Spath, stjórnar-
formaður fyrirtækisins
Jenoptik og fyrrverandi
forsætisráðherra Baden-
Wiirttemberg, flutti fyrirlestur um
stöðu Þýskalands í kjölfar samein-
ingarinnar á vegum Þýsk-íslenska
verslunarráðsins í gær. Hann segir
að helstu vandamál sameiningar-
innar hafi nú verið leyst og nú sé
fremur hægt að tala um sameigin-
legan vanda austur- og vesturhlut-
ans.
Spath telur að umræðan í Þýska-
landi sé að vissu leyti á villigötum.
„I Þýskalandi er enn verið að tala
um hvað hafi verið rétt og hvað hafi
verið rangt þegar sameiningin átti
sér stað,“ segir hann. „Ljóst er að
við munum þurfa að glíma við
ákveðin efnahagsvandamál enn um
skeið. Við vorum of bjartsýn við
sameininguna. Það er ekki svo mik-
ill munur milli austurs og vesturs á
þeim efnahagsvandamálum, sem
Þjóðverjar munu þurfa að eiga við á
næstu tíu árum eða svo. Þau eru að
mestu leyti afleiðing hnattvæðing-
arinnar."
Hann segist benda á þetta vegna
þess að í Þýskalandi og í ákveðnum
hópi utan landsins sé enn litið á
vandann í kjölfar sameiningarinnar
sem aðalmálið í efnahagsmálum.
„Það væri slæmt ef svo væri. Mig
langar til að segja örlitla sögu. Um
helmingur af okkar sölu er erlendis.
Þegar ég fer til Singapore og kynni
mig sem Lothar Spath frá Austur-
Þýskalandi horfir viðmælandi minn
á mig furðu lostinn, segist heita
Chong og koma frá Vestur-Singa-
pore. Með öðrum orðum hefur sam-
eining Þýskalands enga skírskotun.
í Þýskalandi halda menn að allur
heimurinn hafi áhuga á henni. Á tíu
árum hefur vaxið upp heil kynslóð
fólks, sem að hluta hefur gengið í
skóla eftir að Þýskaland sameinað-
ist og veit álíka mikið um samein-
inguna og ég um Austur-Tímor.“
Voru óviðbúnir
Spáth segir helsta vandamálið við
sameininguna hafa verið að menn
voru fullkomlega óviðbúnir, þó
meira að segja hafi verið rekið sér-
stakt ráðuneyti með allt Þýskaland
á sinni könnu í 30 ár, þar sem ein-
hver undirbúningur hefði átt að
eiga sér stað. Þetta sé liðin tíð, þó
tvö vandamál hafi verið óhjákvæmi-
leg, vegna þess hvemig kerfið var
uppbyggt.
,Áf pólitískum ástæðum varð að
taka ákvarðanir, sem stóðust ekki
efnahagslega," segir hann. „Við
vissum öll að efnahagsmáttur þýska
alþýðulýðveldisins var ekki meiri en
svo að það hefði réttlætt hlutfallið
einn á móti fjórum eða einn á móti
sex á móti vestur-þýska markinu
við gjaldeyrisaðlögunina. En þá
hefði ekki verið hægt að halda aftur
af fólki í austrinu þegar múrinn var
fjarlægður. Austrið hefði tæmst að
stórum hluta og breyst í elliheimili
ef ungu fólki þar hefði verið sagt að
það myndi ekki ná sömu lífsgæðum
og í vestrinu fyrr en eftir áratug."
Hann segir að því hafi orðið að
grípa til ráða, sem stríddu gegn lög-
málum markaðsbúskaparins. Ann-
ars vegar hefði þurft að láta eitt
austur-þýskt mark jafngilda einu
vestur-þýsku. Hins vegar þurfti að
bæta lífsgæði í austrinu með til-
flutningi peninga, launajöfnun, að-
lögun félagslegrar þjónustu á fimm
ára tímabili og menn hafi vanmetið
þau öfl, sem það leysti úr læðingi.
„Hefjumst handa á því jákvæða,“
segir hann. ,Aukning félagslegrar
þjónustu tryggði að eftirspurn var
töluverð í Austur-Þýskalandi. um
helmingurinn var eigin framleiðsla,
en hinn helmingurinn aðflutt fé. Ef
við erum að tala um þjónustu og að
fullnægja daglegum þörfum ræður
ekki framleiðslugetan heldur eftir-
spum íbúanna. Þegar hún nær 80%
af eftirspurninni, sem til dæmis er í
Baden-Wurttemberg, má segja að
komin sé upp sambærileg staða við
vesturhlutann því í Vestur-Þýska-
landi, einkum norðurhlutanum, eru
svæði þar sem eftirspurnin svipuð."
Hann segir að í upphafi hafi einn-
ig gengið vel vegna þess að mikið
var að gera í byggingariðnaði, til
dæmis við byggingu matvælamark-
aða og hótela. Einnig hafi orðið til
sá möguleiki að afskrifa byggingar-
kostnað gagnvart skattinum. Hag-
vöxturinn hafi farið upp í átta til níu
af hundraði, en ekki hafi verið allt
sem sýndist við þetta blómaskeið.
,Á þjónustusviðinu gekk allt upp
vegna eftirspurnar, sem að hluta
var tilbúin. Síðan var mikil eftir-
spum úr vestri eftir fjárfestingum,
sem vora háðar skattaívilnunum,
sem gerðu kleift að afskrifa allt að
helming. Þetta gekk vel. Því var
haldið fram að kostaði sameiningin
meira en 200 milljarða færi allt á
hausinn og markið yrði verðlaust. í
millitíðinni höfum við varið 1,1 billj-
ón marka og allt er í lagi og markið
stöðugt.“
Strandar á
framleiðniþættinum
Spath segir að ekki hafi gengið
jafn vel með framleiðniþáttinn.
„Þjónusta er ávallt staðbundin.
Ég get ekki farið og keypt rúnn-
stykki í morgunmat í Póllandi þótt
þau séu ódýrari þar. En þegar farið
er að tala um framleiðni blasa
vandamálin við. Framleiðni í aust-
urhluta Þýskalands var aðeins
þriðjungur þess, sem gerist í vest-
urhlutanum en er nú tveir þriðju.
Tekjurnar era hins vegar 80 til 90%
af því sem gerist í vesturhlutanum.
Það er því tíu til 15% dýrara að
framleiða hluti í Austur- en Vestur-
Þýskalandi."
Spath segir að munurinn milli
Austur- og Vestur-Þýskalands sé
alltaf að minnka og meginvanda-
málið sé að ekki sé þörf fyrir þá
kunnáttu, sem fólk hafi til að bera,
og skortur á fólki með þá þekkingu,
sem vanti á vinnumarkaðinn. Áður
fyrr hafi reynslan nýst mönnum
þegar þeir fóra að eldast og líkams-
styrkurinn þvarr. Á tímum Netsins
og hnattvæðingarinnar sé reyndin
önnur. Þessir nýju tímar kalli einn-
ig á breyttar áherslur þegar komi
að innviðum þjóðfélagsins. Ekki
dugi lengur að leggja götur, vatns-
leiðslur, skolprör, rafmagnsleiðslur
og fjarskiptakerfi. Búa þurfi til það
sem hann kallar klasa eða þyrping-
ar fyrir vísindin, þar sem komi sam-
an vaxtarbroddur fyrirtækja, há-
skólar og tækniskólar.
Fyrsta verkið að
reka 16 þúsund manns
Spáth segir að of mörg störf hafi
orðið til í austrinu á rangri for-
sendu. Þar séu niðurgreiðslur mikl-
ar og launakostnaður lágur. I Vest-
ur-Þýskalandi þurfi að greiða
starfsmanni í bílaverksmiðju í
Wolfsburg 50 mörk á klukkustund
þegar laun og allur kostnaður sé
tekinn með. I Zwickau í Austur-
Þýskalandi sé þessi kostnaður 36
mörk, hjá Seat í Barcelona 21 mark,
hjá Skoda í Tékklandi fimm mörk
og í Shanghai eitt mark.
„Þetta þýðir að komið var á fram-
leiðslu í Áustur-Þýskalandi, sem
skapar einna minnst verðmæti. Af-
leiðingin er sú að þessi störf eru í
mun meiri hættu en hátæknistörfin
í Vestur-Þýskalandi. Árangur Jen-
optik byggist hins vegar á því að frá
upphafi var ljóst að menn ættu að
gleyma öllu sem þeir hefðu lært og
byrja upp á nýtt. Stefnan var að ná
fótfestu á alþjóðlegum mörkuðum
og ekki mátti búa til störf, sem þeg-
ar yrðu í hættu. Af 6.000 starfs-
mönnum starfa 1.500 í Jena. Ég er
með jafnmarga starfsmenn í Aust-
ur-Asíu og Thuringen og fleiri
starfsmenn í austurhluta Þýska-
lands en vesturhlutanum. Munur-
inn er sá að við höfum skrifstofur í
Jena og getum búið til ný fyrirtæki
og þar fram eftir götunum, þannig
höfum við myndað þar þyrpingu í
þeim skilningi, sem ég var að tala
um áðan.“
Spáth kom til Jena árið 1991,
sama ár og hann sagði af sér em-
bætti forsætisráðherra í Baden-
Wurttemberg.
„Það fyrsta, sem ég þurfti að gera
var að segja að á næstu fjóram
mánuðum yrði ég að reka 16 þúsund
starfsmenn af 27 þúsund," segir
hann. „Það vora mótmæli, en mjög
varfærnisleg því að fólk var hrætt.
Ég velti því lengi fyrir mér hvort ég
ætti að taka þetta að mér og allir
mínir vinir og ráðgjafar sögðu mér
að ég væri orðinn brjálaður, þetta
gengi ekki. Aðstæður vora líka slík-
ar að allar tölur, sem mér voru rétt-
ar vora rangar, engin ráð stóðust.
Fólk vonaði hins vegar að ég vissi
hvað ætti að gera, en ég vissi það
ekki heldur. Til reiðu vora 16
verksmiðjur og engin vinna, ekki
einu sinni fyrir þá 11 þúsund starfs-
menn sem ég hélt hjá fyrirtækinu,
en þá hafði ég leyfi til að setja í
vinnu annars staðar. Ég ákvað að
aðeins þyrfti eina verksmiðju og lét
rífa byggingar fyrirtækisins í mið-
borginni þannig að hægt yrði að
reisa verslunarmiðstöðvar í staðinn.
Á þessum tíma var gríðarleg spurn
eftir lóðum og ég stofnaði bygging-
arfyrirtæki. Við lifðum fyrstun árin
af með fasteignaviðskiptum. Hins
vegar vaknaði mikil reiði þegar ég
lét rífa byggingarnar í miðborginni
og fólk í Jena hafði á orði að þessi
hús hefðu staðist heimsstyrjaldirn-
ar en ekki Spáth.“
Hann segir að á þessum tíma hafi
þetta verið hægt. Skrifræði hafi
varla verið til staðar í borginni og
borgaryfirvöld hafi einfaldlega sagt
sér að láta til skarar skríða. Húsin
vora rifin og 200 fjárfestar fundnir í
Vestur-Þýskalandi, Evrópu og
Bandaríkjunum, sem vildu koma til
Jena. Gerður var samningur um að
þeir fengju lóðirnar ókeypis, en
hver varð að taka ákveðinn fjölda
starfsmanna, þannig fann hann
störf fyrir 6.000 manns. Þá fékk
Jenoptik bætur fyrir að hafa haft
þennan fjölda á launaskrá í þrjú ár
án verkefna.
„Nú hafði ég skyndilega fé, sem
ég notaði til að kaupa fyrirtæki með
markaði. Ég hafði nefnilega fram-
leiðsluna en enga markaði. Gegnum
þau gat ég markaðssett framleiðsl-
una. Nú höfum við gerbreytt fyrir-
tækinu og í næstu viku mun ég
kynna nýjar tölur um hagnað þess.
Við höfum staðið okkur best allra
iðnfyrirtækja í Þýskalandi á þessu
ári og gengið á hlutabréfamarkaði
hefur hækkað um 58% á þessu ári.“
Úr pólitík í viðskipti
Spáth fæddist 1937. Hann hefur
einu sinni komið til Islands áður og
tengdist sú heimsókn upphafi ferils
hans í pólitík. Hann fékk samþykki
konu sinnar fyrir því að fara í
framboð fyrir kristOega demókrata
gegn því að lofa að fara í siglingu
með henni og lá leiðin meðal annars
til Islands. 1967 varð hann borg-
arstjóri í Bietigheim í Baden-
Wúrttemberg, 1978 innanríkisráð-
herra þar og sama ár var hann kjör-
inn forsætisráðherra sambands-
landsins. Hann var áberandi á þeim
tíma Og þóítí eiga frama vísan á
landsvísu. Forsætisráðherra var
hann í þrettán ár og var reyndar
forseti efri deildar þýska þingsins í
krafti þess frá 1987 til 1990. 1991
sagði hann af sér eftir að fram komu
ásakanir um að hann hefði látið iðn-
jöfra og fyrirtæki greiða fyrir sig og
fjölskyldu sína ferðir. Hann sagðist
aldrei hafa verið til sölu og bauðst
til að endurgreiða kostnaðinn.
Grein í vikuritinu Spiegel fyllti
mælinn og hann sagði af sér. Það
fylgdi honum því skuggi til Jena, en
nú hefur hann verið gerður þar að
heiðursborgara.
Aldrei aftur í flokkapólitík
„í Baden-Wúrttemberg naut ég
aldrei þeirrar virðingar, sem ég nú
nýt í Jena. Á sínum tíma sagði ég
einfaldlega að ég gæti ekki leyft
mér að sitja í embætti meðan hálfs
árs rannsókn stæði yfir. Ég bað
hvorki um pólitíska fyrirgreiðslu né
hjálp heldur fór mína eigin leið. Ég
er hins vegar ekki orðinn ópólitísk-
ur. Ég skrifa dálk í tímaritið Kapit-
a1, er með þátt í sjónvarpinu, sem
heitir „Spáth am Ábend“, og held
fleiri fyrirlestra en nokkra sinni. En
í flokkapólitík ætla ég aldrei aftur.“
Spáth segir að á sínum tíma hafi
þetta verið mjög erfitt, en nú líti
hann öðra vísi á málið: „Þegar ég
kom á ritstjóm Spiegel fyrir
skömmu sagði ég þeim að ég væri
að hugsa um að skrifa þakkarbréf."
Spáth segist vera í góðu sam-
bandi við stjórnmálamenn allra
flokka um þessar mundir, þar á
meðal Gerhard Schröder kanslara,
sem hann telur að muni sitja annað
kjörtímabil.
„Schröder er mjög klókur maður.
Hann átti vandræðum í upphafi, en í
kjölfar þeirra vandamála, sem
kristilegir demókratar hafa verið í,
áttaði hann sig á að fólk vill ekki
deilur, heldur umbætur og sátt.“
Angela Merkel er arftaki Kohls í
forastu ki-istilegra demókrata.
„Hún hefur staðið sig vel í að stýra
flokknum í gegnum vandræðin
vegna ólöglegu peningaframlag-
anna til hans,“ segir hann. „í Þýska-
landi kunna menn að meta að hún
vill leysa vandamálin með opnum
hætti. I pólitík gildir hins vegar
ekki aðeins heiðarlegur vilji, heldur
brögð og baktjaldamakk og þetta
verður ekki einfalt fyrir hana. Hún
á raunhæfan möguleika, en þá
verða allir að hjálpa tíl, sérstaklega
Helmut Kohl.“
Mikill styrr hefur staðið um
Helmut Kohl vegna þess að hann
hefur ekki viljað greina frá því
hvaðan ólöglegar greiðslur til flokks
hans komu. Spáth telur að eftir tíu
ár verði þetta mál horfið og Kohl
verði dáður á ný. Hann muni leika
stórt hlutverk þegar sagan verður
skrifuð vegna þáttar hans í samein-
ingu Þýskalands.
„í pólitík er það þannig að mönn-
um er hælt fyrir hluti, sem þeir geta
ekkert að gert, og það er barið á
mönnum fyrir það, sem þeir geta
ekkert að gert,“ segir hann. „Sá,
sem ekki sættir sig við þetta, getur
ekki verið hamingjusamur í pólitík.“
SPANN
Mér datt í hug að Þórbergur kefði
verið klónaður kér í Barsinó
12. maí, föstudagur
Barcelona - hvað kallar þetta
orð fram, þetta kunnuglega orð?
Sólarlandaferð? Vasaþjóf?
Nei, ekki endilega.
Þó að gamla hverfið sé við
fyrstu sýn heldur skuggalegt að
kvöldlagi leynir borgin á sér í
gagnsærri birtu Miðjarðarhafs-
ins og undir yfirborði ferðaiðnað-
arins era margar gersemar ef að
er gáð.
Hverjar?
Picasso, Miro, Gaudi sem
hannaði bæði hús og garð fyrir
auðmanninn Guell, vin sinn, en þó
l HUiUuiv,
Kirkja Gaudis er enn í smíðum;
kh'kja Hinnar heilögu fjölskyldu,
þar er Gaudi sjálfm' grafínn undir
væntanlegum kór þessa hálfkar-
aða snilldarverks. Hann fórst í
sporvagnsslysi 1926, hálfáttræð-
ur, en kirkjusmíðin hófst 1882. Þá
var Gaudi ungur maður og, nei -
ekki upprennandi, heldur frægur.
Kirkjan hefur þannig verið 118 ár
í smíðum.
Þar sem við búum á ★★★-hóteli
sem heitir eftir þessum frægasta
arkitekt Spánverja, Hotel Gaudi,
hef ég bundið sérstakt trúss við
minningu hans því að hótelið er
gott fyrir sinn þriggja stjömu
snúð og engin ástæða til að vera
að snobbast í ★★★★-hóteli í svona
hafnarborg. Andspænis hótelinu
stendur hallarhús Gúells sem
Gaudi hannaði fyrir vin sinn og er
nú varðveitt safn. Það stendur við
Rambla 3-5. Öðravísi bygging en
allar aðrar eins og allt sem Gaudi
kom nálægt, eins konar ævintýri
úr hulduheimum.
Og svo náttúrlega þessi
óviðjafnanlega gersemi, dóm-
kirkja Hins heilaga kross. Á bak
við hana er elzta torg borgar-
innar sem er 2000 ára gömul.
Hún á rætur að rekja til róm-
verska heimsveldisins og hét áð-
ur Barsinó. Rómveijar hafa víða
skilið eftir sig spor.
Það var gaman að fara með
heldur gömlum leiðsögumanni í
Gaudi-garðinn því að hann er -
hvað á ég að segja, ekki eins og
Þórbergur heldur svo eftir-
minnileg afsteypa af honum að
mér datt í hug að Þórbergur
hefði verið klónaður hér í Bars-
inó; sama hæð, sama höfuðlag,
sömu útlínur, sama göngulag; og
lágmæltur. En ef þetta hefði ver-
ið sjálfur meistarinn hefði hann
áreiðanlega ekki talað þau fjögur
tungumál sem þessi spænski leið-
sögumaður þurfti að hafa á tak-
teinum heldur hefði hann látið
sér nægja esperantó sem hann
var sannfærður um að yrði einn
góðan veðurdag það alþjóðamál
sem allir gætu unað við, einnig
heimsveldissinnar. Og þá hefði
hann gert þær kröfur til ferða-
mannanna að þeir skildu þennan
rökfasta samsetning.
Gaudi-garðurinn er engu líkur;
hús úr ævintýram, gerð úr grjóti
og mósaik, híbýli eins og blóma-
vasar; hellar úr grjóti og hlaðnar
steinsúlur sem minna á fílsfætur;
eða pálmatré; engar beinar línur
því Gaudi notar þær helzt ekki.
Hann hafði illan bifur á beinum
línum eins og Buckminster Full-
er sem fann upp kúluhúsið, mig
minnir eitt slíkt sé í Hafnarfirði.
Það er byggt upp eins og jörðin
sjálf og þess vegna þrælsterkt;
kúla úr þríhyrningum.
Þegar ísöld leggst yfir norður-
hjarann, sagði Buckminster Full-
er við mig, þá byggjum við geod-
esiskt þak yfir Reykjavík og þá
verður hún eins og gróðurhús!
KIRKJA Hinnar heilögu fjölskyldu. Þar er Gaudi sjálfurgrafinn undir
væntanlegum kóríþessu hálfkaraða snilldarverki.
bakhlið, auk turnanna sem era
komnir vel á veg en innan dyra
ekkert nema vinnupallar, kranar,
efni og verkfæri. Og svo jarð-
neskar leifar meistarans sjálfs í
gólfinu.
Þegar við stóðum í miðju Miro-
safninu komu fóstrar með krakk-
ana sína sem öll vora eins klædd í
rauðbleikum fötum og tengd
saman með grænum reipum og
börnin kunnu vel við sig innan um
myndir þessa barnslega röksnill-
ings myndlistarinnar; sungu og
vora kurteis. Allt við hæfi í þessu
musteri hinnar bamslegu listar
sem er svo einstæð og persónuleg
að hún minnir ekki á neitt nema
sjálfa sig. Mest hafði ég þó gam-
an af myndum úr bronzi og jámi,
rækilega máluðum í mirólitum.
Þessi verk standa úti og njóta sín
vel. Teppin inni einnig mjög áleit-
in innan um öll stórmálverkin
sem maður hefur séð ótal sinnum
í bókum, sum þeirra a.m.k., og
vora því kunnugleg. En mesta
listaverk staðarins var ef til vill
staðurinn sjálfur; útsýnið. Miro-
safnið stendur skáhallt við gamla
ólympíuleikvanginn og horfir yfir
hæðina, borgin framundan, hafið,
himinninn.
Eilífðin.
Allt framundan, hugsanir
mannsins, sköpunai'verk hans;
allt nema maðurinn sjálfur, hann
sem öllu þykist ráða Úggur ann-
aðhvort í kórgólfinu eða jörðinni;
stundum einungis duft í keri, allt
- nema það sem er framundan.
Af þeim sökum, ekki sízt, er
listin jafnmikilvæg og raun ber
vitni. M.
ÞAKVERK eftir Gaudi.
Og þar verður hlýrra loftslag en í
dag! Fólkið sællegt og rjótt eins
og tómatar!
Gaudi sótti fyrirmyndir sínar í
náttúrana, sagði: Sá sem ætlar að
vera framlegur verður að sækja í
framleikann; náttúrana. Og það
era engar beinar línur í náttúr-
unni!
I hálfkaraðri kirkju Hinnar
heilögu fjölskyldu upplifði ég
Köln á þeim tímum þegar dóm-
kirkjan þar var í smíðum á
miðöldum, þýzka töluð allt í
kringum okkur og eitt mesta
listaverk samtímans í burðar-
liðnum. Hér eiga milljónir vél-
menna framtíðarinnar eftir að
undrast andspænis þessu furðu-
verki. Nú einungis útlínur og
nokkum veginn fullgerð for- og